Thị trường vàng đen Việt Nam “dửng dưng” trước cơn sốt than thế giới

Nguồn cung co hẹp, cộng với căng thẳng thương mại Trung Quốc - Australia và các chính sách thắt chặt, hạn chế nhập khẩu than của Trung Quốc thiết lập kỷ lục mới cho giá than trên thế giới. Trong khi than ngoại lập đỉnh, thì than nội khá đủng đỉnh.

Khủng hoảng nối tiếp khủng hoảng

Khủng hoảng than ở Ấn Độ chưa kịp lắng xuống thì giá than ở Trung Quốc trong 2 ngày gần đây liên tiếp tạo kỷ lục tăng giá cao nhất trong lịch sử.

Theo Bloomberg, tình hình mưa lũ tại tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc) đã khiến quốc gia này phải đóng cửa, tạm ngừng hoạt động một loạt các mỏ than, làm trầm trọng hơn cuộc khủng hoảng năng lượng tại Trung Quốc thời gian gần đây.

Ngay cả trước khi lũ lụt xảy ra, Trung Quốc đã phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt năng lượng khiến nhiều địa phương bị cắt điện.

Từ năm 2020 đến nay, căng thẳng Trung Quốc - Australia và các lệnh hạn chế nhập khẩu làm gián đoạn thị trường thương mại than dẫn tới sự mất cân đối giữa cung và cầu nhiên liệu than ở Trung Quốc.

Dự báo của các chuyên viên phân tích tại Citic Securities ngày 8/10 cho biết, Trung Quốc phải đối mặt với sự thiếu hụt cung khoảng 30-40 triệu tấn than trong quý IV/2021.

Tình trạng thiếu nghiêm trọng than cũng như những nguồn năng lượng khác ở quốc gia xuất khẩu lớn nhất thế giới không chỉ gây ảnh hưởng riêng đến tăng trưởng của chính đất nước này mà còn tác động trực tiếp đến chuỗi cung ứng có thể làm tê liệt nền kinh tế toàn cầu vốn đang vật lộn để vượt lên cú sốc đại dịch COVID-19.

Hình 1: Giá than thế giới tăng mạnh từ tháng 10/2021

Giá than thế giới đang giao dịch hiện ở mức 244,50 USD/tấn, tăng 2,47% so với giá giao dịch phiên ngày 11/10 và tăng 29,65% so với tháng trước.

Giá than tăng vọt khiến cho những nỗ lực của Bắc Kinh trong việc thúc đẩy nguồn cung và ngăn chặn cuộc khủng hoảng năng lượng leo thang ở Trung Quốc thêm khó khăn hơn.

Tuy nhiên, dự báo của IMF và IEA cho rằng đợt khủng hoảng giá than sẽ không kéo dài quá lâu. Nhu cầu than sẽ chững lại và chỉ tăng trưởng 2% trong năm 2022. Giá than cũng được dự báo sẽ chỉ tăng 7% so với mức trung bình 2021 và có thể giảm từ 10-15% so với mức đỉnh thiết lập năm 2021 khi các yếu tố gây sốt giá sớm được tháo gỡ, và nguồn cung than dự kiến tăng mạnh 7% so với năm nay.

Đồng thời, nhờ hầu hết các nước đẩy mạnh việc cấp phép mỏ than mới trong 2021, cũng như hoạt động logistic dần phục hồi, thị trường than thế giới sẽ sớm hạ nhiệt trong nửa đầu năm 2022.

Than nội địa đủng đỉnh đứng ngoài cuộc

Hiện nước ta chỉ có 2 đơn vị được phép khai thác và bán than trong nước là Tập đoàn Than Khoáng sản Việt Nam (TKV) và Tổng Công ty Đông Bắc. Giá than trong nước thường chỉ điều chỉnh khi có mức tăng lớn về chi phí sản xuất và thường chỉ diễn ra 3 - 4 năm/lần.

Trong năm 2021, giá than trong nước chưa điều chỉnh nhiều, mới chỉ có giá than cho sản xuất xi măng điều chỉnh tăng 9% trong tháng 8. Còn giá than cho nhiệt điện vẫn giữ nguyên để giảm áp lực cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) khi Chính phủ đang yêu cầu hỗ trợ giá điện trong thời điểm dịch bệnh.

Hơn nữa, vì nhu cầu than trong nước chủ yếu phục vụ cho nhiệt điện (chiếm 72% nhu cầu trong nước) nên SSI Research ước tính giá than năm nay chỉ tăng nhẹ 4% so với năm 2020.

Hình 2: Diễn biến giá than của Việt Nam và thế giới qua các năm

Về phía nhập khẩu, giá than nhập khẩu của Việt Nam có tăng đồng pha với giá than thế giới, với mức tăng trung bình 83% so với cùng kỳ năm trước trong 9 tháng đầu năm 2021.

Với việc giá than tăng mạnh, các ngành công nghiệp ở nước ta sẽ bị ảnh hưởng chính bao gồm nhiệt điện, xi măng, luyện kim và phân bón.

Trong đó, bởi vì giá than thế giới tăng đột biến so với than trong nước, các ngành có tỷ lệ than nhập trên tổng than sử dụng trong ngành cao như xi măng (66%), sắt thép (88%), phân bón (74%) sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất, còn nhiệt điện ít bị ảnh hưởng hơn do tỷ lệ than nhập mới chỉ chiếm 24% tổng than sử dụng và Chính phủ cũng ưu tiên nguồn than trong nước cho nhiệt điện.

Tuy nhiên, ngành Than là ngành ít chịu tác động trực tiếp từ cơn sốt than thế giới và gần như chưa được hưởng lợi từ cơn sốt than hiện tại.

Ngoài ra, SSI Research cũng lưu ý, giá than khai thác ở Việt Nam đang đắt hơn nhiều so với thế giới ở trong giai đoạn bình thường (năm 2019, giá than Việt Nam đắt hơn 18% so với giá than nhập khẩu) nên dư địa tăng giá trong nước không còn nhiều, nhất là khi giá than thế giới có khả năng hạ nhiệt nhanh trong năm 2022.