Thương vụ nhỏ, nhưng đã làm thay đổi lịch sử công nghệ toàn cầu

Vâng, đấy là câu chuyện về một thương vụ hay một hợp đồng nhỏ, trị giá chỉ có 430.000 USD cách đây 43 năm, nhưng đã làm thay đổi lịch sử điện toán toàn cầu (điện toán là từ dùng những năm 1960-1980, chính là tin học và công nghệ thông tin ngày nay).

Vâng đấy là một thương vụ tốt nhất trong lịch sử đối với hãng Microsoft, mở đầu cho việc họ thống trị phần mềm thế giới trong gần 40 năm qua, nhưng cũng là một quyết định kinh doanh tồi tệ nhất mọi thời đại của hãng IBM, gã công nghệ khổng lồ, lớn nhất thế giới thời điểm ấy.

Chưa hết thương vụ này cũng là tiếc nuối lớn nhất của Gary Kildall và Digital Reseach (DRI), bởi lẽ ra chính Gary mới là người có thể là Bill Gates, tỷ phú công nghệ giàu nhất nhì thế giới suốt 30 năm qua (The guy who could have been Bill Gates) và vị trí thống lĩnh công nghệ thế giới của Microsoft lẽ ra phải là của DRI.

Quay lại lịch sử một chút, thời trước 1975, các chương trình điện toán hầu hết đều chạy trên máy tính lớn mainframe, mỗi chiếc máy tính mainframe nặng hàng tấn, đặt kín một căn nhà rộng, không có màn hình, không có bàn phím, cần hàng chục kỹ sư và kỹ thuật viên điều hành nó (Trước 1975, miền nam có vài chiếc máy tính IBM của Bộ Quốc phòng đặt ở sân bay Tân Sơn Nhất, Điện lực, Trung tâm Viễn thám, còn ở Hà Nội có 2 chiếc máy Minsk của Liên Xô: Quân đội (34A Trần Phú) và Đại học Bách Khoa).

Bắt đầu từ năm 1970, các máy tính để bàn (Personal Computer - PC), có màn hình và bàn phím bắt đầu ra đời, nó quá tiện dụng, mỗi người có thể thao tác trực tiếp với máy tính qua bàn phím và màn hình, chứ không phải chạy qua những tấm bìa hoặc băng đục lỗ, thế nhưng rất tiếc bộ nhớ của nó quá bé, tốc độ tính toán rất thấp, dung lượng đĩa cứng và đĩa mềm quá ít, thành thử nó chỉ dùng được trong một số công việc nhỏ.

Là gã khổng lồ về công nghệ, bá chủ các máy tính mainframe và mini, IBM cũng nhảy vào cuộc bằng việc thành lập bộ phận IBM PC. Đầu năm 1980 họ bắt đầu thiết kế và chế tạo ra chiếc máy tính IBM PC. Để đẩy nhanh tiến độ, họ tìm các đối tác phần mềm, mặc dù IBM cũng có ngôn ngữ lập trình BASIC, nhưng họ biết rằng BASIC của công ty khởi nghiệp Microsoft (MS) có nhiều người dùng hơn, nên họ quyết định dùng BASIC của MS cho máy tính IBM PC của mình.

Về hệ điều hành, IBM đến gặp Bill Gates và đề xuất thuê MS viết cho họ hệ điều hành DOS cho máy IBM PC. Bill Gates biết rằng DRI và Gary Kildall đã có hệ điều hành CP/M cho máy tính PC rồi và Gary rất giỏi trong lĩnh vực này, nên Gates đã giới thiệu IBM đến gặp Kildall. Ngay sau khi IBM ra về, Gates đã gọi cho Kildall nói rằng “Gã khổng lồ sẽ gặp anh đấy, tôi đã giới thiệu, nhớ đón tiếp nhé”.

Đội IBM PC đã đến gặp Kildall, rất tiếc rằng buổi làm việc thứ 2, khi IBM đến nhà thì Kildal đang lái máy bay đi đâu đó, chỉ có vợ Kildal ở nhà. Đội IBM quay lại gặp Gates và hai bên chính thức đàm phàn hợp đồng và đến tháng 11/1980, IBM và MS đã ký một hợp đồng trị giá 430.000 USD, trong đó 45.000 USD cho hệ điều hành DOS (sau này IBM gọi là PC-DOS), 310.000 USD cho các phần mềm khác và 75.000 USD cho điều chỉnh, thử nghiệm và tư vấn.

Điểm mấu chốt trong hợp đồng này là, thay vì đòi IBM trả nhiều tiền hơn, hoặc trả bản quyền % cho mỗi bản DOS mà IBM bán ra, Gates và Allen đã đề xuất một điều khoản “IBM không độc quyền về DOS, Microsoft được quyền bán DOS cho các nhà sản xuất khác với tên là MS-DOS”.

Chính nhờ điều khoản IBM không độc quyền DOS và việc IBM công bố công khai thiết kế máy tính IBM PC mà chỉ hơn một năm sau, MS đã bán được MS-DOS cho 70 các nhà sản xuất máy tính PC khác nhau trên toàn cầu. Khi công nghệ phát triển, máy tính PC có tốc độ tính toán nhanh hơn, bộ nhớ và dung lượng đĩa cứng cao hơn, máy tính PC trở lên phổ cập hơn, số lượng MS-DOS (sau này MS nâng cấp lên thành Window) bán ra càng ngày càng nhiều, đặc biệt là MS gần như không phải bán, các hãng sản xuất máy tính PC bán luôn MS DOS và MS Window kèm theo máy tính PC, còn MS chỉ việc ngồi thu tiền.

Không dừng ở đấy, nhờ độc quyền tương đối về hệ điều hành MS Window, với chiến lược hệ sinh thái, MS lần lượt thắng các đối thủ về bảng tính (Excel), hệ soạn thảo văn bản (Word) và hệ trình chiếu (PowerPoint), rồi gói chúng vào chung một bộ MS Office.

Vâng chính hệ điều hành MS DOS, MS Windows, MS Office là nền tảng đưa MS trở thành hãng phần mềm thống trị thế giới trong suốt hơn 30 năm qua, đưa MS trở thành công ty công nghệ có vốn hoá 2.588 tỷ USD (chỉ thua có mỗi Apple), còn Bill Gates trở thành tỷ phú giầu nhất thế giới suốt thập niên 1990, 2000.

Trái ngược lại, với sai lầm không giữ độc quyền DOS, nên khi máy tính PC trở lên phổ cập, IBM đã mất lợi thế cạnh tranh, từ một hãng máy tính lớn nhất thế giới, năm 1980 có qui mô doanh số lớn hơn MS 3.276 lần, ngày hôm nay vốn hoá của IBM nhỏ hơn MS 20 lần.

Đã quá dài cho bài đăng trên facebook. Tôi tạm dừng ở đây. Phần 2 sẽ viết về tại sao gã khổng lồ công nghệ IBM lại có quyết định “ngu ngốc như vậy”, tại sao Gary Kildall lại bỏ lỡ một cơ hội tuyệt vời như vậy và MS và Gates đã tân dụng cơ hội tuyệt vời này như thế nào?

Ảnh: Bill Gates và Gary Kildall với lời bình “The Guy Who Could Have Been Bill Gates”