Bình tĩnh với đỉnh cao, đáy sâu: Giải mã thị trường chứng khoán Việt Nam 2020

Thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2020 đã để lại nhiều cảm xúc khó quên, với các đặc tả đậm dấu ấn lạc quan, những biểu cảm phấn khích, cùng với đó là các thông tin giục giã khích động “nhà nhà lên sàn”, “người người xếp hàng mua chứng khoán”... Tuy nhiên, đầu tư nói chung và đầu tư chứng khoán nói riêng luôn là cuộc chơi săn lùng cơ hội, cân não, chứ không chỉ hên xui.

Những cung bậc thăng hoa

Kết thúc năm 2020, chỉ số VN-Index đạt trên 1.100 điểm và những phiên đầu năm 2021 liên tiếp tăng, tiến đến ngưỡng 1.200 điểm. Tuy chỉ số chưa có đỉnh mới, nhưng các “đỉnh” khác không tính bằng “điểm” rất ý nghĩa được mô tả là sức nóng, tốc độ, kỷ lục, bất ngờ…, làm nức lòng người quan tâm, vốn đã từng thốt lên “thôi rồi” trước một năm đầy khắc nghiệt, nhất là khi VN-Index rớt xuống đáy 650 điểm vào cuối tháng 3/2020.

Vậy điều gì làm nên chuyện? Đó là sức mạnh nội lực với gần 400.000 tài khoản mở mới, chủ yếu là trong nước, riêng tháng 12/2020 là 63.630. Đây là con số cao nhất 20 năm kể từ ngày mở cửa thị trường chứng khoán Việt Nam.

Đáng nói hơn, bước qua tháng 12/2020, khối lượng và giá trị giao dịch vọt lên không ngờ, lần lượt là trên dưới 900 triệu đơn vị với hơn 15.000 tỷ đồng mỗi phiên.

Sang đầu năm 2021, đã có những phiên khớp lệnh tại HOSE đạt trên 20.000 tỷ đồng/phiên, gấp hơn 4 lần bình quân trong quý II/2020, nếu tính cả giao dịch thoả thuận thì giá trị còn cao hơn nhiều.

Về chỉ số, năm 2020, VN-Index tăng gần 15% so với cuối năm 2019, nhưng so với mức đáy trong năm thì tỷ lệ đó là 70% và tính thêm 10 phiên đầu năm 2021, mức tăng là 85%. Trên HNX, chỉ số HN-Index tăng đặc biệt ấn tượng, cuối năm 2020 tăng trên 98% so với cuối năm 2019 và tiếp tục tăng mạnh trong các phiên giao dịch đầu năm 2021.

Số tài khoản và giá trị giao dịch tăng mạnh đã kéo theo số lượng đặt lệnh tăng đột biến. Tình trạng “chen lấn” trên hệ thống nhận lệnh đã làm cho hạ tầng giao dịch tại HOSE quá tải và thường bị “treo”, gây ách tắc giao dịch. Tuy Sở đã có phản ứng nhanh và khắc phục tạm thời (nâng lô giao dịch từ 10 lên 100), nhưng hệ thống sau đó vẫn thường xuyên chập chờn.

Một đột biến khác góp phần tạo nên cơn sốt chứng khoán năm 2020 là trong năm có 11 ngân hàng niêm yết mới, hoặc chuyển sàn, bao gồm các mã ACB, LPB, VIB, MSB, SSB, OCB tại HOSE, các mã BVB, NAB, SGB, PGB, ABB tại HNX hay UPCoM.

Đây là các “ông lớn” về vốn hoá và khối lượng, lượng hàng này chẳng những cho nhà đầu tư thêm cơ hội mà còn làm tăng vị thế quy mô và cấu phần ngành toàn thị trường, cụ thể là chỗ đứng trong các rổ danh mục chọn lọc, nhất là với VN30 của HOSE.

Đã có nhiều phân tích và lý giải ghi nhận các yếu tố dẫn dắt đưa đến kết quả vừa trình bày.

Dễ thấy và được đề cập nhiều là từ dòng vốn dồi dào, về hiệu ứng lượng tiền rẻ dịch chuyển từ ngân hàng sang thị trường chứng khoán do lãi suất xuống thấp, nguồn bổ sung từ chủ trương nới lỏng tiền tệ, chính sách tài khoá, đầu tư công, từ hệ quả USD yếu…

Các yếu tố này phổ biến, được đề cập nhiều, nhưng tác động chỉ chừng mực, chưa lột tả hết độ nóng thị trường.

Sự bùng phát chưa từng thấy (về quy mô và số liệu) của thị trường chứng khoán Việt Nam năm 2020 được xem là đặc thù, trong đó có hai yếu tố hỗ trợ vượt trội cần xoáy sâu.

Một là, sự hưng phấn toát lên từ hiệu lực kiểm soát xuất sắc dịch bệnh Covid-19 đã giúp thị trường tăng đều kể từ quý II/2020 và bứt lên cuối năm sau 3 đợt “diệt giặc” hiệu quả.

Hai là, kinh tế suy giảm, co cụm, thậm chí đứng lại như du lịch, giải trí, khách sạn, hàng không… làm cho cơ hội đầu tư thu hẹp.

Trong điều kiện đó, thị trường chứng khoán như “vùng đất hứa” thu hút một lượng lớn tiền nhàn rỗi, vừa hưởng lợi, vừa giúp thắp sáng bối cảnh kinh tế đặc biệt.

Một chút lo lẩn khuất

Một năm 2020 đầy thiên tai, dịch hoạ, với sự hoang mang tháo chạy phổ biến hồi đầu năm, nhất là nguồn vốn ngoại, mà thị trường chứng khoán tươi sáng như vậy thì không ai không vui. Thế nhưng, không có bữa tiệc nào kéo dài mãi, điều gì diễn ra khi các thực khách đã no và say thường không khó hình dung. Trong khi đó, chúng ta cần các bữa ăn ngày ngày và thị trường cần có sự nuôi dưỡng dài dài.

Tôi (và chắc với nhiều người) không bi quan, nhưng không thể lạc quan suông. Không có cơ sở hô hào tiến lên trong điều kiện “súng đạn” không chắc tay và “đội ngũ” phổ biến là tân binh. Cú rớt thót tim gần 75 điểm trưa 19/1/2021 sau một số phiên đi ngang với tình trạng bán tháo như là một lời cảnh báo.

Thông thường, một thị trường được làm nóng bằng dòng vốn rẻ, lượng tiền nhàn rỗi ngắn, được tiếp sức bởi sự hưng phấn giai đoạn, hẫng hụt các yếu tố nền tảng cơ bản (về hiệu quả, triển vọng, sức khoẻ doanh nghiệp) thì tính bền sẽ dễ bị thử thách, thị trường sẽ có phản ứng sửa sai (correction).

Mặt khác, bản thân đồng tiền rẻ (bất kể là do lãi suất thấp hay từ chủ trương nới lỏng) lại thường là nguyên nhân gây lạm phát, tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

Mối lo “bong bóng” sớm muộn sẽ xuất hiện khi các số liệu thị trường phản ánh xa rời thực trạng kinh tế, cụ thể là hiệu quả hoạt động kinh tế vi mô.

Cho dù chỉ số chứng khoán lên cao hay xuống thấp có tác động từ yếu tố ngoại lai, thì chỉ số vẫn chủ yếu (và cần thiết) phản ánh và được duy trì bởi yếu tố nền tảng. Sở dĩ chỉ số chứng khoán được xem là hàn thử biểu của nền kinh tế vì nó bám theo nhịp đập kinh tế thực.

Nhưng có thể nói gì về VN-Index 20 năm qua khi từ đỉnh cao 1.170 điểm xuống đáy sâu 235 điểm sau 2 năm, vọt lên 624 điểm sau 8 tháng, ngủ giấc dài đầu “6” suốt gần 8 năm để lập đỉnh mới 1.200 điểm, rơi xuống đáy 650 điểm hai năm sau đó, rồi nhanh chóng tiến lên sát đỉnh cũ?

Với các “đỉnh cao, đáy sâu” bất thường như vậy, VN-Index chưa thể được xem là hàn thử biểu, chưa là chỗ để ta vội sầu đau hay hoan hỉ, lại càng không nên gọi đó là thành tích. Vậy từ mai, nếu chỉ số có chìm trong sắc đỏ thì ta hãy bình tĩnh… không xanh mặt.

Thái độ và ứng xử giữ lửa

"Thị trường dù nóng sốt hay trầm lắng thế nào thì sự tỉnh táo và ý thức về các giới hạn sẽ luôn cần" Huy Nam, Chuyên viên kinh tế tài chính chứng khoán

Thị trường dù nóng sốt hay trầm lắng thế nào thì sự tỉnh táo và ý thức về các giới hạn sẽ luôn cần. Cần biết một thị trường lành và mạnh được nuôi dưỡng bằng thông tin “sạch”. Thông tin sạch có từ nguồn phát uy tín và trách nhiệm.

Thông điệp phát đi từ đó được chọn lọc, không tô hồng, phủ xám với ẩn ý khích động (motivate), bất kể đó là hoạt động tư vấn, đưa tin, bình luận, báo cáo, phát biểu hay trả lời báo chí.

Nhưng dù “rau” có sạch đến đâu, khi sử dụng ta cũng cần lọc lựa, tiêu hoá tốt, để tránh bị cuốn theo chiều gió. Mặt khác, đừng để cái bẫy “kẻ ngu hơn” (greater fool theory) vốn phổ biến trên thị trường chứng khoán nó sập mình.

Với nhà đầu tư mới, tôi đề nghị họ nên đầu tư chứ không vội đầu cơ. Đã đầu tư thì không hào phóng, không “cảm biến” theo VN-Index, đừng để phải trả giá đắt với đồng tiền rẻ, tiền nhiều...

Thị trường đang có nhiều thông tin tích cực, đó có thể là kỳ vọng kinh tế hậu đại dịch, là dư địa tiềm ẩn của một ít nhóm cổ phiếu, như loại có vốn hoá trung bình hay các “ông lớn” mới. Cùng với đó là ẩn số trở lại “ốc đảo bình yên” của dòng vốn ngoại, nơi có cấu phần 30% trong rổ MSCI Frontier Market 100.

Tuy các yếu tố tiếp trợ cơ hội, các điểm sáng trong tương lai gần có nhiều, nhưng giữa mênh mông hàng hoá, đa dạng chủng loại và chất lượng cách biệt, nhà đầu tư rất dễ rơi vào trạng thái hoa mắt…

Đầu tư nói chung và đầu tư chứng khoán nói riêng luôn là cuộc chơi săn lùng cơ hội, cân não, chứ không chỉ hên xui. Anh có thể không cần chuyên nghiệp, chị không cần quá giỏi, nhưng ai cũng cần hành động có toan tính, dù đầu tư hay đầu cơ. Hãy mua tài sản, bán giá trị, thủ đắc cơ hội và hiểu biết rủi ro.