Một năm sau vụ Hamas đột kích Israel: Chi chít vết sẹo chính trị, an ninh, xã hội và liệu pháp chữa lành

Một năm sau cuộc chiến Dải Gaza, xung đột này đã để lại những vết sẹo sâu về chính trị, an ninh và xã hội, trải dài khắp Trung Đông và Bắc Phi. Đâu là liệu pháp hiệu quả nhất để sớm hàn gắn vết thương chiến tranh?

Cuộc chiến bắt đầu từ một cuộc tấn công chưa từng có của Hamas vào Israel ngày 7/10/2023. Trong cuộc đột kích này, các chiến binh Hamas giết khoảng 1.200 người và bắt giữ 251 con tin - 97 trong số đó vẫn còn bị bắt giữ một năm sau, và khoảng một phần ba trong số đó được cho là đã chết.

Cuộc đột kích của Hamas đã thúc đẩy Israel phản ứng mạnh mẽ nhất trong nhiều thập kỷ, với Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tiến hành các cuộc không kích và tấn công trên bộ nhằm giải giáp, phá hủy Hamas.

Dải Gaza, do Hamas kiểm soát từ năm 2007 và bị Israel phong tỏa gần hai thập kỷ, đã phải hứng chịu sự tàn phá quy mô lớn; cơ sở hạ tầng bị hư hại nặng nề. Từ khi cuộc chiến bắt đầu, khoảng 41.000 người đã thiệt mạng, theo cơ quan y tế Gaza. Người dân Gaza phải đối mặt tình trạng thiếu lương thực trầm trọng, sự lây lan của dịch bệnh; 1,9 triệu người phải đi sơ tán.

Những nỗ lực quốc tế tại Liên Hợp Quốc nhằm xoa dịu căng thẳng đã không đạt hiệu quả. Quyết định của Công tố viên Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) yêu cầu lệnh bắt giữ Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Yoav Gallant và lãnh đạo Hamas Yahya Sinwar đã gặp phải sự phẫn nộ từ Israel và sự chế giễu từ Hamas.

Mỹ, Qatar và Ai Cập đã có thành công ban đầu vào tháng 11/2023 trong việc đảm bảo một lệnh ngừng bắn và trả tự do cho một số con tin, nhưng kể từ đó, xung đột tiếp tục không ngừng, để lại khu vực trong tình trạng bất ổn dễ tổn thương và tiềm ẩn nguy cơ xung đột khu vực rộng lớn hơn.

Khả năng xảy ra xung đột trực tiếp giữa Israel và Iran chưa bao giờ cao hơn sau khi Iran phóng gần 200 tên lửa đạn đạo vào đầu tháng 10/2024, một sự kiện xảy ra sau vụ bắn hơn 300 tên lửa và máy bay không người lái của Iran vào tháng 4.

Houthi ở Yemen thỉnh thoảng bắn tên lửa vào Israel trong nhiều tháng qua, trong khi liên tục tấn công các tuyến đường vận chuyển của phương Tây ở Biển Đỏ và Eo biển Bab el-Mandeb. Những cuộc giao tranh hằng ngày dọc biên giới Israel – Li-băng đã khiến hàng chục người thiệt mạng ở cả hai nước trong năm qua.

Đây có thể là sự mở màn cho một cuộc chiến rộng lớn hơn. Khả năng này đã gia tăng rất nhiều sau khi Israel giết chết Tổng thư ký Hezbollah Hassan Nasrallah vào tháng 9/2024 và IDF tiến hành tấn công trên bộ ở miền nam Li-băng.

Một năm sau, cuộc chiến Dải Gaza vẫn chưa được giải quyết và rủi ro chiến tranh bùng phát toàn khu vực ngày càng gia tăng.

Israel có chiến lược đối phó Iran

Thay vì tiếp tục leo thang các cuộc tấn công, những thắng lợi quân sự của Israel đem lại cơ hội hỗ trợ nỗ lực ngoại giao để đạt được giải pháp chính trị. Đặc phái viên Mỹ Amos Hochstein và các nhà ngoại giao khác đã cố gắng trong nhiều tháng để đàm phán một lệnh ngừng bắn trong đó Hezbollah sẽ rút lực lượng về phía bắc sông Litani, cách biên giới Israel khoảng 24km.

Để có thể đứng vững, một thỏa thuận cần phải bao gồm kế hoạch tăng cường lực lượng Liên Hợp Quốc nhằm giám sát khu vực phía nam và đảm bảo việc tuân thủ. Việc Israel tập trung độc quyền vào việc tiêu diệt Hezbollah để giành chiến thắng trong bối cảnh có những lời kêu gọi từ Mỹ, châu Âu và các nước Trung Đông về một lệnh ngừng bắn có nguy cơ làm gia tăng căng thẳng với Mỹ, cô lập thêm Israel và lôi kéo quân đội Israel vào một cuộc tấn công kéo dài với các mục tiêu không rõ ràng và dễ bị lạm dụng.

Cuộc tấn công tàn phá của Israel vào Hezbollah củng cố đòn bẩy của các nhà ngoại giao bằng cách làm rõ hậu quả mà lực lượng này và nhà bảo trợ Iran phải gánh chịu nếu không chấp nhận một thỏa thuận. Ngay cả khi không có giải pháp chính trị nào xuất hiện, Israel vẫn có thể sử dụng khoảng thời gian tạm dừng chiến đấu để chuẩn bị cho cuộc xung đột có thể xảy ra và cải thiện các mối quan hệ khu vực và quốc tế mà họ có thể dựa vào trong các cuộc xung đột trong tương lai.

Nhìn chung, việc đối phó với mối đe dọa từ Iran, bao gồm chương trình hạt nhân đang tiến triển của nước này và mối đe dọa đang diễn ra từ trục kháng chiến của họ không phải là điều Israel có thể tự mình làm. Nhưng kết thúc cuộc chiến ở Dải Gaza với một kế hoạch tái thiết, lãnh đạo Palestine ôn hòa và cuối cùng là thiết lập nhà nước có thể giúp Israel thu hút được sự ủng hộ của khu vực và quốc tế để đối phó với những thách thức này.

Một kế hoạch như vậy sẽ mở đường cho sự tham gia của các quốc gia Ảrập với Israel, có thể tạo ra sự cân bằng và cô lập Iran cùng các đồng minh của họ. Kế hoạch này cũng có thể bắt đầu giảm bớt chỉ trích của Mỹ đối với nhà nước Do Thái và khôi phục vị thế của họ trong cộng đồng quốc tế. Vị thế của Israel đã suy giảm mạnh do số lượng lớn thương vong dân sự Palestine và sự tàn phá quy mô lớn mà chiến dịch quân sự của Israel chống lại Hamas gây ra.

Quan hệ giữa Israel và Mỹ đã xấu đi vì chính quyền Joe Biden cho rằng Israel không đủ cẩn trọng trong việc tránh giết hại dân thường và Thủ tướng Netanyahu có thể đang kéo dài cuộc chiến để tránh làm rạn nứt liên minh của mình và mất quyền lực. Cả ứng cử viên tổng thống của đảng Dân chủ Kamala Harris và ứng cử viên tổng thống của đảng Cộng hòa Donald Trump đều bày tỏ rằng họ muốn Israel kết thúc cuộc chiến.

Iran đang theo đuổi một chiến lược dài hạn nhằm gây áp lực lên Israel, kích động sự hung hăng của Israel để tạo ra phản ứng dữ dội trong khu vực và quốc tế, đồng thời làm suy yếu ý chí chiến đấu của người dân Israel. Israel đã đạt được tiến bộ trong việc làm suy yếu “vòng vây lửa” của Iran và khôi phục khả năng răn đe nhờ vào những thành công quân sự của mình.

Tuy nhiên, nhà nước Do Thái cần có một kế hoạch dài hạn có thể đảm bảo sự hợp tác trong khu vực, khôi phục hình ảnh quốc tế, duy trì sự ủng hộ của Mỹ và mang lại cho người dân Israel hy vọng về một tương lai không còn chiến tranh liên miên.

Các quốc gia Ảrập sẽ không tham gia xung đột leo thang trong khu vực

Khi các chính trị gia và nhà bình luận nói về khả năng một cuộc chiến khu vực ở Trung Đông do leo thang xung đột biên giới giữa Israel và Hamas, Hezbollah, điều họ thực sự dự đoán hoặc lo sợ là một cuộc chiến chống lại Iran do Israel và Mỹ tiến hành. Điều này có thể được hiểu là một phản ứng phòng thủ trước việc Iran trả đũa cho các vụ ám sát chỉ huy quân sự của họ và các lãnh đạo của lực lượng ủy nhiệm của họ, như sự bảo vệ của Mỹ đối với Israel, hoặc là một cuộc chiến phòng ngừa để ngăn chặn các cuộc tấn công bằng tên lửa của Iran vào Israel, nhưng nó sẽ chỉ liên quan ít quốc gia.

Có rất ít sự đồng cảm đối với chế độ Iran trong các nước vùng Vịnh hay trong khu vực Trung Đông và Bắc Phi (MENA), nhưng điều đó không có nghĩa là họ quan tâm đến việc tham gia vào một cuộc chiến chống lại Iran. Trên thực tế, các quốc gia vùng Vịnh đã bình thường hóa quan hệ với Iran trong vài năm qua, giống như việc bình thường hóa giữa Israel và các quốc gia MENA đã bị đình trệ.

Bất kỳ sự tham gia nào của các quốc gia vùng Vịnh vào một cuộc xung đột với Iran có thể sẽ bị giới hạn ở việc chia sẻ thông tin tình báo và phê duyệt quyền bay qua. Khó có khả năng các quốc gia như Kuwait và Các Tiểu vương quốc Ảrập Thống nhất (UAE) sẽ cho phép các cuộc tấn công chống lại Iran được tiến hành từ các căn cứ của Mỹ trên lãnh thổ của họ.

Người ủng hộ mạnh mẽ nhất cho một cuộc chiến quy mô lớn với Iran sẽ là Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu. Từ lâu ông Netanyahu đã ủng hộ việc loại bỏ Iran, coi đây là cách duy nhất thực sự hiệu quả để đối phó với các mối đe dọa đối với Israel từ cả các lực lượng ủy nhiệm của Iran và từ chế độ Iran đang tìm cách sở hữu vũ khí hạt nhân và chống Israel một cách quyết liệt.

Gần đây, ông Netanyahu trực tiếp nhắn nhủ tới “người dân Ba Tư cao quý”, khuyên họ rằng “khi Iran cuối cùng được tự do - và khoảnh khắc đó sẽ đến sớm hơn mọi người nghĩ - mọi thứ sẽ khác”. Những ám chỉ về thay đổi chế độ này gần như chắc chắn không được hoan nghênh ở các quốc gia vùng Vịnh, những nước đã chứng kiến kết quả của các nỗ lực của Mỹ ở Iraq và không thích đối mặt với sự hỗn loạn có thể kéo dài trong nhiều năm.

Trong khi đó, trong năm tới, các cuộc xung đột ở Dải Gaza và Li-băng sẽ tiếp tục ở một mức độ nào đó. Hamas và Hezbollah khó có khả năng chấm dứt các cuộc tấn công của họ. Xung đột tiếp tục, dù ở mức độ thấp, sẽ ngăn cản bất kỳ sự tái thiết đáng kể nào ở Dải Gaza và khiến người dân khó có thể trở về nhà ở miền bắc Israel và miền nam Li-băng.

Israel sẽ tiếp tục là một quốc gia bị chia rẽ và những con tin còn sống sót có thể vẫn sẽ bị Hamas giam giữ trong một thời gian dài. Ở Mỹ, một tổng thống mới sẽ cố gắng cân bằng sự ủng hộ của họ đối với Israel với việc giữ cho quân đội Mỹ tránh xa một cuộc chiến lớn với Iran.

Loại bỏ Hamas đồng nghĩa với khả năng nổi dậy ở Gaza

Mười một tháng sau cuộc tấn công chết chóc nhất trong lịch sử Israel với 1.200 người bị Hamas sát hại, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Yoav Gallant tuyên bố rằng 60% chiến binh Hamas đã bị tiêu diệt hoặc bị thương trong cuộc chiến ở Dải Gaza. Mặc dù con số này có vẻ đáng kể, nhưng nó cho thấy Israel vẫn chưa gần đạt được các mục tiêu của mình trong cuộc chiến.

Thủ tướng Benjamin Netanyahu tuyên bố rằng, mục tiêu của cuộc chiến là “phá hủy khả năng quân sự và quản trị của Hamas”. Những tay súng Hamas, như đã thấy trong đoạn video dài 47 phút về cuộc tấn công ngày 7/10/2023 (không được công bố rộng rãi), không sử dụng vũ khí kỹ thuật hay chiến lược, mà chỉ có AK-47, súng lục, lựu đạn và dao. Điều này cho thấy mối đe dọa lớn nhất từ Hamas không phải là hệ thống vũ khí của họ, mà là ý thức hệ của họ.

Với 40% số chiến binh còn lại trên chiến trường, Hamas vẫn có khả năng tiến hành một cuộc tấn công quy mô lớn trong tương lai. Do đó, có rất ít khả năng Israel sẽ đồng ý chấm dứt cuộc chiến cho đến khi Hamas bị suy yếu thêm.

Israel phần lớn đã hoàn thành các hoạt động chiến đấu chính, đã dọn sạch các khu vực thành phố Gaza, Khan Yunis và Rafah. Điều đó có nghĩa là gần một nửa số chiến binh Hamas đã hòa vào dân thường hoặc tiếp tục ẩn náu trong các tòa nhà và mạng lưới đường hầm rải rác khắp Dải Gaza.

Israel có khả năng sẽ phải tiếp tục thực hiện các hoạt động tái dọn dẹp trên toàn Dải Gaza trong một khoảng thời gian dài. Ngay cả khi đạt được một thỏa thuận ngắn hạn để trao đổi con tin còn lại, không có cách nào để ông Netanyahu có thể để lại số lượng lớn chiến binh Hamas như vậy và vẫn có thể tuyên bố chiến thắng trong cuộc chiến hoặc đảm bảo rằng Israel đã an toàn trước một cuộc tấn công quy mô lớn khác.

Điều này có thể đồng nghĩa với nhiều tháng chiến đấu đô thị liên tục ở Dải Gaza. Israel đã thành công trong việc tiêu diệt lãnh đạo Hamas Ismail Haniyeh ở Tehran, nhưng ông này nhanh chóng được thay thế bởi Yahyah Sinwar - chỉ huy quân sự của nhóm và là người thiết kế cuộc tấn công ngày 7/10/2023.

Đồng thời, Israel sẽ cần bắt đầu xây dựng lại nhà nước ở Dải Gaza vì một mục tiêu khác được tuyên bố là thay thế Hamas với tư cách là chính quyền quản lý dải đất này. Hamas đã quản lý Dải Gaza kể từ cuộc bầu cử cuối cùng vào năm 2006 và gây ra những rủi ro đáng kể cho Israel.

Các báo cáo truyền thông gần đây cho thấy lực lượng gìn giữ hòa bình đa quốc gia sẽ cung cấp an ninh. Lực lượng cảnh sát này sẽ được kết hợp với một chính quyền dân sự để quản lý Dải Gaza. Nếu dân chúng địa phương phản đối sự hiện diện của lực lượng an ninh và chính quyền, điều này có thể dẫn đến một cuộc nổi dậy.

Hamas tuyên bố rằng họ sẽ từ chối sự hiện diện của bất kỳ lực lượng gìn giữ hòa bình đa quốc gia hay nước ngoài nào. Vì vậy, dù Israel tiếp tục truy đuổi Hamas hay một thỏa thuận hòa bình có hiệu lực, Hamas vẫn là một lực lượng nổi dậy gây đe dọa đến hòa bình và ổn định.

Trong bất kỳ trường hợp nào, Israel sẽ phải tiếp tục truy quét Hamas ở Dải Gaza và làm suy yếu thêm lực lượng này để ngăn chặn một cuộc tấn công quy mô lớn khác do các chiến binh Hamas tiến hành hoặc một cuộc nổi dậy ở Dải Gaza sau chiến tranh. Có rất ít kịch bản trong đó Hamas có thể tiếp tục tồn tại với số lượng và khả năng hiện tại mà không gây ra mối đe dọa chiến lược đối với Israel.

Hiện tại, Hamas vẫn là mối đe dọa chiến lược trên chiến trường, cũng như là một tổ chức có khả năng biến thành lực lượng nổi dậy, nếu Israel bắt đầu chuyển giao quyền an ninh và cai trị cho một nhóm hoặc lực lượng khác.