Số phận các doanh nghiệp nhỏ trong "cơn bão" Covid-19

Sự xuất hiện của đại dịch Covid-19 đã đẩy các doanh nghiệp nhỏ tại các quốc gia đang phát triển lâm vào cảnh phá sản.

Sau gần 10 năm gầy dựng một doanh nghiệp du lịch từ con số không ở Indonesia, Rizky Eka Valdano có một chiếc xe hơi Toyota, một số thẻ tín dụng và tuyển dụng 12 nhân viên vào đầu năm 2020. Thế nhưng, đại dịch Covid-19 đã cuốn bay tất cả chỉ trong 10 tháng.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra khắp các nước đang phát triển. Tại đó, các cửa ăn uống, cửa hàng đồ may mặc và các doanh nghiệp nhỏ khác đang đứng trước bờ vực sụp đổ khi đại dịch kéo dài.

Công ty của Rizky phải đóng cửa, chuyện tình cảm của anh và bạn gái sắp cưới cũng chấm dứt. Hiện chàng thanh niên 32 tuổi phải ngủ trên ghế sofa trong một căn phòng cạnh xưởng mộc của một người bạn.

“Đây là tình cảnh khốn khó nhất mà tôi từng trải qua” Rizky nói.

Tại các nước phát triển, những doanh nghiệp khó khăn đã nhận được hỗ trợ để trụ vững trong đại dịch. Trong khi đó, tại các nước đang phát triển thiếu tiền, họ chỉ nhận được một khoản tiền trợ cấp nhỏ hoặc thậm chí không có. Các ngân hàng cũng thận trọng hơn trong việc cho các doanh nghiệp này vay vốn vì mức độ rủi ro cao hơn.

Richard Bolwijn, Trưởng bộ phận nghiên cứu đầu tư của Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), cho biết nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) đã phá sản. Ông cho rằng, tại thế giới đang phát triển, “sự phục hồi sẽ không thể diễn ra trừ khi các doanh nghiệp vừa và nhỏ này hồi sinh”.

Tại các nước đang phát triển, các doanh nghiệp dưới 50 nhân viên đóng góp 70% số việc làm trong nền kinh tế, theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO).

Tại Indonesia, một nghiên cứu do nhà nước thực hiện hồi tháng 12 cho thấy có đến 98% doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa chứng kiến doanh thu giảm mạnh trong đại dịch và 45% nhân viên bị sa thải. Quốc gia châu Á này chưa từng phong tỏa toàn quốc nhưng các đợt bùng phát đại dịch lớn đã tác động nặng nề đến ngành du lịch nội địa và kéo doanh số bán lẻ lao dốc.

Xứ sở vạn đảo đang gánh chịu đợt suy thoái kinh tế tồi tệ nhất kể từ cuộc khủng hoảng tài chính châu Á cách đây 25 năm.

Trước khi đại dịch ập đến, bà Yuswati Kastulina bán áo sơ mi thủ công tại 2 cửa hàng ở thủ đô Jakarta. Việc khách hàng e dè các trung tâm mua sắm vì dịch bệnh đã buộc bà Yuswati Kastulina phải đóng cửa 2 cửa hàng, cho nhân viên nghỉ việc và chuyển sang bán hàng trực tuyến trong năm 2020.

Cũng giống như nhiều doanh nhân tại các nước đang phát triển, bà Yuswati Kastulina phải gồng mình để tìm kiếm khách hàng trên mạng. Bà chia sẻ: “Tôi tự may đồ để giảm chi phí sản xuất do không có quá nhiều đơn hàng”.

Nhiều người thuộc tầng lớp trung lưu nay phải quay về một cuộc sống đầy khó khăn.

Trở lại câu chuyện của Rizky, cha mẹ anh chia tay từ khi anh còn nhỏ. Khi công việc kinh doanh của gia đình thất bại, các chủ nợ thường xuyên tìm đến nhà họ ở ngoại ô Jakarta. Năm 16 tuổi Rizky rời gia đình và sống ở ký túc xá chung với một người bạn để tiết kiệm chi phí khi anh theo học ngành quan hệ quốc tế.

Khi còn là sinh viên, Rizky đã thành lập công ty du lịch vì anh nhận thấy tầng lớp trung lưu sẽ chịu chi tiền các tour nghỉ dưỡng. Ra đời trong năm 2011, Công ty du lịch Maritim Travel Indonesia tổ chức các chuyến du lịch đến quần đảo Thousand Islands ở phía bắc Jakarta và mở rộng sang các địa điểm du lịch khác như Bali. Hai năm sau đó, Rizky bỏ học để tập trung phát triển công việc kinh doanh. Đến năm 2017, công ty đã tổ chức các chuyến du lịch đến tận Hàn Quốc.

Để thu hút khách hàng trên mạng, Rizky đã lập 6 website mô tả các địa điểm du lịch hấp dẫn và các hoạt động mạo hiểm trong dịp lễ. Năm 2018, Rizky thuê một văn phòng lớn hơn tại một tòa nhà thương mại 2 tầng ở ngoại ô Jakarta. Với mong muốn dành toàn bộ thu nhập cho công việc kinh doanh, Rizky đã chuyển tầng 2 của văn phòng thành chỗ ở cho mình và 3 nhân viên. Năm 2019, Maritim Travel Indonesia đạt doanh thu 1 triệu USD.

Năm đó, Rizky đã bắt tay đẩy mạnh mua sắm trang thiết bị để thúc đẩy khả năng cạnh tranh của công ty. Anh chi 22,000 USD để mua trang thiết bị, gồm 6 máy ảnh kỹ thuật số, điện thoại di động mới cho các đại diện bán hàng, máy tính xách tay, hệ thống âm thanh cho các sự kiện và một chiếc ô tô Toyota. Rizky lên kế hoạch trả góp cho toàn bộ các khoản mua sắm này, phần lớn bằng thẻ tín dụng cá nhân của mình.

“Tôi vẫn chưa đạt được các mục tiêu của mình. Tôi không thể nghỉ ngơi”, anh chia sẻ.

Khi dịch bệnh lan sang Indonesia, Rizky có lẽ đã nhận ra anh chọn sai thời điểm để đầu tư. Khách hàng đã hủy các kỳ nghỉ cũng như các chuyến tham quan học tập. Thế là Rizky không kiếm được đồng nào trong suốt 2 tháng đó. Khi tiền thuê văn phòng được thanh toán đến đầu năm 2021 và các hóa đơn hàng tháng cứ tăng, vào tháng 4/2020 Rizky nghẹn ngào thông báo trong nước mắt rằng các nhân viên sẽ phải nghỉ việc.

Sự sụp đổ này đã khiến cuộc sống của họ vô cùng bấp bênh. Khi còn làm việc tại Công ty Maritim, Lasyarief Romario (28 tuổi), một trong những nhân viên đầu tiên của Rizky, đã kiếm được thu nhập gấp đôi so với công việc đóng gói các thùng hàng trước đó.

Sau khi công ty du lịch ngưng hoạt động, Lasyarief đã làm thợ máy và lái xe ôm kiếm sống. Thu nhập của anh đã giảm 70%. Thay vì ngồi làm việc tại văn phòng có máy lạnh, anh ta phải đưa đón những người khác đi làm trong cái nóng như thiêu như đốt. Anh nói: “Dù muốn hay không, chúng tôi vẫn phải làm”.

Rizky đã tìm cách để chuyển sang ngành nghề kinh doanh mới nhằm duy trì hoạt động của công ty du lịch cho đến khi đại dịch chấm dứt. Nhận thấy cơ hội trong việc cung cấp khẩu trang, anh và các thành viên của Maritim đã bắt tay vào. Tuy nhiên, việc sản xuất khẩu trang trên toàn cầu tăng mạnh và trước khi nhận được lô hàng đầu tiên, giá khẩu trang đã giảm trở lại nên họ buộc phải bán lỗ.

Không chịu bỏ cuộc, Rizky nảy sinh một ý tưởng khác là cung cấp thực phẩm đông lạnh, bao gồm cả rau và xúc xích, cho các nhà hàng ở Jakarta. Một nhà cung cấp đã cho anh ta mượn một chiếc tủ đông. Tuy nhiên, lợi nhuận thu được quá thấp, không đủ để anh trang trải chi phí khoảng 5,000 USD hàng tháng, bao gồm các khoản trả lãi cho xe hơi, máy ảnh và các khoản mua sắm khác trước đại dịch.

Rizky tìm đến các ngân hàng để vay vốn nhưng may mắn đã không đến với anh. Khoản tiền hỗ trợ 160 USD của chính phủ cho các doanh nghiệp nhỏ không thấm thía vào đâu cả. “Tôi cảm thấy vô cùng hoang mang, tôi không biết đào ở đâu để ra tiền?” Rizky than thở.

Hồi tháng 9 và 10/2020, do số ca nhiễm Covid-19 tăng vọt nên Chính phủ Indonesia phải áp lệnh cấm ăn uống tại các nhà hàng trong vòng một tuần. Nhu cầu về nguồn cung cấp thực phẩm của Rizky tiếp tục giảm và một số nhân viên còn lại của anh ấy đã rời không gian sinh hoạt chung của họ phía trên văn phòng. “Nhóm của tôi ngày càng thất vọng vì tôi đã thất bại. Mọi áp lực đang đè nặng lên tôi”, anh xót xa kể.

Vào mùa thu năm 2020, Rizky và bạn gái cũng đã chia tay vì lý do liên quan đến những rắc rối tài chính của anh. Ngồi một mình trong văn phòng vắng vẻ ở Jakarta vào một buổi tối tháng 11/2020, Rizky đã gọi cho mẹ anh và bật khóc. Lo lắng cho việc con trai mình có thể nghĩ quẩn, bà đã liên lạc với cha của Rizky và ông ấy đã vội vã đến với Rizky sau nửa đêm.

“Ông ấy tiếp tục trò chuyện với tôi, nhờ vậy mà đầu óc tôi không bị trống rỗng,” Rizky nhớ lại.

Và trước khi chào đón ánh bình minh của ngày hôm sau, lần đầu tiên sau nhiều năm họ đã cùng nhau cầu nguyện.

Rizky đã bán phần lớn thiết bị kinh doanh từ tháng 12/2020 và đã cầm luôn chiếc ô tô hồi tháng 2 năm nay. Tuy nhiên, nhiêu đó vẫn chưa đủ tiền để trang trải khi các bên cho vay tiếp tục đòi các khoản nợ ô tô, máy ảnh, điện thoại và hệ thống âm thanh.

Kể từ khi hợp đồng thuê nhà hết hạn vào tháng 4/2021, Rizky đã dọn đến sống trong một căn phòng bên cạnh xưởng của một người bạn thợ mộc cho anh ở miễn phí. Để kiếm được chút ít tiền mặt, Rizky giúp bạn bè bán quần áo và đồ điện tử online nhằm thu hút thêm lượng truy cập web.

Cha của Rizky đã đề nghị bán ngôi nhà của gia đình để giúp anh giải quyết các khoản nợ, bao gồm thẻ tín dụng và thuế thu nhập doanh nghiệp chưa nộp, hiện ở mức 25,000 USD.

“Tôi hoàn toàn tuyệt vọng”, Rizky nói.