Vụ mở thông quan gạo lúc 0h đêm: Hiệp hội lương thực Việt Nam báo cáo gì về cách làm của Hải quan?

Hiệp hội lương thực Việt Nam (VFA) vừa có báo cáo số 58/CV/HHLTVN ngày 15/4/2020 cho hay, lo sợ sự kiện “0 giờ” tái lặp, một số thương nhân đã bố trí nhân sự trực canh tờ khai hải quan xuyên đêm, nhất là cột mốc 0 giờ ngày 11/4/2020 và không ai nghĩ lại mở thông quan lúc 0h Chủ nhật ngày 12/4.

Trực canh tờ khai xuyên đêm

Báo cáo của VFA thể hiện, từ ngày 24/3/2020 đến 10/4/2020 (trước khi mở tờ khai Hải quan lúc 0h ngày 12/4), phía cơ quan Hải quan đã nắm rất rõ về việc có hàng trăm nghìn tấn gạo của nhiều thương nhân đã lên đến các cảng, sẵn sàng cho xuất khẩu và chưa thể đăng ký tờ khai hải quan cũng như thông quan do lệnh tạm dừng xuất khẩu gạo trước đó.

Và ngày 10/4/2020, sau 18 ngày hàng hóa sẵn sàng nằm ngoài cảng chờ lệnh cho xuất lại, thông qua Sở Công thương và VFA, các thương nhân nhận được các quyết định liên quan triển khai cho phép xuất khẩu hạn ngạch 400 nghìn tấn gạo.

Lo sợ sự kiện “0 giờ” tái lặp, một số thương nhân đã bố trí nhân sự trực canh tờ khai hải quan xuyên đêm, nhất là cột mốc 0 giờ ngày 11/4/2020. Các thương nhân đã truyền đủ dữ liệu cần thiết theo quy định cho các lô hàng xuất gồm: hợp đồng, hóa đơn thương mại, phiếu đóng gói, bảng kê số container/số scal của hãng tàu… và theo dõi thường xuyên hệ thống khai báo hải quan đến 23h ngày 11/4 nhưng không nhận được phản hồi từ hệ thống của hải quan do vẫn bị khóa.

Sau 23 giờ, một số thương nhân đã tạm ngừng theo dõi hệ thống khai hải quan vì không nghĩ rằng hệ thống sẽ mở lúc 0h ngày Chủ nhật 12/4, ngày nghỉ cuối tuần và không có cán bộ hải quan tiếp nhận làm việc.

Tuy nhiên, việc đăng ký tờ khai đã bất ngờ được triển khai lúc 0h ngày Chủ nhật, 12/4 mà không có một thông tin chính thức nào trước đó từ các bên có trách nhiệm liên quan về thời gian mở hệ thống cũng như không có một nhân sự nào của Tổng cục Hải quan/Cục hải quan địa phương/Chi cục Hải quan cửa khẩu tiếp nhận ngay thời điểm nhạy cảm này và các thương nhận hoàn toàn bị động.

Khoảng 3 tiếng sau thời điểm mở thông quan lúc 0h ngày 12/4, một số thương nhân tiếp tục thực hiện thao tác truyền dữ liệu để khai hải quan thì hệ thống báo đã bị chặn hoặc chỉ nhận được phản hồi từ hệ thống của hải quan số tờ khai được tiếp nhận, nhưng không được phân luồng. Như vậy việc khai hải quan xem như chưa thành công dù đã có số tiếp nhận.

Đến sáng cùng ngày (ngày 12/4) thương nhân được biết số lượng khai báo thành công là 399.989 tấn gạo trong vòng 2 tiếng 30 phút.

Điều đó có nghĩa rất nhiều thương nhân đang có sẵn hàng trên cảng không được phép xuất khẩu và phải đối diện với tất cả chi phí phát sinh từ container hàng đang nằm tại cảng. “Thậm chí có khả năng phá sản do chí phí phát sinh mỗi ngày lên đến hàng trăm triệu đồng và nghĩa vụ bồi thường hợp đồng cho khách hàng theo quy tắc ngoại thương cũng như hàng loạt rủi ro nặng nề khác kéo theo…”, VFA báo cáo như vậy và cho hay, tính đến ngày 15/4, có 41 thương nhân gửi văn bản về Hiệp hội với số lượng gạo đang chờ xuất tại cảng và đóng tại kho. Theo đó đã thống kê, số lượng gạo các loại đã nhận được số tờ khai, được phân luồng đỏ và đang chờ thông quan là 58.209 tấn; Số lượng gạo các loại đã nhận được tờ khai, được phân luồng đỏ , nhưng không được ghi nhận là 14.268 tấn; Số lượng gạo các loại đã nhận được số tờ khai, tuy nhiên chưa được phân luồng là là 18.193 tấn; Số lượng gạo các loại chưa mở được tờ khai, đang chờ xuất tại cảng và hàng đóng tại kho là 55.782 tấn

Theo VFA, hiện còn nhiều bất cập trong khai báo hải quan. Cụ thể là tờ khai đăng ký hải quan kể từ thời điểm 0h ngày 11/4 đã có số tờ khai và đã phân luồng đỏ, tuy nhiên đến ngày 13/4, sau khi tái kiểm tra trên hệ thống hải quan cập nhật, lại thấy ngày đăng ký của các tờ khai này “tự động” bị lùi về thời điểm ngày 10/4. Thậm chí, có tờ khai của doanh nghiệp bị mạng hải quan xóa bỏ khi chưa đủ 15 ngày theo quy định.

Bên cạnh đó, việc phân bổ hạn ngạch thông qua hình thức đăng ký hải quan trừ lùi như hiện nay chưa gắn liền với nghĩa vụ thu mua lúa gạo trong dân của một số thương nhân, cũng như quy mô, năng lực giao dịch hiệu quả thực tế của các thương nhân.

Đề xuất kiểm tra thực tế hàng hóa 400.000 tấn gạo đã thông quan

Theo VFA, về hạn ngạch 400 nghìn tấn gạo được mở tờ khai vào lúc 0h, Chủ nhật ngày 12/4, các thương nhân đã đồng loạt kiến nghị phải tiến hành kiểm hóa thực tế đối với các thương nhân đã truyền tờ khai, kiểm tra số container, số seal thực tế của container hàng có đúng với số container, số seal đã được truyền qua mạng để mở tờ khai hay không. Tùy thực tế có thể vừa kiểm tra và vừa xuất hàng thực tế bị tồn tại đọng tại cảng, vừa phát hiện được ai khai báo không nhằm giữ lượng hạn ngạch.

Từ đó, các cơ quan chức năng phải áp dụng ngay chế tài đối với những thương nhân đã truyền tờ khai nhưng không xuất trình đủ, đúng số lượng hàng hóa, số container và số seal của container hàng đã đóng xong như khai báo.

Hủy toàn bộ tờ khai đã được truyền tại hệ thống nếu phát hiện việc khai khống số lượng, số container, số seal và không xuất trình được hàng hóa khi kiểm hóa và ngay lập tức chuyển ưu tiên cho các lô hàng đã sẵn sàng tại cảng nhưng bị ách do đăng ký tờ khai chưa thành công.

Các thương nhân cũng kiến nghị cần giải tỏa toàn bộ lượng gạo hàng hóa đã sẵn sàng tại các cảng; Tạo điều kiện cho các thương nhân khai tiếp những đơn hàng còn đang khai dở dang và cho thông quan hết toàn bộ số lượng gạo hàng hóa đã nằm trên cảng trong thời gian sớm nhất có thể (số lượng thực tế ước không quá 300.000 tấn).

Đồng thời, cho phép xuất khẩu lại gạo nếp và các mặt hàng gạo hữu cơ không giới hạn sản lượng do thực tế phân khúc này hoàn toàn không ảnh hưởng đến cân đối cung cầu lương thực trong nước.

Các thương nhân thông qua VFA kiến nghị Tổng cục Hải quan xem xét tạo điều kiện phân luồng xanh và luồng vàng ( vì gạo là mặt hàng xuất khẩu ưu đãi với thuế suất xuất khẩu là 0%) cho các lô hàng đã sẵn sàng ở cảng khi khai báo hải quan để được thông quan nhanh chóng, vì phân luồng đỏ toàn bộ các lô hàng sẽ dẫn tới tình trạng mất rất nhiều thời gian thông quan và chi phí phát sinh cho việc kiểm hóa kéo theo rất tốn kém và có thể khiến tình trạng tiêu cực xảy ra.

Bên cạnh đó, vẫn phân luồng đỏ và thực hiện kiểm hóa chặt chẽ, minh bạch đối với những tờ khai nghi ngờ khai khống giành chỗ trước ( đối với hàng container) và những tờ khai chưa có thông tin tên tàu chính xác, tàu chưa cập phao (đối với hàng tàu).