Khủng hoảng Trung Đông thử thách vai trò của Trung Quốc

Khi Trung Quốc công bố thỏa thuận bất ngờ để khôi phục quan hệ giữa Ả-rập Xê-út và Iran trong năm nay, Bắc Kinh thể hiện mong muốn trở thành một nhân tố quan trọng về ngoại giao ở Trung Đông.

Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng ở Israel và Dải Gaza có thể phơi bày những hạn chế của tham vọng đó.

Sau thỏa thuận giữa Ả-rập Xê-út – Iran vào tháng 3 mà Trung Quốc làm trung gian, báo chí Trung Quốc ca ngợi vai trò ngày càng lớn của Bắc Kinh ở khu vực mà Mỹ vốn đóng vai trò nổi bật nhiều năm nay. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị khẳng định, Bắc Kinh sẽ tiếp tục đóng một vai trò mang tính xây dựng trong xử lý “những vấn đề điểm nóng toàn cầu”.

Nhưng sau cuộc tấn công bất ngờ của Hamas vào Israel, khiến hơn 900 người thiệt mạng, phản ứng của Trung Quốc được đánh giá là im ắng.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc kêu gọi xuống thang, kêu gọi Israel và Palestine theo đuổi “giải pháp hai nhà nước” vì một Palestine độc lập. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình chưa lên tiếng.

“Chắc chắn điều này cho thấy điểm hạn chế khi Trung Quốc muốn đóng một vai trò lớn ở Trung Đông”, Bill Figueroa, trợ lý giáo sư tại ĐH Groningen ở Hà Lan và là một chuyên gia về quan hệ Trung Quốc – Trung Đông, đánh giá.

Mỹ và Israel chỉ trích quan điểm trung lập của Trung Quốc với Trung Đông. Một số nói rằng điều này làm suy yếu khẳng định của Bắc Kinh về việc trở thành một bên trung gian hòa bình không thiên vị ở khu vực.

Theo các nhà phân tích, điều này không ngạc nhiên. Chính sách ngoại giao của Trung Quốc lâu nay là tránh rủi ro, và cuộc xung đột lan ra giữa Israel và Hamas khiến các nhà ngoại giao Trung Quốc rơi vào thế khó, vì Trung Quốc có truyền thống ủng hộ Palestine.

“Chúng tôi đã khẳng định rõ ràng rằng Trung Quốc rất lo ngại khi xung đột Israel – Palestine leo thang và thúc giục các bên liên quan ngay lập tức ngừng bắn. Trung Quốc sẵn sàng duy trì trao đổi với tất cả các bên và nỗ lực không ngừng cho hòa bình và ổn định ở Trung Đông”, Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân phát biểu ngày 10/10.

Trong giai đoạn hiện nay, Bắc Kinh có vẻ đang làm sâu sắc quan hệ với các tổ chức và diễn đàn không phải của phương Tây, xích lại gần Nga, Trung Đông và các nước Nam bán cầu.

Dù có cơ hội tiếp tục phát huy từ thành công Iran - Ả-rập Xê-út, Trung Quốc khó có khả năng sẽ tham gia sâu vào cuộc khủng hoảng hiện nay.

Một yếu tố quan trọng là chính sách không can thiệp, nguyên tắc đôi khi mâu thuẫn với mong muốn của Trung Quốc nhằm trở thành một cường quốc trên trường quốc tế.

Trung Quốc từng tham gia vào vấn đề giữa Israel và Palestine. Năm ngoái, Đặc phái viên Trung Quốc về Trung Đông Trạch Tuyển gặp gỡ quan chức của Israel và Chính quyền dân tộc Palestine (quản lý Bờ Tây), cùng với Liên minh Ả-rập và Liên minh châu Âu để thảo luận về giải pháp hai nhà nước và công nhận Palestine tại Liên Hợp Quốc.

Tuy nhiên, quan hệ lâu năm của Trung Quốc ở khu vực hạn chế lựa chọn của Bắc Kinh.

Một số học giả Trung Quốc gần đây chỉ trích việc đối xử phân biệt với người Palestine và thỏa thuận do Mỹ dẫn dắt nhằm bình thường hóa quan hệ giữa Ả-rập Xê-út và Israel, cho rằng những điều đó là gốc rễ dẫn đến cuộc xung đột hiện nay.

“Nhân tố bên ngoài quan trọng nhất phía sau cuộc xung đột Israel – Palestine là nỗ lực của Mỹ nhằm triển khai Thỏa thuận Abraham. Việc đạt được hòa bình ở Trung Đông và giải quyết công bằng vấn đề Palestine là hai vấn đề không thể tách rời”, GS Liu Zhongmin, công tác tại Viện Nghiên cứu Trung Đông thuộc ĐH Quốc tế Thượng Hải, nhận xét.

Việc chỉ trích Hamas cũng sẽ khiến Trung Quốc mâu thuẫn với Nga và Iran.

Theo các nhà phân tích, dù Trung Quốc là một trong số ít quốc gia có tiếng nói với Iran, nhưng có hoài nghi ở Israel rằng Bắc Kinh sẽ tham gia vào.

Khi các công ty Trung Quốc đã đầu tư rất nhiều vào Trung Đông, bao gồm lĩnh vực viễn thông và hạ tầng, bên cạnh việc nhập khẩu dầu mỏ, Bắc Kinh chắc chắn mong muốn khu vực này có hòa bình.

“Trung Quốc rất thành công trong một môi trường ổn định ở Trung Đông, khi họ có thể làm trung gian cho thỏa thuận hòa giải giữa Ả-rập Xê-út và Iran. Nhưng đối với vấn đề quản lý xung đột, đó là một tình huống hoàn toàn khác. Tôi không nghĩ Trung Quốc muốn đóng vai trò đó”, Jean-Loup Samaan, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Trung Đông thuộc ĐHQG Singapore, nói với Reuters.