Trung Quốc có đủ tiền để 'dập tắt' làn sóng thất nghiệp do Covid-19 gây ra?

Đại dịch Covid-19 đã đẩy hàng chục triệu lao động ở Trung Quốc mất việc, gây áp lực lên mạng lưới phúc lợi xã hội “chắp vá” và tạo ra thách thức lớn đối với chính sách của Bắc Kinh.

205 triệu việc làm đã mất

Vẫn chưa có lời giải đáp thích đáng nào cho việc liệu chính quyền của ông Tập Cận Bình đã sẵn sàng các phương án để xử lý làn sóng thất nghiệp do Covid-19 gây ra hay chưa.

Một số nhà kinh tế nước này đã đưa ra cảnh báo rằng, những “chiêu sách” giải quyết việc làm trong những lần khủng hoảng trước đây không thể áp dụng cho tình hình như hiện tại được.

Tuy nhiên, bước đi đầu tiên của Đảng Cộng sản Trung Quốc về việc giúp đỡ nhóm đối tượng lao động yếu nhất của nước này - đặc biệt là với hơn 300 triệu lao động nhập cư vượt qua suy thoái kinh tế, sẽ quyết định được xem Trung Quốc có thể phục hồi nhanh chóng nền kinh tế và hỗ trợ mô hình quản trị kinh doanh của mình khi cuộc chiến tranh đối đầu với Mỹ ngày càng “nóng” lên hay không.

Nếu nhiệm vụ “hồi sinh” hai ngành cung cấp phần lớn việc làm là dịch vụ và doanh nghiệp tư nhân thất bại, tương lai của nền kinh tế Trung Quốc sẽ trở nên tăm tối và làm suy yếu đi “lời hứa” của Đảng cầm quyền về một mô hình quản trị giúp cho Trung Quốc hướng đến sự trẻ hóa văn hóa và nền kinh tế hàng đầu thế giới.

Dù cho Trung Quốc hầu hết đã nắm được kiểm soát đối với khủng hoảng đại dịch, tuy nhiên “cơn đau” kinh tế nước nhà thì vẫn còn rất sâu sắc. Triển vọng việc làm giảm sút, thu nhập giảm và nguy cơ đói nghèo gia tăng đã dẫn đến sự tức giận và bi quan trong lòng dân chúng Trung Quốc.

Quy mô của làn sóng thất nghiệp mà Bắc Kinh phải đối mặt cũng khó để định lượng. Tỷ lệ thất nghiệp chính thức của Trung Quốc - loại trừ phần lớn lao động nhập cư – là một bức tranh tương đối tích cực, đã giảm xuống còn 5,9% trong tháng 3 từ mức cao kỷ lục 6,2% trong tháng 2. Trong khi tỷ lệ tháng 3 vẫn cao hơn mức 5,3% trong tháng 1, xuất hiện trước cả khi đại dịch Covid-19 bùng phát và các nghiên cứu mới đây lại cho thấy bức tranh thực sự bộc lộ hết những khó khăn đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này còn tồi tệ hơn rất nhiều.

Vào cuối tháng trước, một nghiên cứu của công ty môi giới Zhongtai Securities đã được công bố chứng mình rằng tỷ lệ thất nghiệp thực sự ở mức 20,5% với 70 triệu người thất nghiệp, trong khi Liu Chenjie, nhà kinh tế trưởng tại quản lý quỹ Upright Asset, ước tính vào cuối tháng 3, đại dịch có thể đã đẩy 205 triệu lao động Trung Quốc rơi vào tình trạng thất nghiệp.

Giấc mơ “khó” có thể thực hiện được của ông Tập Cận Bình

Zhang Lin - một nhà quan sát kinh tế chính trị tại Bắc Kinh, cho biết làn sóng thất nghiệp do Covid-19 tạo ra lớn hơn nhiều so với hai cuộc khủng hoảng kinh tế vào cuối những năm 1990 khi 25 triệu công nhân tại các doanh nghiệp nhà nước mất việc và trong năm 2008-2009 khi cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu khiến 20 triệu lao động nhập cư tại Trung Quốc mất việc.

Không những vậy, ông Zhang còn cho rằng, hiện Trung Quốc chẳng còn một “chiêu sách” nào đủ cao siêu hay một ví tiền đủ “dày” để cứu vớt tỷ lệ thất nghiệp đáng báo động hiện nay do Covid-19 gây ra.

Trong làn sóng “tinh giảm biên chế nhà nước” vào cuối những năm 1990, việc doanh nghiệp tư nhân bùng nổ của Trung Quốc đã nhanh chóng thu hút số lượng lớn người lao động. Và khi những người lao động nhập cư bị mất việc làm trong ngành sản xuất xuất khẩu trong năm 2008-2009, sự thúc đẩy đô thị hóa trong nước của Trung Quốc đã giúp chuyển đổi những người thất nghiệp vào ngành dịch vụ tại các thành phố lớn.

“Giờ thì nhìn xem - mức tăng trưởng kinh tế đang chậm lại, đô thị hóa đang lên đến đỉnh điểm và các doanh nghiệp tư nhân đang gặp khó khăn”, ông Zhang nhấn mạnh.

Đối với Trung Quốc, thời điểm Covid-19 bùng phát thật “không thích hợp” khi năm 2020 dự kiến sẽ là một cột mốc quan trọng đối với quốc gia này với mục tiêu trở thành một “xã hội toàn diện” vào cuối năm nay, khi công cuộc xóa đói giảm nghèo hoàn tất và nhiệm vụ mở rộng gấp đôi quy mô của nền kinh tế so với năm 2010 được thực hiện.

Nếu không có Covid-19, năm 2020 sẽ được viết ra vào “cuốn” lịch sử lâu đời của Đảng cầm quyền Trung Quốc, dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Tập Cận Bình, đã thành công trong việc tạo ra một xã hội Nho giáo lý tưởng hóa, nơi mà người già được chăm sóc, việc làm cho người lớn và giáo dục cho trẻ em - một mục tiêu mà các nhà cầm quyền Trung Quốc theo đuổi trong hơn hai nghìn năm qua

Ngược lại, một xã hội khá giả sẽ trở thành bước đệm để Trung Quốc đạt được sự trẻ hóa quốc gia vào năm 2050, khi nó trở thành một quốc gia xã hội chủ nghĩa hùng mạnh, theo bản đồ “mơ ước” của ông Tập Cận Bình.

Tuy nhiên, với sự suy giảm kinh tế trong quý I năm nay là 6,8% và làn sóng thất nghiệp, đã bộc lộ những điểm “lỗ hổng” sâu sắc trong việc đầu tư phát triển và phân phối tài sản của Trung Quốc.

Theo Bộ Nhân lực và An sinh xã hội Trung Quốc, gói hỗ trợ thất nghiệp do nhà nước Trung Quốc hỗ trợ tài chính chỉ dành cho 2,3 triệu người trong quý đầu năm 2020, với mỗi người nộp đơn đủ điều kiện khoảng 1.350 nhân dân tệ (190 USD) trung bình một tháng. Chính phủ cũng chỉ cung cấp trợ giúp cho 67.000 lao động có quốc tịch Trung Quốc, khiến cho hàng triệu người lao động nhập cư bị sa thải.

Cốt lõi của làn sóng thất nghiệp

Nội các chính phủ Trung Quốc đã nhận thức được vấn đề này và đã yêu cầu chính quyền các địa phương vào cuối tháng 4 phải mở rộng phạm vi nhận bảo hiểm thất nghiệp, đặc biệt là giúp đỡ nhóm lao động nhập cư.

Yao Wei - nhà kinh tế trưởng của Trung Quốc tại ngân hàng Pháp Soce Generale, cho biết chương trình bảo hiểm thất nghiệp của Trung Quốc là một sự chuẩn bị chưa đủ để đối phó với làn sóng thất nghiệp đang cần được giải quyết nhanh chóng.

Năm ngoái cũng là năm đầu tiên kể từ năm 1990, các khoản trợ cấp thất nghiệp của Trung Quốc vượt qua các khoản đóng góp, cho thấy tình hình việc làm nói chung đã đạt đến điểm quan trọng ngay cả trước khi xảy ra đại dịch.

Cốt lõi của vấn đề là một hệ thống phúc lợi xã hội gây gánh nặng quá lớn cho các doanh nghiệp và cá nhân, trong khi các khoản thu thuế của chính phủ được chi quá mức cho bộ máy quan liêu cũng như cơ sở hạ tầng.

Hệ thống phúc lợi xã hội hiện tại của Trung Quốc đã được áp dụng kể từ những năm 1990.

Một cuộc cải cách các doanh nghiệp nhà nước của cựu Thủ tướng Zhu Rongji vào cuối những năm 1990 đã khiến hàng triệu công nhân mất việc - Trung Quốc đã cắt giảm 25,5 triệu việc làm thuộc nhà nước từ năm 1998 đến 2001.

Khi nhiều chủ lao động nhà nước bị đóng cửa, chính phủ Trung Quốc bắt đầu phát triển một hệ thống lương hưu xã hội vào năm 1997, dần dần mở rộng để bao gồm tất cả các nhân viên nhà nước.

Hệ thống đó được tiếp tục mở rộng dưới thời cựu Chủ tịch Hồ Cẩm Đào và cựu Thủ tướng Ôn Gia Bảo, người đứng đầu chính phủ Trung Quốc từ năm 2002 đến 2012, để cung cấp cho cư dân nông thôn mức trợ cấp sinh hoạt và lương hưu tối thiểu mặc dù lợi ích ở nông thôn thường thấp hơn nhiều so với khu vực thành thị.

Còn hiện tại, mục tiêu chính sách quan trọng của Chủ tịch Tập Cận Bình là xóa đói giảm nghèo hoàn toàn vào cuối năm 2020 và ngay cả sau khi dịch Covid-19 bùng phát, ông đã nhiều lần kêu gọi các quan chức địa phương tiếp tục cam kết với mục tiêu này.