Sự giống và khác nhau của kinh tế Việt Nam và Trung Quốc

Trong một thời gian khá dài, hai động lực tăng trưởng kinh tế của Việt Nam và Trung Quốc là xuất khẩu và sự sôi động của kinh tế trong nước. Thứ nhất, cả hai đã khai thác rất tốt các lợi thế để chiếm lĩnh thị trường nước ngoài nhằm thu hút đầu tư và gia tăng xuất khẩu. Thứ hai, kinh tế trong nước sôi động là nhờ sự sôi động của thị trường bất động sản (trong đó có vai trò của tiền từ tham nhũng, tiêu cực) và sự năng động của các doanh nghiệp kinh tế tư nhân.

Điểm khác nhau cơ bản giữa hai nước là sức mạnh hay khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong nước và vai trò của các doanh nghiệp nước ngoài. Thứ nhất, TQ có nhiều doanh trong nước có quy mô cực lớn và có thể cạnh tranh quốc tế; điều này đang rất thiếu ở VN. Thứ hai, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài có vị trí vừa phải trong nền kinh tế TQ, và họ đã tận dụng tốt đầu tư nước ngoài để phát triển các doanh nghiệp trong nước và chuỗi giá trị; nhưng, VN thì ngược lại, các doanh nghiệp nước ngoài có vai trò thống lĩnh, nhất là với các mặt hàng xuất khẩu có giá trị lớn, và các doanh nghiệp trong nước gần như chưa thể tham gia vào các chuỗi giá trị mà chủ yếu là gia công. Nhìn các chuỗi với Apple, Intel, Samsung là có thể thấy rõ.

Giờ đây, cả hai nước phải đối mặt với thách thức tăng trưởng do cả hai động lực trên gặp trục trặc.

Về giống nhau, cả hai đang rất khó khai thác dư địa thị trường nước ngoài trong giai đoạn kinh tế toàn cầu đang chựng lại. Đối với kinh tế trong nước, bất động sản đang khó khăn và tình hình không thuận lợi nên tâm lý của cả các doanh nghiệp và người dân không thực tốt nên kích thích sản xuất và cầu nội địa cũng khó.

Về khác nhau, có hai vấn đề. Thứ nhất, bây giờ TQ không chỉ khó trong việc thu hút thêm đầu tư nước ngoài mà các doanh nước hiện hữu đang rút dần trong bối cảnh Mỹ và các nước phương tây đang tách/li dị và phòng ngừa rủi ro (decoupling và de-risking). Đây là cơ hội cho VN nên cần phải tận dụng. Thứ hai, TQ có một chiến dịch “đánh” các công ty tư nhân lớn trong nước một cách rõ ràng và có chủ ý; điều này không có ở VN cho dù một số doanh nghiệp liên quan đến tiêu cực, tham nhũng và thao túng thị trường đang gặp rắc rối. Tuy nhiên, các doanh nghiệp trong nước của VN mãi không lớn nổi, nhất là các doanh nghiệp dựa vào tri thức và tạo ra giá trị.

VNG là một điểm hình, cách khoảng 1 thập niên, một số người am hiểu thị trường chứng khoán và định giá nói với tôi rằng, nếu định giá và phát hành cổ phiếu lần đầu (IPO) thì chủ của DN này có lẽ sẽ là tỷ phú đầu tiên của VN. Tuy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại thì VNG cũng rất chừng mực. Sự lắng xuống của phong trào khởi nghiệp và rất ít kỳ lân xuất hiện là một chỉ báo khác về sự lớn lên của các DN trong nước.

Điều quan trọng nữa là các doanh nghiệp Việt muốn lớn thì phải dựa vào thị trường toàn cầu. Trong đó, muốn tận dụng các cơ hội của kỷ nguyên số thì cần phải nắm rất rõ các xu hướng. Hiện tại, Mỹ và phương Tây theo hệ đảm bảo quyền tự do và tránh xâm phạm thông tin cá nhân; trong khi TQ đặt nặng vấn đề kiểm soát. Các công nghệ và SP cũng theo xu hướng này. Khả năng để các nước khác có thể thâm nhập vào TQ là rất khó. Do vậy, về mặt thị trường hay cơ hội kinh doanh, các DN Việt có lẽ chỉ có một lựa chọn. Cho nên, các chính sách của nhà nước nên làm sao để các DN có thể tận dụng cơ hội này.

Tóm lại, tình hình kinh tế đang rất khó. Do vậy, các chính sách và nỗ lực cần phải hợp lý và nhạy bén thì mới có thể vượt qua khó khăn trước mắt và tạo lợi thế chiến lược dài hạn trong kỷ nguyên của decoupling và de-risk.