Không gian ngầm ở đô thị đang bỏ ngỏ

Trong những năm gần đây, Việt Nam đang bùng nổ về xây dựng công trình ngầm, sử dụng không gian ngầm. Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện gặp không ít khó khăn, vướng mắc khi nhiều vấn đề liên quan hầu như vẫn đang bị bỏ ngỏ, chưa có quy định cụ thể.

Đây là ý kiến của các chuyên gia tại tọa đàm trực tuyến “Công trình ngầm đô thị: Quy hoạch, quản lý và công nghệ xây dựng” do Tạp chí Xây dựng tổ chức ngày 12/3.

Còn nhiều khoảng trống pháp lý

Theo PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến - nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật Bộ Xây dựng, thực tế tại Việt Nam, các công trình ngầm cũng đã được xây dựng từ khá lâu, đó là các công trình đường ống cấp thoát nước, đường dây, cáp điện, thông tin, cáp quang, truyền thông, truyền hình và khá nhiều công trình ngầm gắn với các công trình trên mặt đất...

Trong những năm gần đây, Việt Nam đang bùng nổ về xây dựng công trình ngầm, sử dụng không gian ngầm để xây dựng công trình ngầm; trước hết phải kể đến các công trình giao thông ngầm: Tuyến tàu điện ngầm, ga tàu điện ngầm tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh; hầm đường bộ (Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng); hầm vượt sông (TP Hồ Chí Minh); hầm cho người đi bộ (Hà Nội); bãi đỗ xe ngầm. Các công trình hạ tầng kỹ thuật ngầm như hạ ngầm các đường dây, cáp trong các cống cáp, hào, tuy nen kỹ thuật. Xây dựng đường cống thoát nước có đường kính trên 3.000mm dưới đường phố hay vượt qua các sông lớn như ở TP Hồ Chí Minh; xây dựng các trung tâm công cộng, thương mại dịch vụ… dưới lòng đất tại các khu chung cư cao tầng (TimeCity, RoyalCity…).

Hệ thống các văn bản quản lý từ quản lý Nhà nước đến quản lý kỹ thuật, quản lý vận hành khai thác và đang hoàn thiện (từ Luật, nghị định, thông tư, tiêu chuẩn, quy chuẩn...); cơ chế chính sách hỗ trợ trong đầu tư, tài chính cũng được nghiên cứu và ban hành. Trình độ năng lực của tư vấn thiết kế, thi công xây dựng, giám sát, quản lý vận hành đã đáp ứng được khối lượng công việc…

Tuy nhiên, theo PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến, việc tổ chức không gian ngầm cũng đặt ra không ít khó khăn, vướng mắc khi nhiều vấn đề liên quan hầu như vẫn đang bị bỏ ngỏ, chưa có quy định cụ thể. Không gian trên mặt đất và không gian ngầm được thống nhất và đồng bộ như thế nào bắt đầu từ bước quy hoạch; sử dụng đất đến độ sâu bao nhiêu và sâu vào lòng đất tối đa là bao nhiêu chưa được quy định rõ ràng.

“Chính vì chưa có quy định cụ thể về việc sử dụng đất cho xây dựng công trình ngầm và không gian ngầm nên đã xảy ra trường hợp người dân xây dựng nhà để ở nhưng có đến 4 - 5 tầng hầm tại quận Ba Đình, Hà Nội gây ra bức xúc, kiện cáo của những hộ dân xung quanh” - PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến nêu.

Bên cạnh đó, quan hệ giữa người sử dụng đất trên mặt đất và dưới mặt đất được quy định như thế nào; vấn đề về sở hữu công trình ngầm, sở hữu không gian ngầm; phạm vi bảo vệ và hành lang an toàn của công trình ngầm đặc biệt các tuyến tàu điện ngầm được xác định, quy định như thế nào… cũng chưa được nêu trong bất kỳ văn bản pháp luật nào.

Định mức kinh tế, kỹ thuật, đơn giá, quy trình kỹ thuật cho các công trình ngầm sử dụng vốn Nhà nước; chính sách đền bù đối với chủ sở hữu công trình trên mặt đất do ảnh hưởng bởi xây dựng các công trình ngầm; nghĩa vụ bảo vệ an toàn cho các công trình liền kề; cơ chế, chính sách huy động khu vực tư nhân tham gia vào đầu tư xây dựng công trình ngầm;… cũng chưa được đề cập. Nhất là hiệu lực pháp lý của các văn bản liên quan đến vấn đề này còn thấp.

“Trong quy định về lập quy hoạch có sự kết hợp trên mặt đất và dưới mặt đất nhưng hầu như các đồ án quy hoạch đô thị không thực hiện” - PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến cho hay.

Trước những tồn tại, hạn chế trong việc tổ chức khai thác không gian ngầm tại các đô thị, PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến đề xuất một số định hướng trong thời gian tới. Trước hết, là hoàn thiện các văn bản pháp lý về quản lý không gian ngầm như: Xây dựng Luật về Quản lý không gian ngầm; bổ sung nội dung quy hoạch không gian ngầm trong Luật Quy hoạch đô thị và các hướng dẫn Luật; sửa đổi, bổ sung làm rõ hơn quản lý sử dụng đất dưới lòng đất trong Luật Đất đai; Luật Dân sự liên quan đến sở hữu tài sản; Luật Đường sắt liên quan đến phạm vị bảo vệ và hành lang an toàn; sửa đổi một số nghị định và thông tư hướng dẫn có liên quan.

Bên cạnh đó, cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, định mức kinh tế kỹ thuật, quy trình kỹ thuật có liên quan đến quy hoạch, thi công xây dựng, bảo trì công trình ngầm. Đặc biệt, cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu công trình ngầm, cơ sở dữ liệu cấu trúc nền địa chất đô thị phục vụ xây dụng công trình ngầm.

Cùng đó, xây dựng chiến lược tổng thể quản lý, khai thác sử dụng không gian ngầm; xây dựng hoặc hoàn thiện các cơ chế, chính sách tài chính huy động nguồn lực để đầu tư phát triển không gian ngầm.

Có chính sách khuyến khích ứng dụng công nghệ số trong quản lý, vận hành khai thác các công trình ngầm; tiếp cận và ứng dụng công nghệ mới trong thi công xây dựng công trình ngầm ưu tiên công nghệ không đào.

Đáng chú ý, cần xây dựng chương trình đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực về quản lý nhà nước, quy hoạch không gian ngầm và xây dựng công trình ngầm; tổ chức bộ máy thống nhất quản lý không gian ngầm đô thị.

Cùng đưa ra khuyến nghị, TS Phan Hữu Duy Quốc - Nguyên Phó trưởng đại diện Tập đoàn Xây dựng Shimizu (Nhật Bản) cho rằng, việc cấp thiết hiện nay là xây dựng, hoàn thiện các văn bản pháp lý liên quan đến xây dựng và sử dụng không gian ngầm đô thị. Trong đó, cần làm rõ sở hữu về không gian ngầm, tương tự như đang làm với quyền sử dụng đất đai.

“Cần có các chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy việc sử dụng không gian ngầm đô thị ở Việt Nam, đặc biệt là cho các công trình công cộng” - TS Phan Hữu Duy Quốc nhấn mạnh.

Tổng Biên tập Tạp chí Xây dựng Nguyễn Thái Bình chi sẻ: Đa phần các quốc gia phát triển trên thế giới đều hướng sự quan tâm và ưu tiên đầu tư xây dựng các công trình có sử dụng không gian ngầm. Còn tại Việt Nam, ở các đô thị lớn như: Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và một số TP lớn khác, việc sử dụng không gian ngầm và xây dựng công trình ngầm đang dần hiện hữu, góp phần quan trọng trong xây dựng phát triển của đất nước.

Tuy nhiên, việc tổ chức khai thác không gian ngầm trong các đô thị cũng đặt ra không ít thách thức cần được chính quyền mỗi thành phố cân nhắc, lựa chọn trong công tác quy hoạch, quản lý, công nghệ thi công xây dựng các công trình ngầm dưới lòng đất…

Theo tư duy mới, một đô thị được coi là mẫu mực sẽ là đô thị với hệ thống văn phòng, công sở, cửa hàng… hệ thống giao thông huyết mạch nằm toàn bộ dưới lòng đất, trả lại mặt bằng ở trên là công viên, cây xanh và các khu vực vui chơi giải trí. Quá trình xây dựng và phát triển đô thị trên thế giới đều quan tâm đến sử dụng không gian ngầm. Việc sử dụng không gian ngầm và xây dựng công trình ngầm là nhu cầu thực tế của các đô thị Việt Nam hiện nay. Đây là nguồn tài nguyên quý cần có chính sách về quy hoạch, xây dựng, quản lý - PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến - nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật, Bộ Xây dựng.