Mặt bằng lãi suất có tiếp tục giảm năm 2020?

Năm 2019 được xem là một dấu mốc lớn trong chính sách điều hành lãi suất của Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Về tổng thể, những quyết định mới này đã giúp hạ nhiệt mặt bằng lãi suất cho vay, nhất là trong quí 4.

Hạ lãi suất điều hành sau hai năm giữ nguyên

Sau một thời gian ổn định, từ cuối năm 2018, lãi suất huy động trên thị trường đã có xu hướng tăng rõ rệt và gây nhiều lo lắng trong nửa đầu năm 2019. Lãi suất huy động cao nhất tại các ngân hàng có lúc lên đến trên 10%/năm, trong khi đó, mức lãi suất 8-9%/năm cũng trở nên phổ biến hơn. Cuộc chạy đua lãi suất tại các ngân hàng nhỏ cũng khiến các ngân hàng lớn cho dù muốn cũng không thể giảm lãi suất huy động vì sợ mất khách. Điều này là một trong những lý do khiến mục tiêu giảm lãi suất cho vay nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trở nên thêm khó khăn. Trong bối cảnh đó, trong năm 2019, với sự thuận lợi từ yếu tố bên ngoài là xu hướng cắt giảm lãi suất mạnh tay của ngân hàng trung ương các nước trên thế giới, bắt đầu từ cuối quí 3-2019, NHNN đã có nhiều quyết định quan trọng tác động lên mặt bằng lãi suất.

Động thái đầu tiên là vào tháng 9-2019, NHNN cắt giảm lãi suất tái chiết khấu và lãi suất tái cấp vốn ở mức 25 điểm cơ bản, xuống lần lượt còn 4% và 6%. Đây cũng là đợt điều chỉnh đầu tiên hai loại lãi suất điều hành này trong hơn hai năm, kể từ tháng 7-2017. Quyết định này vào thời điểm đó được cho là nhằm phù hợp với bối cảnh kinh tế thế giới diễn biến kém thuận lợi, nhiều ngân hàng trung ương các nước, trong đó có Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), đã giảm lãi suất điều hành. Lãi suất điều hành, dù không tác động trực tiếp ngay tới mặt bằng lãi suất huy động và cho vay nhưng cũng mang tính định hướng và ổn định tâm lý cho thị trường.

Không lâu sau, đến tháng 11-2019, NHNN tiếp tục có thay đổi đối với trần lãi suất huy động và lãi suất cho vay. Cụ thể, ngày 18-11-2019, NHNN bất ngờ phát đi thông báo điều chỉnh lãi suất tối đa áp dụng đối với tiền gửi không kỳ hạn và có kỳ hạn từ một tháng đến dưới sáu tháng giảm từ 5,5%/năm xuống 5%/năm. Ngoài ra, lãi suất cho vay ngắn hạn tối đa bằng tiền đồng đối với các nhu cầu vốn phục vụ nông nghiệp, nông thôn, xuất khẩu, công nghiệp hỗ trợ, doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp ứng dụng công nghệ cao giảm từ 6,5%/năm xuống 6%/năm. Quyết định này đã có tác động rõ rệt lên thị trường khi ngay sau đấy, từ ngày 19-11-2019, lãi suất tiền gửi kỳ hạn từ một tháng đến dưới sáu tháng đồng loạt giảm. Không những vậy, lãi suất huy động các kỳ hạn dài hơn cũng giảm theo, mức giảm có lúc lên tới trên 0,5 điểm phần trăm. Trong ba ngày ngay sau quyết định trên của NHNN, bảy ngân hàng đã nhập cuộc giảm lãi suất cho vay và ưu đãi tín dụng. Trong đó, bốn “ông lớn” ngân hàng là Agribank, VietinBank, BIDV, Vietcombank đều tuyên bố giảm lãi suất cho vay dù sẽ ảnh hưởng phần nào tới lợi nhuận.

Chính sách cuối cùng liên quan đến lãi suất trong năm 2019 của NHNN là việc giảm lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc của các tổ chức tín dụng, có hiệu lực từ 1-12-2019. Cụ thể, lãi suất đối với tiền gửi dự trữ bắt buộc bằng tiền đồng là 0,8%/năm (trước đó là 1,2%/năm). Đánh giá chung thì tác động của việc giảm lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc là không rõ ràng, có thể chỉ nhằm tiết kiệm một khoản chi phí cho ngân sách. Chỉ khi NHNN giảm lãi suất tiền gửi vượt dự trữ bắt buộc thì mới khuyến khích các ngân hàng thương mại giảm gửi tiền tại NHNN và dùng số tiền đó để cho vay ra nền kinh tế.

Lãi suất sẽ ổn định trong năm 2020

Nhìn một cách tổng thể thì đến cuối năm 2019, lãi suất trên thị trường đã có phần hạ nhiệt. Tại nhiều ngân hàng lớn như Vietcombank, BIDV, VietinBank..., lãi suất cho vay đã có hai đợt giảm trong năm, trong đó lãi suất tại một số lĩnh vực ưu tiên đã giảm tổng cộng 1%/năm. Trong khi đó, những ngân hàng tư nhân lớn như MBBank, ACB... cũng có các chương trình vay vốn ưu đãi cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Lãi suất huy động vào những tháng cao điểm kinh doanh cuối năm không còn cao đột biến.

Mặc dù vậy, nhìn sang năm 2020, mặt bằng lãi suất được nhận định sẽ ổn định, không tăng thêm, còn khả năng có thể giảm tiếp hay không sẽ phụ thuộc rất lớn vào diễn biến của lạm phát. Nếu giá mặt hàng thịt heo tiếp tục tăng mạnh như trong hai tháng qua, chỉ số CPI so với cùng kỳ năm trước có thể sẽ tăng cao vượt mức 4% và đạt đỉnh vào thời điểm tháng 1-2020.

Về cơ bản, lạm phát so với cùng kỳ năm trước được nhận định sẽ duy trì ở ngưỡng cao trong suốt sáu tháng đầu năm 2020 do nền so sánh của sáu tháng đầu năm 2019 ở mức thấp. Khi lạm phát tăng trở lại, nhà điều hành sẽ trở nên thận trọng hơn trong việc cắt giảm tiếp lãi suất. Ngoài ra, việc kênh tiết kiệm ngày càng phải cạnh tranh với các kênh đầu tư khác có mức sinh lời cao hơn, đặc biệt là trái phiếu doanh nghiệp, cũng khiến cho mặt bằng lãi suất huy động khó giảm mạnh.

Ở góc độ vi mô và dài hạn hơn, áp lực lên mặt bằng lãi suất trong ba năm tới vẫn ở mức cao khi tính đến những yêu cầu liên quan đến hệ số an toàn vốn theo Basel 2 và lộ trình giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay vốn trung và dài hạn của hệ thống ngân hàng. Tính đến nay mới có 18 trong số 35 ngân hàng đáp ứng được yêu cầu của Thông tư 41 về hệ số đủ vốn. Do vậy, áp lực tăng lãi suất sẽ vẫn duy trì ở nhóm các ngân hàng nhỏ, thường gặp khó khăn trong huy động vốn, khiến cuộc đua lãi suất có thể vẫn “nóng” lên tại một số thời điểm nhất định trong thời gian tới.