Thiếu điện kìm hãm tăng trưởng kinh tế toàn cầu

Nguồn cung điện đang không theo kịp nhu cầu ngay cả ở các nền kinh tế giàu so sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI) và xe điện khiến doanh nghiệp trì hoãn các khoản đầu tư lớn. Giới phân tích cảnh báo, thực trạng này có thể kìm hãm triển vọng tăng trưởng kinh tế toàn cầu.

Nước giàu cũng ‘đau đầu’ vì căng thẳng lưới điện

Nhà cung cấp máy quang khắc (công cụ sản xuất chip) ASML quan trọng đến mức chỉ cần biến động về tình hình kinh doanh của công ty này cũng đủ làm rung chuyển nền kinh tế Hà Lan và cả hành trình phát triển trí tuệ nhân tạo (AI) toàn cầu. ASML đang lên kế hoạch tăng trưởng đầy tham vọng với dự án khu phức hợp văn phòng, nghiên cứu, lắp ráp mới ở vùng Eindhoven, dự kiến sử dụng tới 20.000 lao động. Tuy nhiên, việc triển khai dự án này phụ thuộc vào việc có được đủ nguồn điện hay không.

Dù đặt cược lớn cho dự án trên, ASML vẫn chưa chắc chắn sẽ được cung cấp điện vì công ty chỉ là một trong 12.000 doanh nghiệp Hà Lan có dự án đang xếp hàng chờ kết nối lưới điện quốc gia.

Hiệp hội các nhà vận hành lưới điện Hà Lan (Netbeheer Nederland) dự báo, tình trạng ùn tắc này có thể kéo dài tới 10 năm nữa dù các thành viên của hiệp hội này đầu tư hơn 8 tỉ euro (9,3 tỉ đô la Mỹ) mỗi năm để mở rộng và nâng cấp lưới điện.

Nguyên nhân chính là do nhu cầu điện bùng nổ vượt xa dự báo.

“Hà Lan đã dùng hết lượng điện mà ban đầu dự kiến tăng thêm đến năm 2030 rồi. Lưới điện vật lý không theo kịp tham vọng và sự phát triển của xã hội trừ khi chúng ta thay đổi căn bản cách thiết kế và sử dụng nó”, nhà chiến lược truyền thông Debby Dröge của Netbeheer Nederland nói.

Thông thường, tình trạng thiếu nguồn điện đáng tin cậy chỉ xảy ra ở các nước đang phát triển. Các nghiên cứu trong nhiều thập niên qua đều chỉ ra rằng nguồn cung điện ổn định là chìa khóa để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các nước giàu từng tránh được vấn đề thiếu điện nhờ suy giảm công nghiệp hóa, nhu cầu điện đi ngang hoặc giảm dù kinh tế vẫn tăng trưởng suốt hàng chục năm qua.

Thế nhưng, sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (AI), doanh số bán xe điện tăng nhanh cùng với xu hướng điện hóa lan rộng khắp các ngành kinh tế khiến ngay cả nước giàu cũng lo lắng.

Báo cáo phân tích của Bloomberg Economics cho thấy, hầu hết khối các nền kinh tế lớn G20 đều đối mặt căng thẳng lưới điện trong những năm qua khi nguồn cung không đuổi kịp cầu, giá dao động dữ dội, thiệt hại từ biến đổi khí hậu và tổn thất điện năng trong quá trình truyền tải.

Quan trọng hơn, báo cáo này nhấn mạnh, căng thẳng lưới điện dẫn đến giảm chi tiêu vốn,  tức đầu tư của chính phủ và doanh nghiệp vào các tài sản dài hạn.

“Đầu tư giảm đồng nghĩa với tăng trưởng kinh tế kém hơn trong dài hạn”, Maeva Cousin, nhà kinh tế thương mại và khí hậu của Bloomberg Economics, cảnh báo.

Hiệu ứng tích cực của điện hóa đối với tăng trưởng đúng ở mọi nơi, từ Ấn Độ, Trung Quốc đến châu Phi và mọi thời kỳ từ cuối thế kỷ 19 đến nay. Quy tắc đơn giản: khi xã hội giàu hơn thì dùng điện nhiều hơn.

Thiếu điện cản trở kế hoạch tăng trưởng của doanh nghiệp

Ngày càng có nhiều doanh nghiệp ở nước giàu xem tình trạng nghẽn lưới điện là rào cản lớn nhất cho kế hoạch tăng trưởng của họ.

Để hiểu rõ hơn các thách thức, Bloomberg Economics xây chỉ số đo căng thẳng hệ thống điện ở khối G20 qua 5 yếu tố: mức độ đầy đủ của nguồn cung, nhu cầu, chi phí, tổn thất truyền tải điện và tác động của khí hậu.

Đầu  thập niên 2000, nhu cầu điện ở hầu hết các nước thuộc khối này tăng vọt nhưng tăng trưởng nguồn cung ì ạch, gây căng thẳng cho hệ thống điện.

Đến thập niên 2010, nhờ quản lý tốt hơn và nhu cầu giảm, lưới điện ở các nước này phần hoạt động trơn tru.

“Sự  yên bình ấy đang tan biến. Trong những năm qua, hầu hết nước giàu chứng kiến hệ thống điện căng thẳng trở lại”, Eleonora Mavroeidi, nhà kinh tế của Bloomberg Economics nhận định.

Ở châu Âu và Mỹ, nhu cầu cầu điện hầu như đi ngang hoặc giảm 20 năm qua. Nhưng Công ty tài chính năng lượng mới Bloomberg (BloombergNEF) dự báo kịch bản chuyển đổi kinh tế dưới sự thúc đẩy của AI  sẽ khiến nhu cầu điện ở hai nền kinh tế này tăng hơn 40% trong 20 năm tới.

Một nghiên cứu chỉ ra rằng, nếu không tăng tốc mở rộng lưới điện, Hà Lan có thể tổn thất 8-30 tỉ euro/năm trong hoạt động kinh tế.

Tại Đức, chính phủ cảnh báo thiếu nguồn cung điện ổn định đang đe dọa hoạt động công nghiệp. Trong khi đó, các nhà điều hành lưới điện ở Anh đã chi 1,4 tỉ bảng (1,9 tỉ đô la) trong năm nay để vận hành nhà máy điện khí đắt đỏ, đồng thời tắt turbine gió cung cấp điện giá rẻ ở phía bắc đất nước vì thiếu đường truyền.

Nhu cầu điện tăng lên ở các nước phương Tây chủ yếu từ trung tâm dữ liệu AI và xe điện. Các ‘ông lớn’ công nghệ đã cảnh báo, nếu lưới không sẵn sàng thì họ chuyển hướng đầu tư sang nước khác.

Một trong những lý do Google hủy dự án  trung tâm dữ liệu gần Berlin (Đức) là không tiếp cận được nguồn điện. Thiếu điện khiến Microsoft chuyển các khoản đầu tư trung tâm dữ liệu từ Ireland, Anh sang Bắc Âu. Ngay cả ở Thung lũng Silicon (Mỹ), nhiều trung tâm dữ liệu không thể vận hành vì thiếu điện.

“Nếu không mở rộng nguồn cung điện nhanh chóng, chúng ta sẽ không tận dụng đầy đủ tiềm năng của công nghệ AI”, Mavroeidi nói.

Trong cuộc khảo sát ý kiến về hạ tầng AI năm 2025 của hãng kiểm toán Deloitte, 72% nhà  lãnh đạo doanh nghiệp xem bảo đảm dung lượng lưới điện là thách thức “rất lớn” hoặc “cực lớn”.

Hạn chế về lưới điện không chỉ tác động các doanh nghiệp trong lĩnh vực AI. Tập đoàn thép SSAB AB gần đây hoãn khởi động một nhà máy thép ở Thụy Điển do chưa kết nối được với lưới điện.

Phần đáng lo ngại nhất trong báo cáo phân tích của Bloomberg Economics là tác động dài hạn của tình trạng thiếu điện.

‘Việc chỉ số căng thẳng hệ thống điện của  một quốc gia tăng lên một độ lệch chuẩn so với mức trung bình lịch sử có thể làm giảm tỷ trọng đầu tư đóng góp trong GDP khoảng 0,33%. Với việc đầu tư chiếm trung bình khoảng 20% GDP ở các nước giàu năm 2024, điều đó tương đương với việc chi tiêu vốn bị thiệt hại từ 1,5-2%”, báo cáo nêu rõ.

Maeva Cousin của Bloomberg Economics cảnh báo, những nước không đáp ứng cầu điện tăng vọt sẽ bỏ lỡ những khoản đầu tư quan trọng, giúp định hình triển vọng kinh tế trong nhiều thập niên.