MỚI

Lọc CP theo tín hiệu PTKT

#Kỹ năng

24HMONEY đã kiểm duyệt

Tranh luận với AI

Tôi đang dạy môn Viết chuyên nghiệp cho sinh viên. Khi tôi hỏi, trong lớp ai thực sự thích viết, chỉ một vài bạn rụt rè chia sẻ. Nhưng khi hỏi ai từng dùng trí tuệ nhân tạo (AI) để viết, gần như tất cả đều hào hứng.

Là một quốc gia nằm trong top đầu về mức độ lạc quan với AI, người Việt Nam khá cởi mở trong việc sử dụng AI và tin tưởng công nghệ này mang lại tác động tích cực đến kinh tế và đời sống. Thị trường cũng đang nở rộ các khóa học về AI, thậm chí dạy viết sách bằng AI.

Những giảng viên như tôi sẽ dạy viết thế nào trong thời đại AI?

AI có thể viết giỏi hơn một sinh viên trung bình. AI có thể giải thích chi tiết mọi lúc, mọi nơi, cá nhân hóa theo yêu cầu của sinh viên. Vậy giá trị của tôi là gì? Liệu vai trò của giáo viên còn thực sự cần thiết trong tương lai?

Để trả lời các câu hỏi này, khi thời gian cho phép, tôi và một đồng nghiệp thường thử nghiệm lồng ghép AI trong các hoạt động thực hành trên lớp.

Ví dụ, tôi đưa ra một đoạn văn để sinh viên tự sửa. Sau đó, các bạn yêu cầu AI chỉnh sửa và so sánh hai văn bản với nhau. Kết quả, sinh viên hầu hết công nhận AI đã sửa rất tốt. Nhưng khi tôi hỏi tốt hơn ở đâu, vì sao lại tốt hơn, các bạn không phân tích được kỹ càng. Tôi hiểu là các em đã chỉ đưa đầu bài vào rồi ngồi chờ kết quả đầu ra, mà không quan tâm đến quá trình xử lý của công cụ. Nói cách khác, sinh viên chưa thực sự suy nghĩ cùng AI.

Đều là công cụ hỗ trợ quá trình lao động sản xuất của con người, nhưng các sản phẩm trí tuệ nhân tạo như ChatGPT, Gemini... không giống như một cỗ máy biến thịt thành xúc xích đơn thuần, mà là một quá trình học và cải tiến liên tục giữa người và máy. Thay vì chấp nhận ngay kết quả đầu tiên, những sinh viên biết "tranh luận" với AI sẽ nhận được những phiên bản còn tốt hơn nữa của công cụ này.

Tôi có thể đồng cảm với các bạn sinh viên. Ngày nay các bạn có nhiều công cụ hỗ trợ để hoàn thành công việc nhanh chóng hơn, cớ gì các bạn phải làm theo cách cũ. Cũng giống như việc, khó có thể khuyến khích mọi người đi bộ hoặc xe đạp, khi họ có ôtô và xe máy. Nhưng liệu các bạn đã biết dùng và suy nghĩ cùng AI một cách hiệu quả?

Đọc thêm về tác động của AI đến giáo dục, tôi ấn tượng với nghiên cứu được công bố gần đây của tiến sĩ Chahna Gonsalves. Nghiên cứu đưa ra một mô hình phát triển năng lực của người học, điều chỉnh dựa trên thang nhận thức Bloom phổ biến trong giáo dục.

Nếu thang nhận thức Bloom đưa ra các cấp độ nhận thức khác nhau: ghi nhớ, hiểu, áp dụng, phân tích và sáng tạo; thì nghiên cứu này đề xuất một mô hình điều chỉnh và nhấn mạnh vai trò của năng lực siêu nhận thức (metacognition) hay tư duy về tư duy.

Siêu nhận thức là khả năng hiểu và kiểm soát quá trình suy nghĩ, tư duy của chính mình. Người có tư duy siêu nhận thức sẽ không chỉ hiểu bài học mà còn hiểu cách họ đã học để hiểu bài như thế nào, phương pháp này có hiệu quả không, và cần điều chỉnh ra sao.

Trong quá trình tương tác với AI, tôi khuyến khích các em "tranh luận với AI" để phát triển tư duy phản biện, sau đó chia sẻ toàn bộ trải nghiệm học tập với ứng dụng này.

Ví dụ, trước khi làm một bài tập viết, sinh viên cần xác định mục tiêu của bài tập là gì, mong muốn đạt được, AI có thể hỗ trợ mình ra sao. Trong quá trình tương tác với AI, nếu nhận thấy sự lệch hướng, sinh viên cần điều chỉnh phương pháp tiếp cận, ví dụ tìm kiếm và tích hợp thêm các nguồn tài liệu tham khảo khác; chất vấn lại các lập luận còn lỏng lẻo hoặc các dữ liệu thiếu chính xác. Sau khi hoàn thành bài tập, các em cần suy ngẫm lại quá trình này: mình đã học được gì qua việc làm bài tập, cách AI hỗ trợ có hiệu quả không, và cần cải thiện việc tương tác, sử dụng AI như thế nào trong tương lai.

Quay trở lại câu hỏi: vai trò của tôi, một giáo viên là gì? John Dewey, người khai sinh triết lý giáo dục thực nghiệm cho rằng nhiệm vụ của giáo viên không chỉ là truyền đạt kiến thức mà là người hướng dẫn, hỗ trợ, hay điều phối. Giáo viên giúp người học tự khám phá, xây dựng kiến thức, kỹ năng cho chính mình trong quá trình giải quyết các vấn đề, tình huống thực tế. Tôi nghĩ, trong bối cảnh hiện nay, giáo viên còn cần hướng dẫn sinh viên cách mài sắc tư duy phản biện cùng AI. AI phải trở thành đối tác học tập thay vì chỉ là công cụ để ta lệ thuộc vào.

Khi thị trường lao động không ngừng thay đổi, rèn luyện suy nghĩ cùng AI không chỉ là một kỹ năng học tập mà còn là sự chuẩn bị cho tương lai. Chúng tôi vẫn thường hỏi sinh viên: Nếu hôm nay các bạn phó thác việc làm bài tập cho AI, vậy giá trị của các bạn là gì, tại sao nhà tuyển dụng cần tuyển bạn?

* Bài viết được hoàn thiện với sự góp ý của Tiến sĩ Lena Bucatariu, giảng viên ngành Truyền thông chuyên nghiệp, Đại học RMIT.

Lương Vân Lam