Minh bạch thông tin, bài học từ các thị trường phát triển

hững đại án gần đây đã cho thấy những lỗ hổng nghiêm trọng trong việc công bố thông tin và giám sát của cơ quan quản lý, dẫn đến những rối loạn thị trường nghiêm trọng. Việt Nam có thể học hỏi những kinh nghiệm từ các thị trường tài chính phát triển như Mỹ, Anh Quốc, Nhật Bản và Trung Quốc.

Kinh nghiệm quốc tế

Thị trường chứng khoán

Minh bạch thông tin trong thị trường chứng khoán đảm bảo rằng tất cả các bên tham gia đều có quyền truy cập các thông tin chính xác, kịp thời và quan trọng để đưa ra các quyết định đầu tư thông minh. Tại Mỹ, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) đã đưa ra các yêu cầu nghiêm ngặt với các công ty đại chúng về công bố thông tin, bao gồm việc nộp các báo cáo 10-K (hàng năm) và báo cáo 10-Q (hàng quý). Biện pháp này giảm thiểu rủi ro thao túng thị trường và giao dịch nội gián, tăng cường niềm tin của nhà đầu tư và ổn định thị trường.

Tại Anh quốc, Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) và Sở Giao dịch chứng khoán London (LSE) thực thi các tiêu chuẩn công bố thông tin mạnh mẽ, bao gồm báo cáo tài chính định kỳ và công bố thông tin đột xuất. Hướng dẫn Công bố và Quy tắc Minh bạch (Disclosure Guidance and Transparency Rules) nhằm đảm bảo rằng tất cả các bên tham gia thị trường đều có quyền tiếp cận thông tin bình đẳng, thúc đẩy một môi trường đầu tư công bằng và cạnh tranh.

Nhật Bản cũng yêu cầu các quy định tiết lộ nghiêm ngặt từ Sở Giao dịch chứng khoán Tokyo (TSE) và Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA), nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và hiệu quả thị trường. Những quy định này bao gồm sửa đổi Bộ quy tắc quản trị công ty và Hướng dẫn hoạt động giữa nhà đầu tư và công ty (the Corporate Governance Code and the Guidelines for Investor and Company Engagement), cũng như các tiêu chuẩn về công bố phát triển bền vững.

TS. Trần Khánh Lâm, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam.

Trung Quốc cũng đạt được nhiều tiến bộ trong việc nâng cao chất lượng công bố thông tin thông qua các cải cách của Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc (CSRC). CSRC đã thực hiện các biện pháp như kiểm tra đặc biệt các báo cáo tài chính của các công ty IPO để cải thiện chất lượng công bố thông tin. Những biện pháp này góp phần giảm thiểu rủi ro thao túng thị trường và giao dịch nội gián, từ đó nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và sự ổn định của thị trường.

Thị trường bất động sản

Minh bạch thông tin trong thị trường bất động sản giảm thiểu gian lận và cải thiện hiệu quả thị trường bằng cách cung cấp thông tin rõ ràng về các giao dịch và xu hướng bất động sản. Tại Mỹ, các hệ thống như dịch vụ niêm yết đa dạng (MLS-Multiple Listing Service) và dữ liệu từ Bộ Phát triển đô thị và nhà ở (HUD - Department of Housing and Urban Development) cung cấp thông tin toàn diện về thị trường địa ốc nước này. Các nỗ lực gần đây của Chính phủ trong việc ban hành các quy tắc mới giúp các giao dịch bất động sản dân cư minh bạch hơn.

Tại Anh quốc, Cơ quan Đăng ký Đất đai và các quy định yêu cầu công bố thông tin từ các đại lý bất động sản đã duy trì một thị trường minh bạch, tăng cường niềm tin của người mua và người bán. Ngoài ra, Đạo luật Tội phạm Kinh tế (Economic Crime (Transparency and Enforcement Act) yêu cầu các thực thể nước ngoài có lợi ích trong bất động sản ở Anh phải đăng ký và công bố chi tiết về chủ sở hữu thực sự của họ.

Trong khi đó, Nhật Bản duy trì sự minh bạch trên thị trường địa ốc thông qua Hệ thống mạng lưới thông tin bất động sản (REINS- Japan’s Real Estate Information Network System) và các quy định công bố chi tiết về các giao dịch bất động sản để tăng cường niềm tin và giảm thiểu gian lận. Chính phủ Nhật Bản đang nỗ lực tạo ra hồ sơ dữ liệu giao dịch quan trọng cho tất cả các bất động sản hiện có, bao gồm giá bán trong quá khứ, để công chúng có thể truy cập.

Cần tăng cường truyền thông và tuyên truyền giáo dục các nhà đầu tư cũng như công chúng về tầm quan trọng của minh bạch thông tin và cách thức nhận biết, báo cáo các vi phạm.

Trung Quốc đã cải thiện minh bạch thông tin thông qua Hệ thống Đăng ký Bất động sản Quốc gia (China’s National Real Estate Registry), mặc dù cần tiếp tục nỗ lực để nâng cao tính nhất quán và khả năng truy cập dữ liệu. Hệ thống đăng ký bất động sản quốc gia và thống nhất này dự kiến sẽ thúc đẩy sự minh bạch trong quyền sở hữu. Tuy nhiên, hệ thống đăng ký chưa hoàn toàn minh bạch với công chúng, mà chỉ hiển thị với các quan chức chính phủ cần thông tin cho các vấn đề pháp lý và tài chính. Một hệ thống đăng ký bất động sản thống nhất với cơ sở dữ liệu quốc gia về thông tin quyền sở hữu cũng sẽ mở đường cho Trung Quốc triển khai thuế tài sản trong tương lai. Các hệ thống và quy định này đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu gian lận và cải thiện hiệu quả thị trường bằng cách đảm bảo thông tin về các giao dịch và xu hướng bất động sản rõ ràng và dễ dàng truy cập.

Thị trường ngân hàng

Tại Mỹ, Cục Dự trữ liên bang (Fed) và Văn phòng Kiểm soát tiền tệ (OCC) là các cơ quan kiểm soát hoạt động của ngành ngân hàng. Đạo luật Cải cách và Bảo vệ người tiêu dùng Phố Wall Dodd-Frank, ban hành năm 2010 (The Dodd-Frank Wall Street Reform and Consumer Protection Act) đã tăng cường các yêu cầu về tính minh bạch của các ngân hàng để ngăn chặn các cuộc khủng hoảng tài chính. Các quy định này yêu cầu các ngân hàng công bố thông tin tài chính chi tiết, tạo ra một môi trường ngân hàng ổn định và minh bạch. Sự minh bạch này giúp giảm thiểu rủi ro và duy trì niềm tin của công chúng vào hệ thống tài chính.

Tại Anh quốc, Cơ quan Quản lý United Kingdom’s Prudential (PRA) và Cơ quan Quản lý Tài chính (FCA) đảm bảo rằng các ngân hàng công bố toàn diện về tình hình tài chính của họ, thúc đẩy sự ổn định và niềm tin của công chúng. PRA và FCA yêu cầu các ngân hàng cung cấp thông tin chi tiết về vốn, tài sản và quản lý rủi ro. Điều này giúp duy trì một hệ thống ngân hàng mạnh mẽ và đáng tin cậy.

Nhật Bản, thông qua Cơ quan Dịch vụ Tài chính (FSA), áp dụng các yêu cầu công bố toàn diện phù hợp với Basel III, nhằm nâng cao tính minh bạch và sự ổn định trong hệ thống ngân hàng. FSA đã thiết lập các hướng dẫn chi tiết về vốn và quản lý rủi ro, đảm bảo rằng các ngân hàng Nhật Bản hoạt động minh bạch và bền vững.

Trung Quốc, thông qua Ủy ban Quản lý Ngân hàng và Bảo hiểm (CBIRC), đã cải cách các thực hành công bố thông tin để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, tăng cường tính minh bạch và sự ổn định của ngành ngân hàng. CBIRC đã thực hiện các quy định mới về quản lý vốn và các ngân hàng quan trọng, nâng cao sự minh bạch và sự mạnh mẽ của ngành ngân hàng.

Thị trường bảo hiểm

Minh bạch thông tin là yếu tố then chốt để xây dựng lòng tin giữa các công ty bảo hiểm và người mua bảo hiểm. Tại Mỹ, các cơ quan quản lý bảo hiểm của tiểu bang và Hiệp hội Ủy viên Bảo hiểm Quốc gia (National Association of Insurance Commissioners-NAIC) yêu cầu các công ty bảo hiểm công bố tình trạng tài chính và chi tiết về các chính sách của họ. Khung pháp lý này thúc đẩy một thị trường ổn định và cạnh tranh, đảm bảo người mua bảo hiểm có đủ thông tin để đưa ra quyết định đúng đắn.

Anh quốc, thông qua cơ quan FCA, yêu cầu các công ty bảo hiểm cung cấp thông tin rõ ràng và toàn diện về các sản phẩm bảo hiểm, được hỗ trợ bởi Chỉ thị Solvency II (the Solvency II Directive). Cơ quan FCA đảm bảo rằng người mua bảo hiểm hiểu rõ về quyền lợi của họ và tình hình tài chính của các công ty bảo hiểm, tạo điều kiện cho một thị trường minh bạch và đáng tin cậy.

Nhật Bản, thông qua cơ quan FSA, áp đặt các yêu cầu công bố chi tiết đối với các công ty bảo hiểm, thúc đẩy một thị trường ổn định và cạnh tranh bằng cách xây dựng lòng tin của người mua bảo hiểm. Các quy định này đảm bảo rằng các công ty bảo hiểm cung cấp thông tin rõ ràng về tình trạng tài chính và điều khoản chính sách, giúp người tiêu dùng đưa ra quyết định thông minh.

Tương tự, cơ quan CBIRC của Trung Quốc yêu cầu các công ty bảo hiểm công bố chi tiết toàn diện về chính sách và tình hình tài chính của họ. Điều này tăng cường tính minh bạch và niềm tin của người tiêu dùng, đảm bảo rằng người mua bảo hiểm có đủ thông tin để hiểu rõ về sản phẩm bảo hiểm và quyền lợi của họ.

Bài học cho Việt Nam

Trở lại với thị trường tài chính Việt Nam, để cải thiện tính minh bạch thông tin trên thị trường, từ kinh nghiệm quốc tế, cần triển khai những giải pháp sau:

Thứ nhất, củng cố khung pháp lý, xây dựng và thực thi các quy định nghiêm ngặt về công bố thông tin và minh bạch tài chính, đảm bảo rằng tất cả các bên tham gia thị trường đều tuân thủ.

Hai là, tăng cường yêu cầu công bố thông tin. Theo đó, yêu cầu các công ty niêm yết, ngân hàng, công ty bất động sản và công ty bảo hiểm cung cấp thông tin tài chính chi tiết và kịp thời, bao gồm các báo cáo tài chính, thông tin về quản trị công ty và các giao dịch quan trọng.

Ba là, cải thiện chất lượng giám sát của cơ quan quản lý. Tăng cường năng lực và quyền hạn của các cơ quan quản lý để giám sát và thực thi các quy định về minh bạch thông tin. Điều này bao gồm việc đào tạo và nâng cao năng lực cho các cán bộ quản lý, sử dụng các công nghệ tiên tiến để giám sát thị trường và xử lý vi phạm một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Bốn là, nâng cao nhận thức công chúng. Nâng cao nhận thức công chúng là một yếu tố quan trọng trong việc thúc đẩy minh bạch thông tin và xây dựng một môi trường đầu tư an toàn và tin cậy hơn.

Để đạt được mục tiêu này, cần tăng cường truyền thông và tuyên truyền giáo dục các nhà đầu tư cũng như công chúng về tầm quan trọng của minh bạch thông tin và cách thức nhận biết, báo cáo các vi phạm. Các hội nghề nghiệp như Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), Hiệp hội Đầu tư tài chính, Hiệp hội Bảo hiểm, Hiệp hội Ngân hàng… và các tổ chức nghề nghiệp khác có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc này.

Các hội nghề nghiệp cần chủ động tham gia vào việc tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo và các hoạt động truyền thông nhằm nâng cao nhận thức về các quy định và thực hành tốt nhất về minh bạch thông tin.

Các hiệp hội này cũng cần phát hành các tài liệu hướng dẫn chi tiết, cung cấp các khóa học trực tuyến và hỗ trợ kỹ thuật cho các hội viên của mình để đảm bảo rằng họ hiểu rõ và tuân thủ các quy định hiện hành.

Ngoài ra, các hội nghề nghiệp cần tích cực phối hợp với các cơ quan quản lý nhà nước trong việc giám sát và thực thi các quy định về minh bạch thông tin, có thể đóng vai trò là cầu nối giữa các doanh nghiệp và cơ quan quản lý, giúp đảm bảo rằng các vi phạm được phát hiện kịp thời và xử lý hiệu quả. Các hội nghề nghiệp cũng cần thiết lập các kênh thông tin để hỗ trợ nhà đầu tư và công chúng trong việc báo cáo các vi phạm, đồng thời bảo vệ quyền lợi của những người tố giác.

Bằng cách thực hiện các biện pháp này, các hội nghề nghiệp không chỉ nâng cao nhận thức về minh bạch thông tin mà còn góp phần xây dựng một nền tài chính minh bạch và lành mạnh, thúc đẩy niềm tin của nhà đầu tư và sự phát triển bền vững của thị trường.