[Hồ sơ doanh nhân] Chân dung ‘nữ hoàng cá tra’ Trương Thị Lệ Khanh: Người dẫn dắt Vĩnh Hoàn từ thuở còn “nằm nôi” đến doanh nghiệp xuất khẩu cá tra lớn nhất Việt Nam

Được mệnh danh "nữ hoàng cá tra", bà Trương Thị Lệ Khanh là người có công lớn trong việc “lèo lái” Vĩnh Hoàn từ một phân xưởng nhỏ đi thuê ở miền Tây với năng suất hàng ngày chỉ có 10 tấn cá đến doanh nghiệp đứng đầu ngành cá tra ở Việt Nam. Mới đây, bà cũng được Forbes vinh danh trong danh sách 50 phụ nữ châu Á trên 50 tuổi có ảnh hưởng lớn, tích cực ở tầm quốc tế (Forbes 50 Over 50 Asia 2022).

Hiện tại, bà Trương Thị Lệ Khanh đảm nhiệm vai trò Chủ tịch HĐQT CTCP Vĩnh Hoàn (VHC), tập trung vào các hoạt động hoạch định chiến lược và hoàn thiện hệ thống quản trị công ty. Bà Khanh đang sở hữu gần 80 triệu cổ phiếu VHC, với giá cổ phiếu đang được giao dịch quanh mức 60.000 đồng/cp, tài sản bà Khanh ở Vĩnh Hoàn lên đến hơn 5.000 tỷ đồng và là người giàu thứ 33 trên sàn chứng khoán Việt Nam. Đồng thời bà cũng là Chủ tịch HĐQT CTCP Xuất nhập khẩu Sa Giang.

Bà Trương Thị Lệ Khanh sinh năm 1961 tại An Giang, là con út trong một gia đình có bốn anh chị em. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, bà học đại học tại trường Đại học Tài chính Kế toán TP.HCM và tốt nghiệp với tấm bằng Cử nhân Kinh tế. Sau khi ra trường, bà từng làm Cán bộ Sở Tài chính tỉnh An Giang trong thời gian từ năm 1984 đến năm 1985.

Tiếp đó, bà Khanh làm việc tại công ty xuất nhập khẩu và đảm nhiệm nhiều vị trí chủ chốt khác nhau từ kế toán đến phó giám đốc. Cụ thể, từ năm 1986 đến năm 1987, bà đảm nhiệm vị trí kế toán trưởng Công ty Xuất nhập khẩu Châu Thành An Giang. Sau đó, từ năm 1986 đến năm 1990, bà được thăng chức làm Phó Giám đốc Công ty Xuất nhập khẩu Châu Thành An Giang, lúc này bà mới 25 tuổi.

Năm 30 tuổi, bà đảm nhiệm vai trò Phó Giám Đốc Công ty Thương Nghiệp Tổng Hợp An Giang. 5 năm sau đó, bà đã trở thành Trợ lý Tổng Giám Đốc Công ty FIDECO. Đây là những bước đệm để bà tiến tới xây dựng Công ty cổ phần Vĩnh Hoàn.

Bắt nguồn từ những bữa ăn có cá tra, cá basa mộc mạc đã trở thành biểu tượng cho cuộc sống đầm ấm, hạnh phúc bên mâm cơm gia đình của người miền Tây, Vĩnh Hoàn đã sớm nhận ra món quà quý giá từ dòng sông Mekong để làm tiền đề cho sự phát triển và hưng thịnh của ngành sản xuất cá tra.

Chia sẻ về mối duyên với cá tra, bà Khanh cho biết bà sinh ra và lớn lên ở An Giang, thuộc vùng Đồng bằng Sông Cửu Long. Vào thời bao cấp, mọi người chỉ được phân phối 1 kg thịt/tháng và vào những tháng không có thịt, người ta thay bằng cá basa, nghĩa là cá basa đã tham gia lưu thông trên thị trường từ hồi đó.

Khi tốt nghiệp đại học ra trường, theo sự phân công của nhà nước, bà Khanh từng làm việc ở một công ty xuất khẩu có đầu tư xây dựng nhà máy đông lạnh nên bà có sự am hiểu về ngành thủy sản.

Sau do thay đổi tổ chức, bà quyết định nghỉ việc và ra ngoài làm riêng. Điều đầu tiên mà bà nghĩ đến là cá tra và cá basa vì nhận thấy tiềm năng to lớn của các loại cá này.

Tuy nhiên, vào thời điểm đó ngành sản xuất cá mới chỉ có nhà máy ở An Giang nhưng vùng nuôi thì có tại An Giang và Đồng Tháp. Vì thế, bà Khanh đã quyết định sang Đồng Tháp lập nghiệp.

Năm 1997, bà Trương Thị Lệ Khanh sáng lập Doanh nghiệp tư nhân Vĩnh Hoàn tại tỉnh Đồng Tháp và thuê lại một nhà máy của công ty Sa Giang để bắt đầu sản xuất. Đến năm 1998, doanh nghiệp này chuyển đổi mô hình sang Công ty TNHH Vĩnh Hoàn.

Nói về khát vọng của mình từ những ngày đầu khởi nghiệp, bà Trương Thị Lệ Khanh cho biết “vì công ty xuất khẩu nên ngay từ khi thành lập, khát vọng của tôi là ra khơi và tôi muốn tồn tại, phát triển mãi mãi”. Cái tên Vĩnh Hoàn được lập ra với ý nghĩa Vĩnh là vĩnh viễn, Hoàn là hoàn cầu, nghĩa là Vĩnh Hoàn sẽ tồn tại mãi mãi trên hoàn cầu như một ngôi sao.

Ban đầu phương thức kinh doanh của Vĩnh Hoàn là gia công xuất khẩu. Đến năm 1999, Vĩnh Hoàn thành lập cơ sở chế biến thủy sản riêng thông qua việc thuê lại một xưởng sản xuất tại Cao Lãnh, Đồng Tháp. Đến năm 2000, Vĩnh Hoàn chính thức được cấp mã số xuất khẩu sang thị trường châu Âu.

Năm 2003, ngành xuất khẩu cá tra bùng nổ cũng là thời điểm Vĩnh Hoàn vươn lên dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu cá tra cả nước. Đến năm 2007, Vĩnh Hoàn chính thức niêm yết cổ phiếu tại Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM (HOSE: VHC).

Trong suốt thời gian 2006-2008, Vĩnh Hoàn dưới sự lãnh đạo của bà Khanh đứng vị trí thứ 3 về xuất khẩu cá tra, cá basa. Năm 2009, doanh nghiệp đã vươn lên vị trí thứ 2 và đến năm 2010, Vĩnh Hoàn đã vươn lên dẫn đầu ngành cá tra về nuôi trồng, sản xuất và xuất khẩu.

Vĩnh Hoàn ra đời, gặp được thiên thời địa lợi nên đã có một sự khởi đầu rất tốt và kéo theo sự bùng nổ của ngành chế biến xuất khẩu cá tra. Hồi tưởng lại thời kỳ hoàng kim của cá tra vào giai đoạn 2000 – 2006, bà Trương Thị Lệ Khanh cho hay "thị trường rất nóng, hàng không bao giờ đủ để xuất cho dù nhiều doanh nghiệp ra đời". Nhưng vào những năm đó, Vĩnh Hoàn không phải là doanh nghiệp lớn nhất, vị trí đó là của Agifish (CTCP Xuất nhập khẩu An Giang). Nhiều doanh nghiệp ra đời sau nhưng đã phát triển rất nhanh, ví dụ như thủy sản Nam Việt.

Mang phong cách kinh doanh thận trọng và chắc chắn, hơn 22 năm qua, dưới sự lèo lái của bà Trương Thị Lệ Khanh đã đưa Vĩnh Hoàn từ một xưởng sản xuất nhỏ với 70 nhân công và vốn ban đầu 70 triệu đồng vào năm 1997 trở thành doanh nghiệp xuất khẩu cá tra lớn nhất Việt Nam. Theo thống kê của Forbes Việt Nam, trong 10 năm từ 2008 đến 2018, bà Trương Thị Lệ Khanh đã đưa doanh thu của Vĩnh Hoàn tăng 3,8 lần; lợi nhuận sau thuế tăng 18,1 lần và tổng tài sản tăng 5,1 lần.

Đến tháng 5/2016, bà Khanh đã chuyển giao vị trí Tổng giám đốc của CTCP Vĩnh Hoàn cho lớp thế hệ trẻ là bà Nguyễn Ngô Vi Tâm.

Về kết quả kinh doanh, sau khi bứt phá mạnh vào năm 2018 với khoản lợi nhuận sau thuế gần 1.500 tỷ đồng, tương đương tổng lợi nhuận ba năm trước đó cộng lại, thì đến giai đoạn 2019-2020, đã chứng kiến sự sụt giảm trong hầu hết chỉ số kinh doanh của Vĩnh Hoàn.

Năm 2019, Vĩnh Hoàn ghi nhận doanh thu đạt 7.867 tỷ đồng, giảm 15% và lợi nhuận sau thuế là 1.180 tỷ đồng, giảm 18% so với năm 2018. Đây cũng là lần đầu tiên Vĩnh Hoàn ghi nhận lợi nhuận đi lùi sau nhiều năm tăng trưởng. Doanh thu trong năm này sụt giảm là do Vĩnh Hoàn gặp nhiều khó khăn do giá cá tra ở mức thấp và hoạt động xuất khẩu của Vĩnh Hoàn sụt giảm mạnh, đặc biệt là thị trường Mỹ.

Năm 2020, do đại dịch Covid-19 ảnh hưởng mạnh đến nền kinh tế toàn cầu, ngành thủy sản trong nước lao đao khi đơn hàng xuất khẩu sụt giảm đáng kể. Dưới tác động đó, doanh thu và lợi nhuận của Vĩnh Hoàn cũng không tránh khỏi việc giảm sút. Cụ thể, lũy kế năm 2020, Vĩnh Hoàn ghi nhận doanh thu đạt 7.037,2 tỷ đồng, lợi nhuận đạt 704,8 tỷ đồng, lần lượt giảm 10,5% và 40,2% so với năm 2019.

Tuy nhiên đến năm 2021, Vĩnh Hoàn đã “lấy lại phong độ” với doanh thu thuần đạt hơn 9.054 tỷ, lợi nhuận sau thuế 1.110 tỷ, lần lượt tăng 28% và 54% so với 2020. Vĩnh Hoàn cho biết, hầu hết các thị trường xuất khẩu của doanh nghiệp đều phục hồi mạnh, đặc biệt là Mỹ. Bên cạnh đó, lãi sau thuế tăng cao là do sản lượng bán hàng và mức giá bán trong năm 2021 đều tăng.

Trong năm 2021, Vĩnh Hoàn đã hoàn tất thủ tục mua 51,29% vốn Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu Sa Giang với giá 356,7 tỷ đồng. Đến nay, Vĩnh Hoàn sở hữu 76,72% vốn Sa Giang.

Mặc dù khởi nghiệp với thiên thời, địa lợi nhưng con đường thành công của Vĩnh Hoàn cũng không hoàn toàn bằng phẳng. Thời điểm khó khăn nhất của Vĩnh Hoàn trong lịch sử hoạt động chính là năm 2003, khi Vĩnh Hoàn cùng hơn 50 doanh nghiệp thủy sản phải đối mặt với vụ kiện chống bán phá giá từ Hiệp hội các nhà sản xuất cá da trơn Mỹ.

“Rất may, chúng tôi đã đấu tranh và kết quả thu được là mức thuế 0%. Đó như là một câu chuyện thần thoại vậy”, bà Khanh cho biết.

Tuy nhiên, trong khó khăn lại có cơ hội, theo bà Khanh “vụ việc này cũng có 2 mặt. Nhờ đó, người ta bắt đầu tò mò ‘con cá này là con gì mà Mỹ áp thuế chống bán phá giá? Vậy là, ở Châu Âu, thị trường bắt đầu nhanh chóng mở rộng ra Đông Âu và Nga”.

Chia sẻ về lý do mà Vĩnh Hoàn đã chiến thắng vụ kiện trong một lần phỏng vấn trên Cafebiz, bà Khanh nói rằng “Là doanh nghiệp xuất khẩu, chúng tôi có điều kiện tiếp cận với môi trường kinh doanh quốc tế từ sớm. Tôi thấy, khi doanh nghiệp hội nhập quốc tế, điều quan trọng nhất là phải hiểu biết về luật pháp của địa phương, am hiểu văn hóa của nơi đó và chuẩn bị tốt về nguồn nhân lực. Đó chính là lý do mà chúng tôi đã chiến thắng vụ kiện chống bán phá giá tại Mỹ và đạt được mức thuế 0%”.

Không dừng ở xuất khẩu cá tra, bà Khanh và các cộng sự của mình còn đưa Vĩnh Hòan chuyển sang kinh doanh nhiều sản phẩm khác có liên quan đến ngành nghề kinh doanh chính, trong đó nổi bật là dòng sản phẩm collagen và gelatin. Đây là những sản phẩm có hàm lượng kỹ thuật cao chế biến từ da cá, phục vụ cho ngành dược phẩm, mỹ phẩm.

Nói về ý tưởng là làm collagen, bà Lệ Khanh cho biết khoảng 10 năm trước, khi dự một hội thảo về sản xuất sản phẩm từ phụ phẩm của cá, bà bắt đầu biết đến sản phẩm này. Vì lúc nào cũng muốn làm những điều khác biệt với đối thủ nên Vĩnh Hoàn đã thai nghén ý tưởng từ đó. Sau đó, công ty kết hợp với các trường đại học ở nước ngoài và các giáo sư để nghiên cứu, làm ra các sản phẩm thử nghiệm và gửi đến khách hàng, tránh việc xây dựng nhà máy ở Việt Nam rồi sản phẩm không đạt tiêu chuẩn.

Được biết, Vĩnh Hoàn là công ty duy nhất tại Việt Nam đã ứng dụng công nghệ cao để nghiên cứu và phát triển thành công dòng sản phẩm collagen và gelatin từ da ca tra, từ đó tối ưu hóa việc sử dụng hiệu quả da cá từ quá trình chế biến cá fillet.

Vào năm 2013, nhà máy sản xuất collagen và gelatin với công suất 2.000 tấn thành phẩm/năm do Vĩnh Hoàn sở hữu 90% vốn được khởi công xây dựng. Đến tháng 3/2015, nhà máy này chính thức đi vào hoạt động và nhanh chóng đạt các tiêu chuẩn ISO 9001, ISO 14001, GMP-WHO và Halal.

Sản phẩm collagen và gelatin từ Vĩnh Hoàn sản xuất được giới thiệu là có độ tinh khiết cao, khả năng hòa tan và độ thẩm thấu tốt, độ tương thích cao với collagen tự nhiên của cơ thể, dễ dàng hấp thụ bởi cơ thể và trở thành nguồn nguyên liệu được nhiều nhà sản xuất lớn trên thế giới lựa chọn.

Được biết, nhóm sản phẩm này cũng là điểm sáng của Vĩnh Hoàn trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát, với tăng trưởng luôn ở mức 2 con số. Năm 2019, Vĩnh Hoàn ghi nhận sự thành công vượt trội của các sản phẩm chăm sóc sức khỏe mà cụ thể là dòng sản phẩm công nghệ cao collagen và gelatin với tổng giá trị xuất khẩu đạt 22 triệu USD, tăng khoảng 95% so với năm 2018. Lợi nhuận sau thuế của mảng này vượt qua con số kế hoạch 180 tỷ đồng và doanh số tăng trưởng gần gấp đôi so với năm trước, đạt hơn 550 tỷ đồng.

Năm 2020, Vĩnh Hoàn đã đưa vào hoạt động Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển của Vĩnh Hoàn Collagen nhằm tập trung phát triển các sản phẩm mới cho mảng này.

Từ một xưởng sản xuất nhỏ, bà Trương Thị Lệ Khanh là một người “thuyền trưởng” mạnh mẽ và bản lĩnh, cùng với các cộng sự đã dẫn dắt Vĩnh Hoàn khẳng định vị thế và trở thành doanh nghiệp xuất khẩu cá tra lớn nhất Việt Nam. Hơn 20 năm gắn bó, bà được biết đến như một doanh nhân dẫn đầu ngành cá tra Việt Nam, tiên phong trong các bước phát triển bền vững của ngành.

Với những thành công đáng nể đó, bà Lệ Khanh đã được vinh danh với nhiều giải thưởng danh giá cả trong nước và quốc tế. Bà từng được 2 lần trao tặng Huân chương Lao động hạng 3 (năm 2011) và Huân chương Lao động hạng nhì (năm 2016) vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác, góp phần vào sự nghiệp xây dựng xã hội chủ nghĩa và bảo vệ tổ quốc.

Bên cạnh đó, bà từng được Forbes Châu Á vinh danh 2 lần và Forbes Việt Nam vinh danh 5 lần.

Mới đây, Forbes đã vinh danh bà Trương Thị Lệ Khanh trong danh sách 50 phụ nữ châu Á trên 50 tuổi có ảnh hưởng lớn tầm quốc tế (Forbes 50 Over 50 Asia 2022). Danh sách 50 Over 50: Asia 2022 gồm 50 nhà sáng lập, các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực kinh doanh và chính trị, các nhà khoa học và những người tiên phong dẫn đầu ở khu vực trong năm 2022.

Theo giới thiệu của Forbes, bà Trương Thị Lệ Khanh đã thành lập và phát triển Vĩnh Hoàn thành một công ty đại chúng, trở thành nhà sản xuất cá da trơn lớn nhất Việt Nam từ năm 2010 và vẫn giữ vững vị trí dẫn đầu từ đó cho đến hiện nay.

Trước đó, vào năm 2020, bà Trương Thị Lệ Khanh cũng từng được Forbes bình chọn vào top 25 nữ doanh nhân quyền lực nhất châu Á (Asia's Power Businesswomen).

Ngoài ra, bà Trương Thị Lệ Khanh từng được Forbers Việt Nam vinh danh với nhiều giải thưởng uy tín như: Top 10 nữ doanh nhân thành đạt nhất Việt Nam (năm 2013); Top 20 người phụ nữ có ảnh hưởng nhất Việt Nam (năm 2016); Top 50 người phụ nữ có ảnh hưởng nhất Việt Nam trong 3 năm liên tiếp là năm 2017, 2018 và 2019.