Khoảng trống trách nhiệm kiểm toán trong lĩnh vực chứng khoán

Công ty kiểm toán cho rằng, họ không kiểm soát được việc doanh nghiệp (DN) cố tình gian lận báo cáo tài chính, nhưng với nhà đầu tư, báo cáo kiểm toán là “cái van” kiểm soát sự minh bạch. Vậy nhà đầu tư biết đặt niềm tin vào đâu?

Kiểm toán không phải là bảo hiểm

Báo cáo tài chính được kiểm toán là một trong những yếu tố bắt buộc đối với các DN niêm yết hoặc chuẩn bị lên sàn. Tuy nhiên, trên thực tế không hiếm trường hợp DN có báo cáo tài chính đã qua kiểm toán không có lưu ý gì từ phía đơn vị kiểm toán, nhưng sau đó vỡ lở các sự việc nghiêm trọng, ảnh hưởng đến quyền lợi của cổ đông. Vì thế, yêu cầu đặt ra đối với các đơn vị kiểm toán là phải nâng cao chất lượng kiểm toán, gắn trách nhiệm cá nhân với kết quả kiểm toán.

Ở cương vị lãnh đạo một đơn vị kiểm toán, ông Trần Ðình Cường, Tổng giám đốc E&Y chia sẻ, đối với những DN cố tình gian lận, rất khó để kiểm toán có thể phát hiện. Bởi trên thực tế, kiểm toán cũng chỉ dựa trên các chứng từ tài liệu, nếu những tài liệu này được làm giả một cách có hệ thống thì kiểm toán viên khó có thể xác định được mức độ tin cậy, dù chất lượng kiểm toán tăng lên trong thời gian qua.

Trên báo cáo tài chính kiểm toán, lãnh đạo DN là người chịu trách nhiệm chính, không phải là bên kiểm toán. Trách nhiệm của kiểm toán là đưa ra sự đảm bảo một cách hợp lý báo cáo có sai sót trọng yếu hay không, lưu ý là đảm bảo hợp lý, chứ không phải là đảm bảo tuyệt đối. Kiểm toán càng không phải là bảo hiểm, nên báo cáo được kiểm toán không có nghĩa là không còn gì sai.

"Ðó là đặc thù của công việc kiểm toán, chúng tôi làm theo cơ sở chọn mẫu, có những đơn vị một năm hay nhiều năm mới kiểm toán một lần. Những việc xảy ra trong quá khứ nhiều khi đến thời điểm kiểm toán không phải lúc nào cũng đủ thông tin", ông Cường cho biết.

"Chúng tôi cũng có hạn chế của mình, nhưng kiểm toán không phải là người đảm bảo cuối cùng. Ðể thúc đẩy sự minh bạch của các DN đòi hỏi sự nỗ lực chung của toàn xã hội. Tất cả các bên, từ Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN), công ty niêm yết, đến truyền thông cần khắt khe hơn. Tất cả chúng ta cần quyết tâm xây dựng thị trường lành mạnh mới có thể tạo nên một thị trường lành mạnh", Tổng giám đốc E&Y nói. Bản thân các nhà đầu tư cần phải nâng cao khả năng đánh giá DN, đánh giá trên nhiều yếu tố để ra quyết định đầu tư.

Sẽ quy định trách nhiệm rõ ràng hơn

Theo Thông tư 157/2014/TT-BTC của Bộ Tài chính, UBCKNN là cơ quan thực hiện kiểm soát chất lượng dịch vụ kiểm toán đối với các DN kiểm toán, kiểm toán viên hành nghề được chấp thuận kiểm toán cho đơn vị có lợi ích công chúng thuộc lĩnh vực chứng khoán (trong đó có các công ty đại chúng và công ty niêm yết).

Ông Trần Văn Dũng, Chủ tịch UBCKNN cho biết, trong quá trình kiểm toán, các công ty kiểm toán hàng đầu (Big 4) có phần mềm chọn mẫu, nhưng các công ty kiểm toán nhỏ thì thường không có phần mềm này nên có thể xuất hiện trường hợp chọn mẫu mang tính chủ quan của kiểm toán viên. Ðó là lý do trên thị trường có 150 công ty kiểm toán nhưng UBCKNN chỉ chọn ra 30 công ty được kiểm toán cho DN niêm yết, công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ. Tuy nhiên, UBCKNN cũng không đảm bảo được tất cả 30 công ty này đều tốt.

Nếu xảy ra trường hợp vi phạm chuẩn mực của kiểm toán, UBCKNN sẽ loại kiểm toán viên, trường hợp nặng hơn sẽ quy trách nhiệm cho công ty kiểm toán và năm tiếp theo sẽ không còn trong danh sách nữa.

“Sắp tới, chúng tôi sẽ đưa vào dự thảo luật quy định, sau khi kiểm toán, nếu phát hiện có sai sót trọng yếu thì kiểm toán viên và lãnh đạo công ty kiểm toán phải báo cáo UBCKNN”, ông Dũng cho biết.

Trong quá trình sau đó, UBCKNN sẽ kết hợp với các đơn vị khác để xem xét trách nhiệm của kiểm toán viên cũng như công ty kiểm toán. Nếu kiểm toán viên đã làm hết trách nhiệm của mình thì không sao, nhưng nếu phát hiện sai sót mà không báo cáo thì vẫn phải chịu trách nhiệm với cơ quan quản lý.

Thời gian qua, chế tài áp dụng cho kiểm toán viên và công ty kiểm toán là chế tài hành chính, cụ thể là rút giấy phép hành nghề, chủ yếu áp dụng cho kiểm toán viên; một số trường hợp bị phạt tiền, chưa có trường hợp nào bị xử lý hình sự.

Người đứng đầu UBCKNN cho rằng, UBCKNN đang và sẽ kiểm soát chặt các dấu hiệu sai phạm trên thị trường chứng khoán (TTCK). Tuy nhiên, để giữ gìn sự liêm chính trên TTCK, đòi hỏi sự nỗ lực của tất cả các chủ thể, nhất là những vị trí có vai trò “gác cổng” như công ty kiểm toán. “Bí mật” của kiểm toán nằm ở việc chọn mẫu. Các công ty kiểm toán trên TTCK trước hết phải chuẩn mực và khách quan trong việc chọn mẫu kiểm toán mới mong đưa ra được những đánh giá về chất lượng báo cáo tài chính của DN niêm yết đáng tin cậy với nhà đầu tư.