Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quyết định của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam

Trong giai đoạn 2016-2021, thị trường chứng khoán (TTCK) Việt Nam đã có những biến động mạnh của chỉ số VN-Index.

Thời điểm tháng 1/2016 khi VN-Index giao động quanh ngưỡng 550 điểm, sau 2 năm tăng trưởng liên tục Vn-Index đã đạt mốc 1.200 điểm vào tháng 4/2018, trong thời gian vừa qua đã có những thay đổi nhanh đó là vượt qua mốc 1.400 vào thời điểm cuối tháng 06/2021. Điều này cho thấy, biên độ dao động của Vn-Index là rất lớn và phản ứng có phần quá mức trước những thông tin tác động đến thị trường.

Một nghiên cứu dựa trên các khung lý thuyết, các nghiên cứu thực nghiệm và kết quả nghiên cứu định tính, nghiên cứu này đề xuất mô hình nghiên cứu gồm có 6 yếu tố: Sự ghét lỗ; Sự tiếc nuối; Tình huống điển hình; Sự quá tự tin; Bám vào giá trị đã thiết lập; và hành vi đám đông), thông qua các công cụ thống kê trong kinh doanh và phân tích số liệu thu thập đã cho ra kết quả nghiên cứu cho thấy rằng có 4 nhóm nhân tố chính tác động đến hành vi của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán Việt Nam.

Trong Tài chính học hành vi có vai trò quan trọng trong việc dự đoán và lý giải cho xu hướng của thị trường tài chính đặc biệt trong giai đoạn kinh tế thế giới đang gặp khó khăn như hiện nay. Đó là khi các phương pháp khác như phương pháp phân tích cơ bản và phương pháp phân tích kỹ thuật đang cho thấy những mặt hạn chế của nó. Bên cạnh đó, Thuyết kỳ vọng và tâm lý dựa vào kinh nghiệm là hai mảng chính của học thuyết hành vi tài chính, học thuyết lấy cảm xúc của con người làm trọng tâm nghiên cứu.

Thuyết kỳ vọng: được Kahneman và Tversky xây dựng năm 1979 khi mô tả độ hữu dụng của một NĐT tài chính bằng một hàm hữu dụng lõm, hữu dụng biên của tài sản giảm, tức là mỗi đơn vị tăng thêm trong giá trị tài sản đầu tư sẽ mang lại một giá trị hữu dụng tăng thêm ít hơn so với sự tăng lên trước đó trong giá trị tài sản đầu tư nhưng sẽ mang đến sự đau khổ và dằn vặt nhiều hơn khi một giá trị tài sản bị sụt giảm do thua lỗ đó là:

1) sự ghét lỗ

2) sự tiếc nuối.

Tâm lý dựa vào kinh nghiệm: Các NĐT thường hành động theo kinh nghiệm. Kinh nghiệm và sự lệch lạc, càng kinh nghiệm, càng ít lệch lạc. Tâm lý dựa vào kinh nghiệm phản ánh tiến trình ra quyết định dựa trên những điều mà con người đúc kết từ sự khắc phục những lỗi lầm.

3) Tình huống điển hình: là sự đánh đồng hiệu quả kinh doanh và hiệu quả đầu tư tài chính trong khi hai khái niệm này là hoàn toàn khác nhau. Hiệu quả kinh doanh được đánh giá qua các chỉ số về doanh thu và lợi nhuận còn hiệu quả đầu tư tài chính là chênh lệch giá. Ngoài ra, nó còn thể hiện ở sự ra quyết định dựa trên những kinh nghiệm có được trong quá khứ mà bỏ sót nhiều sự kiện trong hiện tại, đánh giá sự việc một cách riêng lẻ, không kết hợp thành hệ thống và tính đến mối liên hệ với tổng thể

4) Sự quá tự tin: Sự kết hợp của sự tự tin và lạc quan làm cho con người đánh giá quá cao kiến thức của họ nhưng lại đánh giá thấp những rủi ro tiềm tàng và thổi phồng khả năng của họ về việc kiểm soát được các sự việc, điều này dẫn đến khối lượng giao dịch quá mức và thị trường bong bóng

5) Bám vào giá trị đã được thiết lập: là việc hình thành một giá trị và đánh giá các vấn đề dựa vào giá trị đã được thiết lập trước đó. Vì sự thật là con người ai cũng có trong đầu một vài điểm tham chiếu, chẳng hạn như giá Cổ phiếu phát hành lần đầu ra công chúng (IPO), giá chào sàn trước đây của cổ phiếu. Một khi có được thông tin mới họ sẽ điều chỉnh giá cả cổ phiếu lên trên điểm tham chiếu. Bằng chứng điển hình cho lý thuyết này là trường phái phân tích kỹ thuật, sử dụng giá cả quá khứ của chứng khoán để dự đoán xu hướng giá trong tương lai

6) Hành vi đám đông: Con người thường bị ảnh hưởng bởi môi trường xã hội, đồng thời xã hội cũng có sự ảnh hưởng lớn đến sự đánh giá hành vi của một cá nhân. Khi con người đối diện với sự đánh giá của một nhóm người, họ thường có chiều hướng thay đổi những câu trả lời sai lầm của họ so với ý kiến của đám đông.

Để nghiên cứu hành vi của các NĐT cá nhân trên TTCK Việt Nam, tác giả thu thập thông tin từ sách báo, các báo cáo, nghiên cứu trong và ngoài nước về mô hình nghiên cứu hành vi của NĐT kết hợp thực tế trên thị trường chứng khoán hiện tại tại Việt Nam với việc thực hiện khảo sát trên 300 mẫu đó là những nhà đầu tư cá nhân khắp cả nước trên 3 sàn giao dịch tại Việt Nam hiện tại Bằng công cụ phân tích và xử lý số liệu thống kê SPSS 20.0.

Những yếu tố hành vi ảnh hưởng đến tiến trình ra quyết định đầu tư của NĐT cá nhân trên TTCK Việt Nam đó là: Hành vi tự tin và tiếc nuối, Hành vi ghét lỗ, Hành vi đám đông và Hành vi hồi tưởng kinh nghiệm quá khứ. Trong đó, ảnh hưởng của yếu tố: Hành vi tự tin và tiếc nuối đối với tiến trình ra quyết định của NĐT cá nhân là dễ dàng nhận thấy nên có ảnh hưởng mạnh nhất, sau đó là hành vi ghét lỗ, hành vi bầy đàn và sau cùng là hành vi hồi tưởng kinh nghiệm quá khứ. Cuối cùng là yếu tố Bám vào giá trị đã thiết lập không có ảnh hưởng đến quyết định của NĐT cá nhân trên thị trường Chứng khoán Việt Nam.