Vì sao giá vaccine COVID-19 ngày càng đắt đỏ?

Vaccine được xem là cứu cánh cho thế giới để sớm đạt miễn dịch cộng đồng và trở lại bình thường song giá thành sản xuất vaccine COVID-19 vẫn còn là ẩn số.

Hôm 1/8, tờ Financial Times đưa tin, hãng dược Pfizer và Moderna đã tăng giá trong các hợp đồng bán vaccine COVID-19 cho Liên minh châu Âu (EU) trong bối cảnh nhu cầu vaccine đang trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Theo đó, giá mới cho một liều vaccine Pfizer là trên 23 USD so với mức 18,4 USD trước đây. Trong khi đó, Moderna áp dụng mức giá mới là 25,5 USD/liều thay cho giá 22,6 USD trong thỏa thuận ban đầu.

Theo dự báo của các nhà phân tích, giá vaccine sẽ tiếp tục thay đổi bởi nhu cầu của các nước là rất lớn khi mà dịch COVID-19 vẫn hoành hành, chưa có dấu hiệu dừng lại. Thậm chí, giá thành một liều vaccine sẽ được các nhà sản xuất “hét giá trên trời” trong thời gian tới, trong bối cảnh các biến thể COVID-19 mới có thể xuất hiện bất cứ lúc nào.

Theo Liên minh vaccine nhân dân (tập hợp gần 70 tổ chức phi chính phủ), chi phí sản xuất một liều vaccine Pfizer và Moderna khoảng 1,2 USD. Tuy nhiên, giá thành trên thực tế để các hãng dược phẩm bào chế các loại vaccine vẫn còn là câu hỏi còn để ngõ.

Chi phí sản xuất một liều vaccine COVID-19?

Cuối năm 2020, Trung tâm Về phát triển kỹ thuật hệ thống (CPSE) thuộc Đại học Hoàng gia London (Anh) công bố chi phí sản xuất bình quân một liều vaccine của Pfizer và Moderna. Theo đó, một liều vaccine của Pfizer chứa 30 microgam hoạt chất là 0,61 USD, trong khi một liều vaccine Moderna chưa 100 microgam hoạt chất là 2,02 USD.

Tuy nhiên, đây mới chỉ là chi phí cho phần sản xuất vaccine, gồm nguyên liệu và phương tiện sản xuất, chưa tính chi phí hoàn thiện sản phẩm như đóng chai, đóng gói, kiểm tra chất lượng đầu ra của sản phẩm...

Theo giáo sư Nilay Shah - đến từ CPSE, khâu hoàn thiện loại vaccine COVID-19 ARN thông tin (mRNA) tốn khoảng 0,27 USD cho mỗi lọ 10 liều. Giá thành ra lò cho mỗi liều vaccine Pfizer vào khoảng 0,88 USD, còn vaccine Moderna là 2,29 USD.

Thế nhưng, dường như chi phí cuối cùng cho mỗi liều vaccine vẫn chưa dừng lại ở đó. Tiến sĩ Zoltan Kis - tác giả nghiên cứu của CPSE, cho biết: "Chi phí cuối cùng của vaccine còn gồm các yếu tố như chi phí nghiên cứu và phát triển, thử nghiệm lâm sàng, phân phối, bản quyền sở hữu trí tuệ, pháp lý… và trong giá bán còn phải tính thêm tỷ suất lợi nhuận".

Để định giá một liều vaccine trước khi tung ra thị trường, các nhà sản xuất còn phải tính đến các chi phí cho bằng sáng chế và thử nghiệm lâm sàng. Theo đó, các vaccine theo công nghệ mRNA của Pfizer và Moderna được phát triển một phần dựa trên các bằng sáng chế trước đó. Năm 2005, Đại học Pennsylvania được cấp bằng sáng chế công nghệ tạo một ARN thông tin vô hại. Để sử dụng công nghệ này, Pfizer và Moderna mỗi công ty phải trả 75 triệu USD.

Hơn nữa, hãng dược phẩm Pfizer còn sử dụng một công nghệ do Viện Y tế quốc gia Mỹ phát triển năm 2016 nhằm thêm một cặp axit amin (proline) vào protein gai của virus SARS-CoV-2 để được các kháng thể nhận diện dễ dàng hơn. Chi phí phải trả để sử dụng công nghệ này có thể lên đến 1,8 tỷ USD.

Ngoài ra, các giai đoạn thử nghiệm lâm sàng cũng rất đắt đỏ. Chi phí trung bình mà Pfizer phải trả cho mỗi bệnh nhân là 7.000 USD trong thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 3. Có hơn 43.000 người tham gia thử nghiệm trong giai đoạn này, ước tính hãng dược phẩm Pfizer phải bỏ ra ít nhất 300 triệu USD.

Món hàng siêu lợi nhuận

Vaccine hiện có nhiều giá bán khác nhau. Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) ước tính, giá bán vaccine COVID-19 chênh lệch giữa các hãng là từ 1 USD đến 40 USD/liều.

AstraZeneca tính phí từ 4,3 USD - 10 USD/2 liều vaccine, trong khi Johnson & Johnson tính phí 10 USD cho loại vaccine tiêm một mũi. Cuối năm 2020, hãng Pfizer công bố giá bán là 39 USD một liệu trình gồm 2 mũi tiêm (mỗi liều giá 19,5 USD). Còn Moderna cho biết tính giá từ 25 đến 37 USD cho mỗi liều, tùy thuộc vào số lượng đặt hàng của các chính phủ.

Giá bán vaccine cũng tùy thuộc vào quốc gia, khu vực. Một liều vaccine Pfizer tại Mỹ giá mua trung bình là 19,5 USD. Trong khi đó, EU đã ký hợp đồng mua vaccine Pfizer với giá ban đầu 12 euro/liều, sau đó 15,5 euro rồi gần 20 euro cho lô hàng giao năm 2022. Với vaccine Moderna, Mỹ mua với giá 15 USD/liều, còn EU mua 18 USD.

Vaccine đang được xem là món hàng siêu lợi nhuận của các nhà sản xuất. Hôm 29/7, Pfizer nâng dự báo doanh thu vaccine COVID-19 cả năm nay thêm 29%, lên 33,5 tỷ USD, vượt xa các nhà sản xuất khác. Dự báo này được đưa ra trên cơ sở doanh thu tăng của hãng dược phẩm này tăng gần gấp đôi trong quý 2 vừa qua - Pfizer thu về 7,8 tỷ USD.

Con số này có thể có thể sẽ cao hơn khi biến thể Delta lây lan rộng rãi. Pfizer tin rằng mọi người sẽ cần liều tiêm thứ ba đang được hãng phát triển cùng đối tác BioNTech để duy trì tỷ lệ chống nhiễm virus cao. Hãng này đã điều chỉnh vaccine mRNA của mình để đặc trị biến chủng Delta và sẽ thử nghiệm trên người trong tháng 8.

Moderna dự kiến tiết lộ doanh thu trong quý 2 vào hôm 5/8. Hồi tháng 5, hãng dược phẩm này dự báo sẽ đạt doanh thu 19,2 tỷ USD từ vaccine trong năm 2021 song con số thực tế có thể cao hơn nhiều vào thời điểm công bố.

Cuối tháng 7, hãng dược AstraZeneca thông báo vaccine ngừa COVID-19 mà hãng này phát triển cùng Đại học Oxford đã bán 391 triệu liều, đạt doanh số 1,17 tỷ USD với giá bán không lợi nhuận.

Vì đâu vaccine ngày càng đội giá?

Theo Liên minh vaccine nhân dân, chi phí của việc tiêm phòng chống lại COVID-19 trên thế giới có thể rẻ hơn ít nhất năm lần nếu các công ty dược phẩm không trục lợi từ việc độc quyền sản xuất và phân phối vaccine.

Phân tích mới của Liên minh vaccine nhân dân cho thấy, các công ty dược phẩm Pfizer và Moderna đã bán hơn 90% vaccine cho các quốc gia giàu có, tính phí gấp 24 lần chi phí sản xuất.

Mới đây, Pfizer thông báo sẽ cấp phép cho một công ty Nam Phi sản xuất và đóng gói 100 triệu liều vaccine để sử dụng ở châu Phi, song đã đổi ý nhanh chóng sau đó. Hãng dược phẩm này không muốn chuyển giao đầy đủ công nghệ và bí quyết sản xuất với bất kỳ công ty nào ở các nước đang phát triển, một động thái có thể tăng nguồn cung toàn cầu, giảm giá thành và lợi nhuận của họ.

Liên minh vaccine nhân dân cho rằng, chi phí sản xuất một liều vắc xin Pfizer và Moderna là khoảng 1,2 USD. Tuy nhiên, COVAX - chương trình được thành lập để giúp các quốc gia tiếp cận với vaccine COVID, đã trả trung bình gần gấp 5 lần. COVAX cũng đã phải vật lộn để có đủ liều lượng và với tốc độ cần thiết, vì nguồn cung không đủ khi mà các quốc gia giàu có sẵn sàng thổi giá lên cao.

Theo Liên minh vaccine nhân dân, nếu không có độc quyền vaccine, hạn chế nguồn cung và tăng giá thì số tiền mà COVAX đã bỏ ra cho đến nay để mua vaccine có thể đủ để tiêm chủng đầy đủ cho dân số ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Chính vì vậy, COVAX chỉ có thể kỳ vọng mục tiêu tiêm chủng tốt nhất cho 23% dân số thế giới cuối năm 2021.

Bên cạnh yếu tố độc quyền, tạp chí kinh tế L'Usine Nouvelle của Pháp cũng chỉ ra một số lý do khác khiến cho hãng dược phẩm như Pfizer sử dụng để tăng giá vaccine COVID-19.

Điều mà Pfizer có thể vin vào để đẩy giá thành vaccine lên là bào chế vaccine đối phó với các biến thể mới. Mục tiêu của hãng dược phẩm này là sản xuất càng nhanh càng tốt loại vaccine mới đủ sức ngăn ngừa các biến thể, trong đó có biến thể Delta. Pfizer cũng hy vọng sẽ sản xuất loại vaccine mới bảo quản ở nhiệt độ thông thường từ 4-6 tháng và dạng vaccine không cần pha loãng. Những cải tiến này đều cần nhiều vốn.

Giá vaccine Pfizer tung ra thị trường còn dựa vào nhu cầu và thị hiếu của khách hàng. Hãng dược phẩm này đưa ra nhiều mức giá khác nhau tùy quốc gia, tùy số lượng đơn hàng và thời gian giao hàng. Đối với nước có thu nhập thấp, Pfizer có thể bán bằng giá gốc. Tuy nhiên, mức giá sẽ là "trên trời" đối với các quốc gia giàu có.

Ngoài ra, Pfizer cho rằng, quá trình bào chế vaccine còn phải tính đến các yếu tố như rủi ro trong nghiên cứu, phát triển vaccine, đầu tư mở rộng nhà máy, sản xuất, đóng gói… Do đó, các chi phí cho công đoạn này cần phải được tính vào giá thành vaccine khi tung ra thị trường.

Hồi tháng 2, Giám đốc tài chính của Pfizer, ông Frank D’Amelio, đánh tiếng giá vaccine vẫn còn thấp trong khi sản xuất cần nhiều năm nghiên cứu và chấp nhận rủi ro cao. Ông đề nghị cần đưa giá vaccine tiếp cận với quy luật cung cầu và giá trung bình mới sản xuất phải từ 150 - 175 USD/liều.