Lãi suất điều hành giảm nhưng lãi suất cho vay thì chưa

Với nhiều nước khác, những quyết định tương tự như việc hạ lãi suất điều hành 0,25 điểm phần trăm của Ngân hàng Nhà nước (NHNN) sẽ dẫn đến việc giảm lãi suất huy động và cho vay của các ngân hàng thương mại (NHTM). Nhưng điều này có lẽ chưa xảy ra ở Việt Nam vào thời điểm hiện tại.

Điều chỉnh theo xu hướng của thế giới

Động thái này của NHNN nằm trong kỳ vọng của cả thị trường, thậm chí có quan điểm cho rằng thời điểm ra quyết định này là chậm so với diễn biến thực tế.

Quyết định của NHNN được đưa ra khi cơ quan này đã có cả điều kiện cần và đủ trong tay. Điều kiện cần chính là xu hướng hay diễn biến của thị trường tài chính và tiền tệ quốc tế. Động thái hạ lãi suất điều hành đã được rất nhiều ngân hàng trung ương (NHTƯ) các nước trên thế giới thực hiện kể từ đầu năm 2019 đến nay.

Gần đây nhất là khi NHTƯ châu Âu (ECB) đã hạ lãi suất tiền gửi từ mức âm 0,4% xuống âm 0,5%/năm kể từ ngày 12-9-2019. Trong khi đó, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) gần như chắc chắn sẽ có đợt cắt giảm lãi suất lần thứ hai trong năm trong cuộc họp vào ngày 18-9. Ngoài ra, các NHTƯ của các nước trong khu vực châu Á như Hàn Quốc, Ấn Độ, Indonesia và Philippines cũng đã hạ lãi suất điều hành 0,25-0,5 điểm phần trăm trong thời gian gần đây.

Do đó, quyết định của NHNN là phù hợp với xu hướng chung của thị trường quốc tế.

Điều kiện đủ mà NHNN có được chính là diễn biến của thị trường tiền tệ trong nước. Tỷ giá giữa đô la Mỹ và tiền đồng đã duy trì sự ổn định một cách vững chắc bất chấp sự mất giá của các đồng tiền khác trong khu vực. Trong khi đó, thanh khoản của toàn hệ thống ngân hàng được cải thiện đáng kể khi NHNN đang mua được hàng tỉ đô la từ các NHTM trong khoảng một tháng gần đây. Còn lạm phát thì đang được kiểm soát và thấp hơn nhiều so với mục tiêu của Chính phủ. Do đó, việc hạ lãi suất của NHNN vào thời điểm hiện nay sẽ ít tác động đến các biến số ở trên.

Nhưng ý nghĩa thực tế lại có sự khác biệt rất lớn

Đâu là lãi suất có ý nghĩa thực tế nhất hiện nay tại Việt Nam?

Đó chính lãi suất cho vay trên thị trường mở (OMO) và trần lãi suất huy động đối với các khoản tiền gửi dưới sáu tháng.

Khi NHTƯ các nước hạ lãi suất điều hành, ngay lập tức mặt bằng lãi suất huy động và cho vay ra nền kinh tế sẽ giảm một mức tương ứng. Tuy nhiên, điều đó có lẽ sẽ chưa xảy ra ở Việt Nam vào thời điểm hiện tại. Nguyên nhân là có sự khác biệt lớn về khái niệm cũng như hiệu lực về lãi suất điều hành của Việt Nam và các nước trên thế giới.

Tại Mỹ, lãi suất điều hành còn được biết đến với cái tên là Fed Fund Target Rate. Đây là lãi suất mà các NHTM sẽ vay mượn lẫn nhau với kỳ hạn qua đêm (overnight). Do đó, các NHTM luôn điều chỉnh lãi suất huy động từ dân cư và doanh nghiệp thấp hơn mức lãi suất này của Fed, nên khi Fed tăng hay giảm lãi suất điều hành thì lập tức lãi suất huy động sẽ tăng hay giảm theo một mức tương ứng.

Còn tại Việt Nam, lãi suất tái cấp vốn, tái chiết khấu đang được xem là lãi suất điều hành chính thức của NHNN. Tuy nhiên, việc tăng hay giảm hai loại lãi suất này chỉ có ý nghĩa về mặt tâm lý chứ không tác động trực tiếp đến mặt bằng lãi suất huy động và cho vay của các NHTM. Nguyên nhân là do sự lưu thông giữa NHNN và các NHTM thông qua hai công cụ này là rất ít, nếu như không muốn nói là không có. Tức là các ngân hàng không có nhu cầu hoặc có nhưng cũng rất ít phải vay tái cấp vốn hay tái chiết khấu từ NHNN.

Vậy thì đâu là lãi suất có ý nghĩa thực tế nhất hiện nay tại Việt Nam? Đó chính lãi suất cho vay trên thị trường mở (OMO) và trần lãi suất huy động đối với các khoản tiền gửi dưới sáu tháng. Mặc dù, lãi suất vay vốn trên OMO cũng vừa được NHNN giảm từ mức 4,75% xuống còn 4,5%, nhưng các NHTM hiện nay rất ít khi phải vay vốn thông qua thị trường này. Do đó, nguồn vốn giá rẻ này cũng chưa được bơm vào hệ thống ngân hàng.

Trong khi đó, trần lãi suất huy động vẫn đang được NHNN giữ nguyên ở mức 5,5%/năm kể từ tháng 10-2014 đến nay. Do đó, kỳ vọng của các doanh nghiệp và người dân về một mức lãi suất cho vay thấp hơn từ các NHTM sẽ chưa xảy ra ngay ở thời điểm hiện tại.

Liệu NHNN có hạ lãi suất huy động?

Các doanh nghiệp không nên quá kỳ vọng và chờ đợi vào việc các NHTM sẽ giảm lãi suất cho vay. Ảnh minh họa Thành Hoa

Trong điều kiện bình thường thì động thái trên của NHNN cũng sẽ có tác động đến mặt bằng lãi suất huy động và cho vay ra nền kinh tế ở một mức độ nhất định. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng của Việt Nam vẫn đang tồn tại những vấn đề mang tính riêng có, nên mức độ tác động hiện nay là rất ít nếu không muốn nói là không.

Đó là việc các NHTM vẫn đang trong quá trình tái cơ cấu và xử lý nợ xấu còn tồn động từ những năm trước. Mặc dù kết quả xử lý nợ xấu trong thời gian gần đây là rất tích cực, nhưng nhiều ngân hàng vẫn đang phải huy động vốn với chi phí cao để trả lãi cho các khoản nợ xấu chưa thể thu hồi được.

Bên cạnh đó, các NHTM cũng phải đồng thời tuân thủ các giới hạn về an toàn hoạt động theo tiêu chuẩn của Basel 2 kể từ năm 2020. Do đó, các NHTM vẫn đang phải đẩy mạnh huy động vốn ở các kỳ hạn dài cũng như tăng vốn điều lệ để duy trì hệ số an toàn vốn (CAR) theo quy định.

Do đó, mặc dù như phân tích ở trên, lạm phát hiện nay tại Việt Nam đang tiếp tục được kiểm soát ở mức thấp, thậm chí diễn biến lạm phát thấp còn có thể kéo dài sang cả năm 2020, nhưng việc hạ trần lãi suất huy động hay thậm chí là bỏ quy định mang tính chất hành chính này gần như là rất khó vào hiện tại và cả trong giai đoạn ngắn sắp tới.

Do vậy, các doanh nghiệp không nên quá kỳ vọng và chờ đợi vào việc các NHTM sẽ giảm lãi suất cho vay. Mặc dù vậy, với diễn biến hiện tại của thị trường thì cũng có thể khẳng định rằng khả năng mà lãi suất tăng lên trong thời gian tới là rất thấp. Việc một số NHTM tăng mạnh lãi suất huy động đối với các khoản tiền gửi trên sáu tháng trong tháng 8 vừa qua chỉ là những diễn biến tạm thời và mang tính đơn lẻ.