Văn minh chứ không phải thể chế

Vâng, trong cả tiến trình lịch sử lẫn hiện tại, các quốc gia, các dân tộc và các chủng tộc trên toàn cầu chưa bao giờ phát triển song hành. Thực tế đã chỉ ra rằng có những chủng tộc, những châu lục, những quốc gia văn minh hơn những chủng tộc, những dân tộc khác rất nhiều, đơn vị tính của khoảng cách, ít thì dăm chục năm, vừa thì dăm trăm năm và nhiều thì cả nghìn năm.

Trong các bảo tàng ở Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ, những bức tượng đá, những ngôi mộ đá, những đồ trang sức bằng vàng, những trang phục (quần áo, giày dép) từ một hai nghìn năm trước nó đẹp, nó thẩm mỹ, nó tinh tế hơn rất nhiều những đồ tương tự như vậy của các quốc gia Đông Nam Á, Nam Á và Châu Phi hiện tại.

Tương tự như vậy, chúng ta có thể thấy những sản phẩm điêu khắc, hội hoạ, kiến trúc ở các bảo tàng ở Roma, Paris, London, Vienna, hay bằng chính những cung điện, lâu đài, nhà thờ, bảo tàng, cây cầu, đường phố và những ngôi nhà được xây từ 300 năm, 500 năm, thậm chí 1000 năm trước.

Trong khi người Châu Âu đã biết đến xông hơi, bồn tắm, labo rửa tay, bồn cầu (tất cả bằng đá) từ cả nghìn năm trước, thì nghìn năm sau người Châu Phi, Châu Á vẫn có nơi tắm ao, đi ngoài tự nhiên kiểu “cầu tõm”, đi chân trần trên đất.

Trong khi người Châu Âu, đóng tàu buồm lớn vượt đại dương, chỉ một đội quân nhỏ đã có thể chinh phục khắp Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ; Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha chinh phục cả Trung và Nam Mỹ, Người Anh, người Pháp, người Hà Lan chinh phục Bắc Mỹ, Úc Châu, Nam Á, Đông Nam Á, Châu Phi và một phần Trung Quốc; họ có súng, có pháo, có tàu chiến, còn các nước bị xâm lược chỉ có khẩu thần công (các nước Châu Phi, Châu Mỹ và Úc Châu còn chẳng có thần công). Đến cả đại quốc như nhà Thanh mà cũng chịu cắt Macau cho Bồ Đào Nha, cắt Hồng Kông cho Anh;

Trong khi người Châu Âu phát minh ra điện, thì người Châu Á, Châu Phi vẫn ngỡ ngàng không biết tại sao cái đèn dầu lộn ngược lại có thể cháy sáng được. Trong khi người Châu Âu xây những cung điện, lâu đài, nhà thờ, dinh thự, biệt thự, nhà phố bằng đá từ nghìn năm, năm trăm năm trước, thì đâu đó trên trái đất này hiện nay vẫn có nhiều nơi làm nhà ở bằng đất sét và mái nhà tranh.

Ngay cả Bắc Mỹ và Nam Mỹ, tuy cùng là thuộc địa của Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha từ cuối thế kỷ thứ 16, nhưng văn minh cũng cách nhau khá lớn. Tại sao vậy? Lý do ở chỗ rất ít ít người để ý: ở Bắc Mỹ, người thổ dân da đỏ bị chết gần hết, hiện nay người da đỏ ở Mỹ chỉ còn 1.1%, thêm 1.5% người lai da đỏ nữa thành 2.6% (Canada cũng tương tự), còn ở Mexico thì thổ dân da đỏ chiếm đến cỡ 20%-30%, thêm cỡ 30% dân lai da đỏ nữa (các nước Nam Mỹ khác cũng tương tự). Điều ấy có nghĩa là văn minh của Mỹ và Canada là văn minh Châu Âu, còn văn minh của Mexco và Mỹ Latin là trung bình của Châu Âu và thổ dân da đỏ (tại sao thổ dân da đỏ ở Bắc Mỹ bị gần tuyệt chủng, còn ở Mỹ Latin lại còn là một chủ đề tranh cãi).

Văn minh chênh lệch lớn đến vậy mà bảo các nước Châu Phi, Nam Á, Đông Nam Á, thậm chí Nam Mỹ nghèo là do thể chế thì không đúng. Thể chế cũng do con người tạo ra, vì văn minh đi trước nên người Châu Âu nghĩ ra và áp dụng thể chế dân chủ phù hợp với sự phát triển văn minh của mình, còn các quốc gia còn lại văn minh đi sau, nên không thể nghĩ ra (hoặc cố nghĩ cũng thấy không phù hợp), cố học, cố áp dụng cũng không thành công (4 quốc gia Đông Bắc Á thành công, tôi sẽ viết ở bài sau).

Thế cho nên, các nước Châu Á, Châu Phi và Mỹ Latinh, muốn trở nên giàu có thì việc đầu tiên là phải học hành, học về tri thức, học về khoa học công nghệ, văn học, nghệ thuật và học cả nếp sống, cách ứng xử văn minh đã. Nên nhớ rằng phải có văn minh, có tri thức thì mới phát huy được dân chủ, mới dùng quyền con người của mình vào những việc có ích, chứ không dùng vào việc cản trở sự phát triển của xã hội.