Tháo gỡ rào cản cuối cùng cho việc nâng hạng thị trường chứng khoán

Không yêu cầu ký quỹ trước giao dịch là sửa đổi quan trọng nhất hướng tới đáp ứng các yêu cầu của các tổ chức xếp hạng để thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận với thông lệ quốc tế, tiến tới được nâng hạng vào năm 2025 như mục tiêu đặt ra. Các chuyên gia đã có những nhận định, đánh giá làm rõ hơn về sự thay đổi này trong quy trình thanh toán giao dịch chứng khoán sắp tới khi thông tư được ban hành và đi vào thực tiễn.

Xây dựng các nội dung điều chỉnh phù hợp

Về tiêu chí không yêu cầu phải có đủ tiền khi đặt lệnh mua cổ phiếu của nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN), theo dự thảo Thông tư sửa 4 thông tư đang được Bộ Tài chính xây dựng, quy định này chỉ áp dụng đối với NĐTNN tổ chức, NĐTNN cá nhân vẫn áp dụng mức ký quỹ như quy định hiện tại.

Dự thảo Thông tư quy định cụ thể cách thức đặt lệnh, nhận lệnh, cơ chế xử lý khi NĐTNN thiếu tiền, trong đó, để quản lý rủi ro cho hệ thống thanh toán và quá trình kết nối thanh toán giữa các bên, dự thảo Thông tư cũng quy định công ty chứng khoán (CTCK) đánh giá rủi ro thanh toán, mức độ tín nhiệm khách hàng và mức độ thanh toán của từng CTCK để xác định hạn mức nhận lệnh giao dịch mua cổ phiếu…

Theo ông Dương Ngọc Tuấn, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC), cơ chế ký quỹ trước giao dịch đối với NĐTNN là rào cản cuối cùng cho việc nâng hạng thị trường chứng khoán. Trên cơ sở những thí điểm sửa đổi về cơ chế ký quỹ trước giao dịch tại dự thảo Thông tư, VSDC đã tiến hành nghiên cứu, so sánh và rà soát để tìm ra những điểm điều chỉnh phù hợp với những nội dung thay đổi của dự thảo Thông tư này.

Liên quan đến thời điểm chuyển việc thanh toán giao dịch mua chứng khoán về tự doanh CTCK, theo ông Nguyễn Khắc Hải, Giám đốc Khối phụ trách Luật và Kiểm soát tuân thủ của Công ty CP Chứng khoán SSI, dự thảo trước đây quy định trong ngày T+1 nếu NĐTNN chưa chuyển tiền thì việc thanh toán sẽ chuyển về tự doanh của CTCK.

“Tuy nhiên khi trao đổi với NĐTNN, họ đề nghị T+1 là sớm quá và đề xuất và chuyển sang T+2. Tại Dự thảo mới nhất, chúng tôi đã ghi nhận và tiếp thu đề xuất này của các CTCK cũng như NĐTNN và đã chuyển sang thời điểm chậm nhất 9h30 sáng ngày T+2 để chuyển tiền”, ông Hải nhấn mạnh.

Làm rõ hơn quy trình thanh toán theo cơ chế mới, ông Dương Ngọc Tuấn cho biết, việc áp dụng cơ chế này vào quy trình thanh toán sẽ có ba điểm điều chỉnh chính. Theo quy định cũ, từ ngày T0 đến chiều ngày T+1, các bước thực hiện về cơ bản không có thay đổi. Đến chiều ngày T+1 vào lúc 16h30, trong quy trình thanh toán hiện tại, thời điểm này các thành viên phải xác nhận về việc đủ tiền để thanh toán của tất cả nhà đầu tư. Nhưng theo cơ chế mới, sẽ có một bước điều chỉnh về cách thức phối hợp thực hiện với các thành viên thị trường ở chỗ, riêng đối với NĐTNN tổ chức thì không phải xác nhận có đủ tiền ngay chiều ngày T+1, nhà đầu tư có thể sẽ nộp tiền thực hiện thanh toán muộn nhất vào 9h30 sáng ngày T+2. Sáng ngày T+2, nhà đầu tư phải chuyển tiền vào tài khoản của các thành viên lưu ký để các thành viên lưu ký thực hiện bước chuyển tiếp theo sang tài khoản của các thành viên lưu ký mở tại các ngân hàng thanh toán để thực hiện các bước thanh toán tiếp theo.

Khó xảy ra trường hợp các công ty chứng khoán thiếu tiền thanh toán

Theo ông Tuấn, vào 9h30 ngày T+2, các thành viên sẽ có trách nhiệm xác nhận các NĐTNN thực hiện giao dịch không ký quỹ đã nộp đủ tiền hay chưa. Trong trường hợp họ nộp đủ rồi thì sẽ chuyển sang các bước thực hiện thanh toán tiếp theo tương tự như quy trình hiện nay. Trường hợp nếu NĐTNN vì lí do nào đó vẫn chưa chuyển tiền, thành viên lưu ký phải có trách nhiệm xác nhận, lúc đó VSDC sẽ phối hợp để thực hiện bước chuyển nghĩa vụ thanh toán của NĐTNN thành nghĩa vụ thanh toán giao dịch của các CTCK.

Theo đó, VSDC sẽ điều chỉnh nghĩa vụ thanh toán trên tài khoản tự doanh của các CTCK nơi NĐTNN thực hiện các lệnh giao dịch mua. Lúc này, nghĩa vụ thanh toán không phải là của NĐTNN nữa mà sẽ là nghĩa vụ thanh toán trên tài khoản tự doanh của các CTCK.

“Trong trường hợp nếu việc điều chỉnh này dẫn tới CTCK thiếu tiền do có những rủi ro về mặt kỹ thuật hoặc do sơ suất trong việc kiểm soát tiền của CTCK dẫn đến thiếu tiền tạm thời, thì từ lúc 9h30 cho đến10h30 ngày T+2, chúng tôi cũng vẫn phối hợp cùng với các CTCK để thực hiện cơ chế hỗ trợ thanh toán tương tự như cách chúng tôi đang làm hiện nay là CTCK được quyền vay tiền của ngân hàng thanh toán, nếu không vay được thì sử dụng hỗ trợ thanh toán. Trong trường xấu nhất, chúng tôi có thể điều chỉnh, lùi thời hạn thanh toán và cuối cùng có thể loại, không thực hiện thanh toán giao dịch của CTCK đó”, ông Tuấn thông tin.

Tuy nhiên, đại diện VSDC nhấn mạnh, khả năng rủi ro này về mặt lý thuyết là rất thấp hoặc sẽ không xảy ra với cơ chế kiểm soát hạn mức giao dịch rất an toàn hiện nay.

Theo Chủ tịch UBCKNN Vũ Thị Chân Phương, dưới sự chỉ đạo sát sao của Bộ Tài chính, UBCKNN đã sớm xây dựng, lấy ý kiến các bộ, ngành liên quan, đồng thời có nhiều buổi làm việc, trao đổi với các thành viên thị trường, các chuyên gia, các tổ chức quốc tế để hoàn thiện dự thảo Thông tư.

“Trong quá trình xây dựng dự thảo Thông tư, UBCKNN đã cân nhắc, xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo tính công bằng đối với tất cả nhà đầu tư, các thành viên thị trường khi tham gia trên thị trường chứng khoán. Để đáp ứng tiêu chí về yêu cầu ký quỹ trước giao dịch theo tiêu chuẩn nâng hạng của các tổ chức xếp hạng đề ra thì giải pháp không yêu cầu ký quỹ đủ tiền trước giao dịch là giải pháp ngắn hạn, về dài hạn sẽ triển khai mô hình đối tác bù trừ trung tâm (CCP). Hiện nay, các đơn vị đang phối hợp xây dựng các quy trình nghiệp vụ kỹ thuật liên quan để triển khai đồng bộ ngay khi thông tư được ban hành và có hiệu lực thi hành”, bà Vũ Thị Chân Phương chia sẻ.