Tăng cổ phiếu mới: Bài toán cấp thiết

Thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã khẳng định vai trò là kênh huy động vốn quan trọng, giúp thị trường vốn trở nên dần cân bằng hơn trong việc bổ sung nguồn vốn trung - dài hạn cho nền kinh tế cũng như các doanh nghiệp niêm yết, đăng ký giao dịch. Tuy nhiên, thực trạng suy giảm số lượng doanh nghiệp niêm yết mới trên sàn là vấn đề cần xử lý.

Liên tục giảm những năm gần đây

Theo số liệu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK), số lượng chứng khoán trên Sở Giao dịch chứng khoán TP.HCM (HOSE), Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội (HNX) và thị trường giao dịch dành cho các công ty đại chúng chưa niêm yết (UPCoM) tới cuối tháng 6/2024 là 1.603 doanh nghiệp (trong đó HOSE là 411 doanh nghiệp, HNX là 314 doanh nghiệp và UPCoM là 878 doanh nghiệp). Con số này trong những năm gần đây không những không có sự chuyển biến lớn, mà còn suy giảm khi số lượng doanh nghiệp trên 3 sàn vào cuối các năm 2019, 2020 và 2021 lần lượt được ghi nhận ở mức 1.617 doanh nghiệp, 1.655 doanh nghiệp và 1.641 doanh nghiệp. Đây là con số quá thấp, chiếm chưa tới 0,2% tổng số doanh nghiệp đang hoạt động, cũng là một trong những vấn đề hết sức nghiêm trọng đối với TTCK Việt Nam.

Ông Trần Tuấn Anh, Giám đốc Trung tâm Phân tích, Công ty Chứng khoán Dầu khí (PSI)

Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng này:

• Từ năm 2021 đến nay, tình hình kinh tế thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng biến động dữ dội với nhiều sự kiện lớn nảy sinh, gây tác động đến hoạt động của thị trường chứng khoán trong nước. Bức tranh thị trường bộc lộ nhiều mảng sáng - tối đan xen, trong đó mảng tối dường như chiếm ưu thế.

• Các điều kiện lên sàn đang được kiểm soát chặt chẽ hơn, đòi hỏi chất lượng của doanh nghiệp phải thuộc dạng tốt với báo cáo tài chính sạch sẽ, có lợi nhuận tối thiểu trong 2 năm và mức vốn điều lệ tối thiểu cao (30 tỷ đồng đối với công ty đại chúng hoặc niêm yết trên HNX và 120 tỷ đồng khi niêm yết trên HOSE).

• Các hoạt động đầu tư tư nhân, đầu tư mạo hiểm phát triển mạnh mẽ, khiến nhu cầu đại chúng hóa và niêm yết doanh nghiệp suy giảm.

• Các doanh nghiệp chưa nắm rõ về lợi ích cũng như điều kiện để niêm yết trên sàn. Việc chuyển mình từ một công ty tư nhân lên một công ty đại chúng và thậm chí niêm yết đòi hỏi mức độ cam kết cao của ban lãnh đạo doanh nghiệp cũng như tầm nhìn dài hạn về chiến lược vận hành, tài chính, kinh doanh…, khiến cho các công ty tư nhân trở nên dè dặt đưa cổ phiếu lên sàn chứng khoán.

Thực tế này đang tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực tới TTCK:

• Hạn chế cơ hội đầu tư: Với số lượng công ty niêm yết mới ít hơn, các nhà đầu tư có phạm vi lựa chọn hẹp hơn trong việc phân bổ vốn. Điều này có thể làm giảm sự đa dạng hóa và hạn chế lựa chọn đầu tư.

• Mức độ tập trung thị trường: Một nhóm nhỏ hơn các công ty niêm yết có thể dẫn đến tập trung thị trường, khiến các công ty lớn có thể có nhiều tác động hơn, ảnh hưởng đến sự cạnh tranh và có khả năng cản trở sự đổi mới.

• Thách thức về thanh khoản: Số lượng niêm yết mới suy giảm đồng nghĩa với việc có ít cổ phiếu được giao dịch hơn. Điều này có thể tác động đến tính thanh khoản, khiến nhà đầu tư khó mua hoặc bán cổ phiếu nhanh chóng mà không ảnh hưởng đến giá cả.

• Lo ngại về tính minh bạch: Các công ty đại chúng phải tuân theo các yêu cầu về công bố thông tin nhằm nâng cao tính minh bạch. Ít công ty niêm yết mới có nghĩa là ít thông tin được công bố rộng rãi hơn, có khả năng ảnh hưởng đến niềm tin của nhà đầu tư.

• Tác động đến tăng trưởng kinh tế: Thị trường chứng khoán sôi động góp phần vào tăng trưởng kinh tế chung. Giảm số lượng công ty niêm yết mới có thể cản trở việc hình thành vốn và hạn chế cơ hội cho các doanh nghiệp huy động vốn để mở rộng hoạt động đầu tư, kinh doanh.

• Những thách thức về quản trị doanh nghiệp: Các công ty niêm yết thường phải tuân thủ các tiêu chuẩn quản trị doanh nghiệp cao hơn. Việc giảm niêm yết mới có thể làm giảm sự chú trọng tổng thể vào các thông lệ quản trị tốt.

Để xử lý vấn đề trên cần sự phối hợp, chung tay của các thành viên thị trường cũng như các nhóm giải pháp từ chính sách đến các doanh nghiệp.

Nhóm giải pháp chính sách

• Thực hiện các biện pháp khuyến khích và thúc đẩy phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO), đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ:

Khuyến khích nhiều hơn các doanh nghiệp ra mắt công chúng thông qua hoạt động IPO bằng cách đơn giản hóa thủ tục. Việc đơn giản hóa quy trình không chỉ giúp các doanh nghiệp dễ dàng hơn trong việc đáp ứng các yêu cầu, mà còn tạo động lực cho các doanh nghiệp tham gia TTCK. Bên cạnh đó, việc giảm chi phí liên quan đến IPO kết hợp niêm yết sẽ làm giảm gánh nặng tài chính cho doanh nghiệp, trong khi các ưu đãi như hỗ trợ thuế và tài chính có thể khuyến khích thêm nhiều doanh nghiệp cân nhắc lựa chọn niêm yết. Những biện pháp này không chỉ thúc đẩy sự phát triển của TTCK, mà còn tăng cường tính minh bạch và khả năng tiếp cận vốn cho các doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, cần chú trọng tới việc hỗ trợ các doanh nghiệp vừa và nhỏ, bởi nhóm doanh nghiệp này đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, tạo ra việc làm và đóng góp vào sự đa dạng hóa nền kinh tế. Để khuyến khích các doanh nghiệp vừa và nhỏ cân nhắc ý định niêm yết, cần giải quyết các mối quan tâm của họ, chẳng hạn như chi phí tuân thủ và các yêu cầu pháp lý liên quan đến việc niêm yết. Chính phủ và các tổ chức liên quan có thể hỗ trợ bằng cách cung cấp các hình thức hỗ trợ tài chính, giảm thuế hoặc các chương trình khuyến khích đặc biệt để giảm bớt gánh nặng cho các doanh nghiệp khi niêm yết. Các biện pháp có thể bao gồm cải thiện quy trình đăng ký và cung cấp hỗ trợ tư vấn về quản lý và tài chính để chuẩn bị cho việc niêm yết, giúp các doanh nghiệp này dễ dàng hơn trong việc tham gia vào TTCK một cách hiệu quả và minh bạch. Ngoài ra, việc tạo nền tảng niêm yết phù hợp cũng đóng vai trò then chốt trong việc thu hút các doanh nghiệp này tham gia vào TTCK, từ đó tăng cường sự đa dạng hóa và phát triển bền vững của nền kinh tế.

Nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp tư nhân về lợi ích của việc niêm yết công khai, chẳng hạn khả năng tiếp cận vốn và nâng cao tầm nhìn. Về mặt lợi ích, những doanh nghiệp niêm yết sẽ có ưu thế trong việc tiếp cận thị trường vốn, bao gồm cả thị trường vốn cổ phần (ECM) và thị trường vốn nợ (DCM), khi việc niêm yết chứng minh doanh nghiệp đã đáp ứng và đang liên tục tuân thủ các tiêu chuẩn tài chính, quy định pháp lý cũng như mức độ minh bạch thông tin. Tính thanh khoản của cổ phiếu được cải thiện mạnh mẽ, làm tăng mức độ hấp dẫn của doanh nghiệp đối với các nhà đầu tư trên thị trường. Doanh nghiệp cũng sẽ được ghi nhận tăng cường hiện diện thương hiệu cũng như mức độ tin cậy của khách hàng, hỗ trợ tích cực cho các hoạt động kinh doanh.

• Tạo điều kiện cho các doanh nghiệp FDI, doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) thấp niêm yết cổ phiếu trên TTCK:

Trong giai đoạn 2003-2008, TTCK Việt Nam từng xuất hiện làn sóng lên sàn của các doanh nghiệp FDI sau khi Nghị định số 38/2003/NĐ-CP ra đời. Tại thời điểm đó, hầu hết các chuyên gia đều cho rằng, khi những doanh nghiệp FDI tham gia vào TTCK Việt Nam có thể giúp đa dạng hóa các sản phẩm, có thêm nhiều sự lựa chọn cho nhà đầu tư, từ đó thu hút thêm nhiều khách hàng mới là cá nhân, tổ chức nước ngoài tham gia.

Tuy nhiên, từ năm 2017 đến nay, ngoài 11 doanh nghiệp FDI đã niêm yết, không có thêm một cái tên mới nào xuất hiện trên TTCK trong nước. Các doanh nghiệp FDI còn vấp phải sự thờ ơ của các nhà đầu tư chứng khoán khi hầu hết cổ phiếu FDI đều có một kịch bản chung là giao dịch lay lắt. Theo đó, tới đây, cơ chế niêm yết/đăng ký giao dịch đối với các doanh nghiệp FDI có thể sẽ được gỡ bỏ phần nào nút thắt, từ đó giúp nhóm doanh nghiệp này thuận đường lên sàn hơn.

Thực tế, trong nhiều năm qua, vẫn có những doanh nghiệp FDI “đánh tiếng” muốn niêm yết trên TTCK Việt Nam như Seoul Metal Việt Nam, Ngũ Kim Fortress Việt Nam (cuối năm 2017), Tập đoàn CT&D của Đài Loan, Trung Quốc (năm 2020), Tập đoàn AEON (năm 2021), CP Việt Nam (năm 2022)..., nhưng đến nay vẫn chưa có thông tin mới về hoạt động này.

Việc giám sát hoạt động của các doanh nghiệp FDI cần được thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, tránh những rủi ro cho nhà đầu tư, song cũng nên tạo một hành lang pháp lý thông thoáng hơn nhằm tạo điều kiện và khuyến khích các doanh nghiệp FDI niêm yết, giúp đa dạng hóa thị trường và thu hút thêm dòng vốn nước ngoài.

Ngoài ra, điều kiện để niêm yết trên HOSE là doanh nghiệp đăng ký phải có lãi trong 2 năm hoạt động liền trước và 1 năm trước đó có ROE tối thiểu 5% sẽ gây nhiều khó khăn cho một số doanh nghiệp. Đặc biệt, một số ngành nghề có tính chu kỳ hoặc doanh nghiệp thương mại vốn có biên lợi nhuận thấp sẽ khó duy trì được ROE tối thiểu cũng như việc có lãi 2 năm hoạt động liền trước.

Bằng việc mở rộng và đa dạng hóa các lựa chọn niêm yết, TTCK có thể trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư và cũng mang lại lợi ích lớn hơn cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Qua đó, sự đa dạng hóa này cũng đóng góp vào việc nâng cao sức cạnh tranh và khả năng thích ứng của các doanh nghiệp trước những thay đổi trên thị trường toàn cầu.

• Khuyến khích minh bạch hóa thông tin để tăng tính thanh khoản từ phía doanh nghiệp:

Để tạo ra một môi trường hấp dẫn cho việc niêm yết cổ phiếu và đảm bảo sự bảo vệ cho nhà đầu tư, hợp tác chặt chẽ giữa các sàn giao dịch chứng khoán và cơ quan quản lý là điều cần thiết. Các sàn giao dịch chứng khoán cần phối hợp với cơ quan quản lý để xây dựng và thúc đẩy các chính sách, quy định nhằm tạo ra môi trường niêm yết công bằng, minh bạch và hấp dẫn.

Để hợp lý hóa các yêu cầu niêm yết, cần cân nhắc các yếu tố như kích cỡ và tính chất của doanh nghiệp cùng với năng lực và nhu cầu vốn của thị trường. Điều này giúp đảm bảo rằng, các doanh nghiệp niêm yết đủ điều kiện để hoạt động trong một môi trường cạnh tranh và bảo vệ các nhà đầu tư khỏi các rủi ro không cần thiết.

Ngoài ra, việc duy trì sự bảo vệ cho nhà đầu tư là vô cùng quan trọng. Các cơ quan quản lý cần thực hiện kiểm định và giám sát chặt chẽ để đảm bảo rằng các doanh nghiệp niêm yết tuân thủ các quy định về báo cáo tài chính và thông tin công khai. Điều này giúp nâng cao tính minh bạch và giảm thiểu rủi ro cho các nhà đầu tư khi tham gia TTCK.

Nhóm giải pháp từ doanh nghiệp: Tăng cường quản trị và minh bạch thông tin

Triển khai và thực thi các tiêu chuẩn quản trị doanh nghiệp là một phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng quản lý và tăng cường sự minh bạch trên TTCK. Báo cáo minh bạch là yếu tố cốt lõi giúp đảm bảo rằng, các thông tin về hoạt động kinh doanh, tài chính và chiến lược của doanh nghiệp được công khai một cách trung thực và đầy đủ. Việc có hội đồng quản trị độc lập cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và đưa ra quyết định độc lập, đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong quản trị công ty.

Để đáp ứng các tiêu chuẩn quản trị này, các doanh nghiệp niêm yết cần thường xuyên đánh giá và cập nhật các quy định quản trị của mình. Việc này giúp đảm bảo rằng các tiêu chuẩn được áp dụng là phù hợp với các thông lệ quốc tế tốt nhất và đáp ứng được các yêu cầu ngày càng nghiêm ngặt của TTCK. Đồng thời, việc thường xuyên đánh giá cũng giúp doanh nghiệp điều chỉnh và cải thiện các quy trình quản trị để nâng cao hiệu quả hoạt động và tăng cường niềm tin của nhà đầu tư.

Như vậy, có thể thấy, để thúc đẩy sự phát triển của TTCK, cần có những biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đáp ứng các yêu cầu niêm yết, đồng thời nâng cao nhận thức về lợi ích của việc niêm yết công khai. Điều này không chỉ giúp cải thiện sự ổn định của thị trường, mà còn tạo ra nhiều cơ hội hơn cho doanh nghiệp và nhà đầu tư.