Vì sao giá cổ phiếu 'lệch pha' với thông tin lợi nhuận?

Ngay trước thời điểm dồn dập báo cáo kết quả kinh doanh quý III, thị trường chứng khoán lại gây sốc bằng những phiên sụt giảm chóng mặt.

Tuần qua VN Index thậm chí còn giảm xuống dưới mức đáy thiết lập được quanh ngưỡng 1.120 điểm hồi đầu tháng 10. Đây là diễn biến trái ngược, thậm chí còn khó hiểu với không ít nhà đầu tư (NĐT).

Kỳ vọng đến điểm bão hòa

Thông thường, mùa báo cáo tài chính hàng quý sẽ bắt đầu tính từ ngày 20 của tháng kế tiếp thời điểm chốt quý, với quý III là khoảng từ 20-10 trở đi. Tuy nhiên, sẽ có nhiều doanh nghiệp (DN) chủ động báo cáo sớm. Và tuần qua TTCK có những phiên thử thách hiệu lực của mạch thông tin này tới giá cổ phiếu (CP), đáng tiếc là phần lớn gây thất vọng.

Với kỳ vọng cảm tính thông thường, khi kết quả kinh doanh tốt, DN làm ăn có lãi thì giá CP sẽ tăng. Tuy nhiên trong ngắn hạn lại không hẳn như vậy, vì không phải lúc nào giao dịch cũng phản ánh đúng thông tin. Mặt khác, khả năng tiếp nhận thông tin là khác nhau, đồng thời dòng tiền trên thị trường cũng có hạn, nên không thể cùng lúc tạo hiệu quả giá tương đồng với thông tin.

Hàng loạt thí dụ có thể nhìn thấy trong tuần qua. Công ty chứng khoán V báo lợi nhuận sau thuế quý III-2023 tăng tới 126% so với cùng kỳ, lũy kế 9 tháng tăng 87% cùng kỳ, nhưng giá CP vẫn lẹt đẹt. Thậm chí nếu tính từ đỉnh giá giữa tháng 9 vừa qua thì giá CP đã giảm gần 28%.

Nếu chỉ đơn thuần chờ đợi phản ánh thông tin lên giá CP thì sẽ không phù hợp, nhưng sẽ dễ hiểu hơn nếu biết rằng chỉ trong quý III, giá CP đó đã tăng gần 90%. Hoàn toàn có khả năng CP đã được tiên lượng trước về cơ hội tăng trưởng lợi nhuận và dòng tiền đầu cơ đã thực hiện đầu cơ sớm hơn. Khi mọi yếu tố tích cực đã “thổi” giá CP tăng quá cao, thì thông tin trở nên mất hiệu lực.

Một “đại gia” niêm yết khác trong lĩnh vực công nghệ thông tin đạt lợi nhuận kỷ lục tính theo quý trong quý III-2023, nhưng liên tiếp các phiên tuần qua khi xuất hiện báo cáo chính thức, giá CP lại giảm mạnh.

Lý do duy nhất hợp lý là giá CP đã phản ánh hết những kỳ vọng về lợi nhuận. Trên thực tế, CP này ở đỉnh giá cao nhất lịch sử, vốn đã đạt được ngay từ tháng 9 và hiện vẫn đang loanh quanh vùng đỉnh này. Sẽ là rất khó khăn để giá có thể tăng lên cao hơn nữa, khi riêng mức tăng trong quý III cũng tới 36% và từ đầu năm đến nay đã tăng 53%.

Đây chỉ là 2 trong nhiều thí dụ về việc giá CP không phản ứng tương xứng với thông tin kết quả kinh doanh tích cực được công bố. Việc DN làm ăn có lãi luôn là yếu tố tích cực, thể hiện chất lượng cơ bản tốt của CP, nhưng không phải lúc nào cũng có thể đẩy giá CP lên. Kết quả kinh doanh không phải là con số được giữ bí mật, mà trái lại rất dễ tiếp cận và luôn bị tiết lộ sớm.

Các tổ chức đầu tư, nhóm NĐT lớn đều có thể nắm được các con số rất sớm và tương đối chính xác, dẫn tới hành động đầu cơ sẽ xảy ra trước. Điều này khiến thời điểm mà tính hiệu quả của thị trường được thể hiện sớm hơn nhiều so với thực tế khi công bố.

Việc thị trường thể hiện sự “trơ” với thông tin tích cực cũng là một tín hiệu cảnh báo rằng, kỳ vọng có thể đã đến điểm bão hòa và NĐT nên thận trọng hoặc hạ thấp kỳ vọng nếu gia nhập thị trường quá muộn.

Tác động của xu hướng chủ đạo

Việc giá CP không tăng, thậm chí giảm, khi có tin lợi nhuận không có nghĩa là thông tin vô giá trị. Trái lại, đó là căn cứ quan trọng để NĐT đánh giá về cơ hội trong tương lai. Những phản ứng ngắn hạn có thể bị tác động bởi hoạt động đầu cơ sớm như mới nói ở trên và giá dao động ngược hướng, nhưng trong dài hạn, mức định giá CP luôn phải dựa vào các số liệu tài chính cơ bản của DN. Kết quả kinh doanh tăng trưởng liên tục, hoạt động cốt lõi hiệu quả là nhân tố đảm bảo rằng trong dài hạn giá CP sẽ tiếp tục đi lên.

Phần lớn các NĐT khi tham gia thị trường lựa chọn chiến lược đầu cơ ngắn hạn, mua giá thấp và chờ bán giá cao hơn. Hiệu quả nhìn thấy được nhanh nhất là trong vài tuần hoặc vài tháng. Tuy nhiên diễn biến ngắn hạn như vậy phụ thuộc chính vào dòng tiền, chứ không phải các yếu tố cơ bản, dù đôi khi trùng khớp về mặt thời gian.

Trong ngắn hạn, CP của một DN thua lỗ vẫn có thể tăng rất mạnh nếu có lượng tiền đầu cơ lớn và ngược lại. Việc so sánh diễn biến giá CP với các yếu tố cơ bản trong trường hợp này bản chất là không phù hợp, thậm chí là sai lầm.

Xu hướng thị trường hiện tại vẫn đang là điều chỉnh ngắn hạn, với VN Index đã 2 lần đạt đỉnh vào tháng 8 và tháng 9-2023. Thanh khoản thường suy giảm trong xu hướng điều chỉnh và chiến lược đầu cơ ngắn hạn do phụ thuộc chủ đạo vào dòng tiền, nhiều khi là không hiệu quả.

Một thí dụ đơn giản là nếu thống kê biến động của VN Index trong mối quan hệ với số lượng CP tăng/giảm trong cùng ngày, thì bất kỳ phiên giao dịch nào chỉ số giảm từ 1,5% hoặc 2% trở lên, số CP giảm giá cũng tối thiểu nhiều gấp rưỡi hoặc gấp đôi số tăng giá và ngược lại. Nói cách khác, diễn biến chủ đạo của TTCK chung khi đủ mạnh sẽ luôn có ảnh hưởng đến giá CP riêng lẻ.

Kết quả kinh doanh quý III có đủ khả năng tạo sóng hay không trong thời điểm này không hẳn phụ thuộc vào lợi nhuận DN có tốt hay không, mà điều thị trường cần hơn thông tin là khả năng thu hút dòng tiền quay trở lại với quy mô lớn.

Lấy thí dụ nhịp tăng từ tháng 7 tới tháng 9 vừa qua, thị trường gia tăng dần thanh khoản khớp lệnh trên sàn HoSE từ mức 12.000-13.000 tỷ đồng/ngày lên 30.000-35.000 tỷ đồng/ngày. Hiện tại mức giao dịch cũng chỉ đang khoảng 12.000-13.000 tỷ đồng thì kết quả kinh doanh tích cực đến đâu cũng chỉ là yếu tố ban đầu.