Hai tuần đáng quên và nguy cơ đối với di sản của Bill Gates

Di sản của tỷ phú Bill Gates trong thế giới công nghệ và từ thiện có nguy cơ bị ảnh hưởng vì những tiết lộ xoay quanh đời sống cá nhân của ông hai tuần qua.  

Trước khi thông tin về vụ ly hôn vợ sau 27 năm chung sống, quan hệ với tỷ phú ấu dâm Jeffrey Epstein hay các hành vi “mờ ám” tại nơi làm việc được tiết lộ, hình ảnh của ông Bill Gates luôn đẹp trong mắt mọi người. Không chỉ cống hiến hết mình cho thiện nguyện, tỷ phú còn là người chồng, người cha mẫu mực thông qua những hành động như rửa bát mỗi tối, đưa con đi học, xếp hàng chờ mua đồ ăn nhanh… Ông còn gây dựng hình tượng thân thiện với công chúng thông qua các phiên hỏi đáp trên diễn đàn Reddit.

Nhờ sự nỗ lực trong hai thập kỷ qua, ông Gates trở thành tiếng nói có sức ảnh hưởng đối với nhiều vấn đề hệ trọng của thế giới. Ông góp phần đẩy lùi dịch bệnh ở nước nghèo, cải thiện hệ thống giáo dục, ủng hộ chống biến đổi khí hậu, thúc đẩy phát triển vaccine Covid-19.

Tuy nhiên, hình tượng ấy bị tổn hại vào ngày 3/5, khi ông Gates và vợ Melinda French Gates thông báo chia tay. Hàng loạt tin tức bất lợi nhanh chóng xuất hiện, bao gồm cả việc ông Gates quan hệ “ngoài luồng” với nhân viên Microsoft hay có hành vi không đứng đắn với nhân viên Quỹ Bill & Melinda Gates. Trong hồ sơ ly hôn, bà Melinda miêu tả quan hệ hai vợ chồng “không thể cứu vãn được”. Uy tín của đồng sáng lập Microsoft rất có thể cũng theo chiều hướng này.

Theo Bloomberg, không phải lúc nào ông Bill Gates cũng được người khác kính trọng. Trong những ngày hoàng kim của cuộc cách mạng máy tính cá nhân, ông là một ông trùm thô lỗ, mắng mỏ cấp dưới một cách tàn nhẫn và từng bị tố muốn giảm cổ phần của đồng sáng lập Paul Allen trong Microsoft khi ông Allen đang điều trị ung thư đầu những năm 1980. Hệ điều hành Windows cũng là mớ hỗn độn, khiến hàng triệu người dùng tức giận. Cố CEO Apple Steve Jobs châm biếm ông Gates và cộng sự “không biết xấu hổ”, “không có gu” khi bắt chước sản phẩm Apple. Ngay cả thẩm phán phụ trách phiên tòa xét xử độc quyền Microsoft còn mô tả ông Gates là kẻ kiêu ngạo, bắt nguồn từ quyền lực và thành công của mình.

Sang đến những năm 2000, ông Gates – khi ấy là người giàu nhất thế giới – dường như nhận ra cần thay đổi hình ảnh này. Ông từ chức CEO Microsoft, chuyển hướng tập trung sang Quỹ Bill & Melinda Gates, quyên góp hơn 50 tỷ USD chống lại bệnh sốt rét, AIDS, tăng tỉ lệ tiêm phòng vaccine cho trẻ em. Năm 2005, ông còn xuất hiện trên bìa tạp chí Time cùng ca sỹ Bono của nhóm U2 với tư cách “Nhân vật của năm”. Chưa đầy một thập kỷ sau phiên tòa lịch sử của Microsoft, ông Gates đã có mặt tại Đồi Capitol để tư vấn cho các nhà lập pháp Mỹ về sáng kiến y tế và cạnh tranh công nghệ.

Nỗ lực thiện nguyện như vậy có tác dụng đáng kinh ngạc trong phục hồi hình ảnh của ông Gates, từ một nhà chuyên chế đến một vị cứu tinh. Những lá thư thường niên của Quỹ Bill & Melinda thậm chí còn phổ biến hơn các lần ra mắt sản phẩm của Microsoft. Truyền thông hầu như không còn săm soi ông nữa, thay vào đó, ông trở thành khách mời thường xuyên tại nhiều sự kiện của các tờ báo lớn. Bài nói chuyện TED Talk năm 2015 của ông thu hút hàng chục triệu lượt xem. Mọi người háo hức chờ xem ông khuyên nên đọc cuốn sách nào. Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama trao tặng cho ông Huân chương Tự do của Tổng thống.

Rõ ràng, đó không phải sự nổi tiếng hời hợt. Quyền lực của ông Gates có thể ảnh hưởng đến các vấn đề gây tranh cãi trong xã hội. Song quyền lực ấy nguy cơ bị mai một khi những chi tiết về quá trình ly hôn của ông xuất hiện. Nó không đồng nghĩa với việc các tổ chức phi chính phủ hay phi lợi nhuận sẽ ngừng nhận tiền từ thiện của ông. Tuy nhiên, nếu ông tìm kiếm quan hệ không phù hợp với nhân viên nữ, Quỹ Bill & Melinda có lẽ không còn lý tưởng để trao quyền cho phụ nữ. Nếu ông quá gần gũi với tỷ phú ấu dâm Jeffrey Epstein, ông Gates có lẽ không còn là lãnh đạo đúng đắn cho chiến dịch chống buôn bán tình dục.

Người phát ngôn của ông Gates khẳng định “tin đồn và suy đoán xoay quanh vụ ly hôn của Gates ngày càng trở nên vô lý” và “tuyên bố về việc ngược đãi nhân viên là sai sự thật”. Ngoài ra, ông Gates cũng không có cuộc trò chuyện riêng tư nào với ông Epstein trong các cuộc họp về thiện nguyện.

Một hậu quả nữa mà ông Gates có thể lãnh đủ đó là mọi người sẽ nhìn nhận ông với con mắt khác. Điều cốt lõi mang đến sức hấp dẫn cho hình ảnh của Bill Gates chính là cảm giác chân thực, dễ tiếp cận. Năm 2019, Netflix còn làm loạt phim tài liệu 3 phần để thu hẹp khoảng cách giữa người xem và ông Gates. Loạt phim khắc họa ông như một “fan cuồng Diet Coke và luôn vò đầu bứt tóc nghĩ cách cứu thế giới".

Dù vậy, giờ đây chương trình chỉ như một lời nhắc nhở về hình ảnh thực sự của ông Gates, nhất là khi bằng chứng mâu thuẫn được đưa ra ánh sáng, chẳng hạn thói quen xa lánh vợ trong các cuộc họp.

Tái tạo hình ảnh bản thân như một người chuyên làm từ thiện, ông Bill Gates vẫn là huyền thoại trong số các nhà sáng lập công nghệ tại Mỹ và thế giới, vào thời điểm mà nhiều người cùng thời với ông đã qua đời, biến mất hoặc thất sủng. Từ lâu, ông đã đặt câu hỏi về di sản của mình. Ông từng thề chưa bao giờ đặt ra “một vài mục tiêu cuối đời” và gọi việc tự tưởng niệm là ngu ngốc. Với một người đàn ông 65 tuổi thường nghe các bài giảng lịch sử trên máy chạy bộ và sở hữu nhật ký của danh họa Leonardo da Vinci, thật khó tin rằng ông không nghĩ tới việc thế hệ tương lai sẽ nhìn lại cuộc đời ông ra sao. Song như ông đã nói năm 2005, “điều đó không quan trọng, không thúc đẩy tôi. Nếu tất cả chúng ta bị quên lãng hay được tưởng nhớ, nó cũng không thay đổi được điều chúng ta vẫn làm hàng ngày”.