Lòng vị tha của giới tinh hoa! Khi các tỷ phú thể hiện phẩm giá để trốn thuế

Elizbeth Holmes ngày nào cũng mặc cùng một kiểu, áo len đen cổ lọ, quần đen bó, giầy đen bệt. “Đồng phục” này nhấn mạnh vị trí thần thánh của cô như một tỷ phú bận rộn, toàn tâm thay đổi thế giới, không có cả thời gian để chọn quần áo như người phàm. “Mẹ tôi đã bắt tôi mặc áo cổ lọ từ năm lên 8. Tôi chắc có khoảng 150 chiếc áo như thế.

Cũng hay, bớt một nỗi quan tâm, sáng nào cũng phải nghĩ mặc gì, để tập trung vào công việc. Tôi thực sự nghiêm túc đấy. Và điều đó thể hiện qua cách ăn mặc của tôi.”

Tất nhiên là câu chuyện này, cũng như công nghệ xét nghiệm máu mang lại cho cô vinh quang và giàu có, đều là bốc phét. Một đồng nghiệp cũ của Holmes đã tiết lộ cô nàng đạm bạc đã cố gắng bắt chước style của Steve Jobs, thậm chí tìm bằng được kiểu áo cổ lọ của Issey Miayke mà Jobs thích. Hình ảnh một cô gái thiên tài giản dị mặc đồ đen đã “chăn” được một số nhà đầu tư và lãnh đạo nổi tiếng nhất ở Mỹ. Cho đến khi cô bị ra tòa trong bộ quần áo xám xịt vì tội lừa đảo, rồi chuyển sang mode đồ tù “Juventus” khi bị kết án 11 năm tù giam.

Những siêu sao của Silicon Valley thường cố gắng tỏ ra giản dị. Dù có thể mua bất cứ thứ gì trên thế giới, họ dùng quần áo để gửi thông điệp là họ quá quan trọng để mất thời gian suy nghĩ hàng ngày phải mặc gì. Mark Zukerberg phát biểu: “tôi muốn tổ chức cuộc sống thế nào để càng phải ít quyết định càng tốt, để dành thời gian phục vụ cộng đồng tốt nhất.” khi được hỏi về ý thích mặc áo thun xám với quần bò xanh. (Đừng quên là chính người đàn ông này đã lập trang web đánh giá độ hấp dẫn của phụ nữ trong trường đại học, rồi biến nó thành một trong những công ty nhảm nhí nhất hành tinh.)

Sam Bankman-Fried (SBF) cũng theo mẫu người này: anh trưng ra hình ảnh một thiên tài tài chính, bị ruồng rẫy, mặc dù đang ra tay cứu rỗi thế giới. Anh làm ra vẻ như một đứa trẻ trượt ván cau có, mấy lọn tóc bờm xờm trước trán, mặc quần đùi, áo thun, dép lê ngay cả khi ngồi cùng với cựu tổng thống Mỹ hay thủ tướng Anh.

Không có gì ngạc nhiên khi Bill Clinton và Tony Blair cắn phải miếng mồi này. Và không chỉ có họ bị lóa mắt bởi ông thánh tiền mã hóa, người tự xưng là kiếm được hàng tỷ đô la nhờ mô hình tài chính đột phá và hứa sẽ đổ tiền vào từ thiện, rồi đột ngột tài sản bị bốc hơi. SBF cổ súy cho một mô hình từ thiện mới, sử dụng dữ liệu, kết hợp với năng lực tính toán siêu đằng, sáng tạo không ngừng và đạo đức của người lãnh đạo để sửa chữa những sự thất bại của chính quyền.

Nhưng sự sụp đổ của SBF đã làm lộ ra những trái tim rỗng tuếch của sự tôn sùng này, giờ đã trở thành một phần của “đồng phục” Silicon Valley, cũng như áo thun và áo len cổ lọ.

Sự thăng hoa và sụp đổ ngoạn mục của ông vua tiền mã hóa này bắt đầu từ bữa ăn với William MacAskill một nhà triết học trẻ của Đại học Oxford. Giáo sư Xcotlen này là một chuyên gia của phong trào “vị tha hiệu quả”, đã thuyết phục cậu sinh viên ăn chay SBF, từ bỏ đam mê chăm sóc động vật, tập trung kiếm nhiều tiền nhất có thể để đóng góp cho công cuộc từ thiện. SBF tự đặt mục tiêu trở thành siêu giàu để làm nhiều việc tốt nhất, quyến rũ những nhà đầu tư đổ tiền vào sứ mệnh thiêng liêng của MacAskill.

Chủ nghĩa “vị tha hiệu quả” này được lấy cảm hứng từ một nhà triết học Úc: Peter Singer. Ông này cho rằng, nghĩa vụ cứu một đứa trẻ khỏi nạn đói về mặt đạo đức cũng chẳng khác gì cứu đứa bé đang chết chìm trước mắt. Không may, quan điểm cực đoan cuối cùng dẫn ông đến chủ nghĩa ưu sinh: cho rằng cuộc sống của những người tàn tật ít giá trị và giết những đứa bé bị dị tật bẩm sinh là bình thường.

Nhưng quan điểm chủ chốt của ông vẫn được các tỷ phú của Silicon Valley cổ súy, để biện minh cho việc tích lũy rất nhiều tài sản bằng mục tiêu cuối cùng để làm nhiều việc tốt. Giờ thì ngay cả Dustin Moskovitz, đồng sáng lập Facebook, một người sùng bái chủ nghĩa này cũng phải thừa nhận là nó đã cổ súy và biện minh cho các hành vi vô đạo đức và khả năng lớn là phạm tội của SBF. Ngay MacAskill, dù các tổ chức của ông nhận được rất nhiều tiền đóng góp từ “đệ tử” này, cũng thừa nhận là đã sai khi đánh giá thấp khả năng lợi dụng triết lý của mình để gây hại cho cộng đồng. Thánh đường của lòng nhân từ của ông đã trở thành vỏ bọc cho một dự án mã hóa lừa đảo.

Chủ nghĩa “vị tha hiệu quả” khẳng định, về mặt đạo đức, làm giàu là tốt hơn tốn công làm mấy việc công ích mà lương thấp như nô lệ. Về cơ bản, nó khuyên người ta nên làm việc trong văn phòng hơn nhà dưỡng lão, coi thường những người tin vào phục vụ xã hội và đang trực tiếp giúp đỡ người khác, thay vì ngồi đếm tiền ở những thiên đường thuể rồi cho đi vì những mục tiêu vớ vẩn. Những nhà phê bình như Timothy Noah nhận xét, chủ nghĩa này bỏ qua những vấn đề như bất bình đẳng kinh tế, vì “đặc trưng lớn nhất của nó” là “ngậm miệng rón rén bước chân qua những đối tượng có thể làm bất tiện các tỷ phú.”

Một số tín đồ chủ chốt, bao gồm cả MacAskill, dần chuyển sang tư tưởng của “chủ nghĩa dài hạn” với mục tiêu cứu rỗi con người khỏi các hiểm họa tương lai như trí tuệ nhân tạo, thay vì lo lắng vì mấy cái vớ vẩn như tài trợ mua màn chống muỗi để ngăn ngừa sốt rét. Quan điểm của họ là loài người ở đâu cũng như nhau, thì sinh ra khi nào cũng bình đẳng. SBF năm ngoái đã tuyên bố: “những gì ảnh hưởng lâu dài đến thế giới, đến hàng tỷ người còn chưa sinh ra, mới thực sự là quan trọng.”

Tất nhiên là không thể bắt tương lai chịu trách nhiệm. Trên thực tế, có vẻ như SBF đã dùng “ý muốn tốt đẹp”, ung dung ngồi trong căn biệt thự xa hoa trị giá 40 triệu USD tại thiên đường thuế Bahamas, để che giấu một sơ đồ kim tự tháp khổng lồ. Phóng viên Vox viết tuần trước sau khi đế chế của SBF sụp đổ: “Nực cười khi nói chuyện đạo đức với những người nhìn cuộc đời như trò chơi với người thắng và kẻ thua. Thực lòng là tôi cảm thấy thương những người bị hại. Những câu chuyện đạo đức chỉ là cái vỏ bọc, của trò chơi ngớ ngẩn của chúng ta, những người phương Tây tỉnh táo, khi chúng ta cho rằng mọi người đều phải hành xử như mình.”

SBF là nhà tài trợ lớn thứ hai cho Biden và đảng Dân chủ năm ngoái, khoảng $37m. Nhưng có vẻ như anh ta đã lột mặt nạ người tốt, khi tỏ ra thất vọng với chính sách của đảng dân chủ đánh thuế tài sản những người siêu giàu, thường nộp thuế ít hơn nhiều về tỷ lệ so với các công dân bình thường, nhờ đội ngũ kế toán lương cao tìm cách luân chuyển tài sản lòng vòng trên thế giới. Anh tuyên bố với NYT “chính sách này có thể tạo nên những thiệt hại to lớn, tiêu diệt sáng tạo và trước mắt là giảm số người nộp thuế.” Elon Musk, người có thể phải nộp thêm đến $50 tỷ thuế, cũng a dua theo, phê phán chính sách này có thể ảnh hưởng đến kế hoạch “đưa người lên sao Hỏa và bảo tồn ánh sáng của ý thức”

Sự sụp đổ của SBF cần được cho là lời cảnh báo rõ ràng nhất cho đội ngũ những nhà “tiên tri” tự xưng, những người cho rằng khối tài sản đồ sộ cho phép họ có thể giải quyết các vấn đề của nhân loại. Những ông trùm này cũng chẳng tốt đẹp gì hơn những tướng cướp cũ, đợi cho đến khi rất giàu mới chi tiền từ thiện để chuộc lỗi cho sự tham lam. Jeff Berzos gần đây cũng mới gia nhập đội này cùng với Mark Zuk và SBF, thề là sẽ cho đi đa số tài sản của mình. Tất nhiên là tốt thôi. Nhưng còn tốt hơn nữa nếu họ thay đổi ngay bây giờ, chấp nhận luật chơi và trả thuế như tất cả người bình thường. Ngay cả ông thánh như Bill Gates, cũng không thoát tội, khi công ty của ông ta đã được Thượng viện cho là điển hình né thuế.

Suy cho cùng, những nhà tiên tri của chủ nghĩa “vị tha hiệu quả” chia sẻ một số những tín điều đặc biệt: họ tạo nên những tài sản khổng lồ, qua các công ty biết khai thác cuộc cách mạng số, để né thuế và vượt qua các biên giới, rồi tỏa sáng trong hào quang trách nhiệm xã hội, mặc dù thực tế là họ thao túng nền dân chủ, làm sụt giảm doanh thu thuế, và suy yếu các dịch vụ của nhà nước. Họ tự cho mình là phù hợp nhất để giải quyết các vấn đề bức xúc của xã hội, nhưng theo điều kiện của họ, chứ không phải đi làm đường, trả lương cho các chiến sĩ và hỗ trợ những người yếu thế.

Bộ trưởng tài chính Canada, Chrystia Freeland, người đã nghiên cứu những xu hướng này chục năm trước khi bà còn là phóng viên chính trị, đã viết cuốn sách tuyệt vời có tên là Plutocrats, vạch trần những âm mưu của giới tinh hoa tự mãn nhằm điều khiển dân chúng và thiết kế hệ thống có lợi cho mình. Một tỷ phú ủng hộ đảng Cộng hòa mà bà phỏng vấn còn cho rằng cần bỏ hết các thứ thuế cho người giàu, vì họ đã “tự đánh thuế” bằng các hoạt động xã hội. Ông đòi hỏi nhà nước đáng ra phải trả tiền cho các ông trùm và kết luận “1% đóng góp nhiều hơn 99% còn lại làm cho xã hội tốt hơn.”

Rất nhiều người khao khát các siêu anh hùng, những nhà tiên tri, các thần đồng với hy vọng cứu rỗi một trái đất phức tạp và loạn lạc. Nhưng vị tha dựa trên lòng tham chỉ là tấm màn tiện lợi của các tỷ phú. Hình ảnh thông thái giản dị, ánh hào quang của công nghệ, những tuyên bố ầm ĩ về việc cần phải cải tổ từ thiện, sự khẳng định ích kỷ là một số người rất quan trọng cần phải được ưu đãi… đã phá hoại ngành công nghiệp trợ giúp xã hội. Nó dựa trên một ý tưởng thô thiển là có một nhóm nhỏ tinh hoa cao siêu và giàu có, biết hết thiên cơ và họ phải được bảo vệ để họ tiếp tục kiếm thêm nhiều tỷ đô la, vì đương nhiên họ là người tốt.

Với sự sụp đổ của hai “nhà tiên tri” thế hệ mới, chúng ta cần phải hoài nghi những tỷ phú tự xưng là đấng cứu thế và đặt nhiều niềm tin hơn vào những năng lực cộng đồng giải quyết các vấn đề khó khăn của xã hội.

NTN dịch từ https://unherd.com/2022/11/the-evils-of-elitist-altruism/