Giấc mơ xe điện Trung hoa: Vua Pin (Phần I)

Các hãng xe phương Tây đã đặt cược vào động cơ đốt trong. Còn Trung Quốc giờ đặt tham vọng thống trị kỷ nguyên xe điện.

Chủ đề này sẽ được chia thành 5 phần, và được NTN dịch từ www.wired.com

Phần 1: Vua Pin

Phần 2: Nhiều xe, ít điện!

Phần 3: Chạy đua tìm “Dầu trắng” (aka Lithium)

Phần 4: Máy nghe trộm 4 bánh

Phần 5: Trung Quốc sản xuất iPhone. Liệu họ có sản xuất xe thế hệ sau?

Phần 1: Battery King – Vua Pin

https://www.wired.com/.../catl-china-battery-production-evs

Tăng Dục Quần là nhà tỷ phú hoành tráng nhất Trung quốc. Sự trỗi dậy của ông chủ sản xuất pin, ảnh hưởng mạnh đến thế giới đang càng ngày càng phụ thuộc vào các phương tiện chạy điện

Tòa nhà trụ sở của người khổng lồ sản xuất pin CATL như một nhát chém lên trời từ nền lộn xộn của thành phố Ninh Đức, Phúc Kiến, Trung Quốc. Tòa nhà đó chính là bộ pin lithium-ion, biểu tượng của công ty.

Có thể các bạn chưa bao giờ nghe đến CATL, nhưng tất nhiên các bạn phải đã nghe đến những thương hiệu dùng pin của họ. Hơn 30% số xe điện trên thế giới, trong đó có Tesla, Kia và BMW đang dùng pin của CATL và ông chủ của họ, Tăng Dục Quần, hay còn gọi là Robin Zeng đang nhanh chóng trở thành nhà vua. Người trong cuộc miêu tả Tăng là một người hiểu biết, thẳng thắn, và có phần thô ráp. Dưới sự lãnh đạo của ông, CATL đã trở thành công ty có vốn hóa là 179 tỷ USD, bằng cả GM và Ford cộng lại. Một phần của sự thành công đó nằm trong các khu mỏ tại Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Công gô và Indonesia đã giúp CATL kiểm soát chuỗi cung ứng toàn cầu đang bị đứt đoạn.

Qui mô cho phép CATL đặt các điều kiện và chuyển giá nguyên liệu tăng cho khách hàng. Giáo sư đổi mới và chiến lược Mark Greevens từ trường quản trị IMD Thụy Sĩ nói: CATL áp đặt các điều khoản, thời hạn hợp đồng tối thiểu 5 năm và ít khi chấp nhận điều chỉnh pin của mình theo nhà sản xuất.

Những quyết định đó đang mang lại tiền cho Tăng – rất nhiều tiền. Ông đứng thứ 29 trong danh sách các tỷ phú toàn cầu của Forbes năm 2022 và chỉ đứng sau Elon Musk, trong danh sách các tỷ phú xanh của Bloomberg. Musk có thể chiếm mặt báo, nhưng quyền lực của Tăng cũng không hề thua kém.

Nhưng Tăng không phải là Musk. Ông né tránh ánh đèn máy ảnh và rất ít khi trả lời phỏng vấn. Ông sống trong một môi trường mà sự ầm ĩ thường làm hại công việc kinh doanh. “Ở phương Tây, kiểu lãnh đạo sùng bái cá nhân, được ca ngợi và cổ vũ, ở Trung quốc, điều đó có thể dẫn đến hiểm họa. Không ai được lớn hơn Bắc kinh.” Các hãng xe cũng đang lo lắng về sự thống trị của CATL và ráo riết tìm nguồn thay thế.

Câu chuyện thành công của Tăng bắt nguồn từ năm 2010. Herbert Diess, giám đốc cung ứng của BMW khi đó (giờ là CEO của Volkswagen) công du thế giới để thuyết phục 1 số công ty đang làm pin cho điện thoại thử chuyển sang ô-tô điện. Ông ta đã gặp nhiều công ty châu Âu, trong đó có Bosch. Và đã gặp Tăng, lúc đó đang là giám đốc một chi nhánh của công ty điện tử Nhật TDK. trong một cuộc gặp tháng 5/2022, Diess nhớ lại phản ứng đầu tiên của Tăng là gạt đi: “pin ô tô to quá, có lẽ chúng tôi không làm được.”

Kế hoạch của Diess chẳng đi đến đâu nhưng đã đánh thức Tăng. Năm 2011, Tăng cùng 1 số nhà đầu tư Trung quốc đã mua lại 85% cổ phần của đơn vị sản xuất pin của TDK và đổi tên thành CATL. BMW trở thành khách hàng đầu tiên của họ. Tăng thừa nhận: “Diess đã mang lại cơ hội làm pin ô-tô cho chúng tôi, và tôi biết ơn ông ta về điều đó.”

Diess có thể là người đã truyền cảm hứng cho CATL đi vào thị trường EV, nhưng Tăng đã chứng tỏ mình là người có thể làm chủ được cả kỹ thuật pin và kỹ năng kinh doanh. Theo Lei Xinh, cựu biên tập viên tạp chí China Auto Review, đầu những năm 2000, sau khi mua lại một sáng chế của Mỹ về pin điện thoại, Tăng đã tự thiết kế lại hiệu quả hơn. Còn Yunfei Feng, trợ ký nghiên cứu của trường kinh doanh IMD chi biết khi BMW đồng ý hợp tác với CATL, Tăng đã đích thân đọc hết từng dòng của 800 trang tài liệu yêu cầu của BMW.

Việc tập trung vào các chi tiết kỹ thuật đã tạo nên sự khác biệt. Khi CATL khởi nghiệp, BYD một công ty Trung quốc khác, mới được coi là dẫn dắt thị trường. Nhưng trong khi BYD sử dụng pin lithium phốt phát sắt, thì CATL sử dụng hỗn hợp nickel, măng gan và cobalt hay còn gọi là NMC. NMC cho phép đi được xa hơn, và khi Trung quốc bắt đầu chương trình trợ giá cho EV năm 2015, người dùng khoái phương án đi xa hơn và CATL đã thủ lợi lớn.

Nhiều nhà phân tích cho rằng chính sách Made in China 2015 của Bắc Kinh là cột mốc trong sự phát triển của công ty. Chính sách này nhằm thúc đẩy các lĩnh vực công nghệ cao, trong đó có EV. Từ năm 2009-2021, chính phủ đã trợ giá khoảng $14.8B cho người mua xe EV thay vì xe động cơ đốt trong, nhưng với điều kiện EV đó phải sử dụng pin do Trung quốc chế tạo. Điều đó thúc đẩy ngay cả các hãng nước ngoài cũng sử dụng pin CATL để tiến vào thị trường nội địa béo bở.

Không thỏa mãn với trợ giá, Tăng gọi thêm vốn để đầu tư thêm vào R&D và chuỗi cung ứng. Từ 2015-2017 CATL gọi thêm $2B và lên sàn tháng 6/2018. Nhờ đó “Họ có thể đầu tư vào toàn bộ chuỗi cung ứng từ khai mỏ, xử lý nguyên liệu, sản xuất pin và thậm chí cả tái chế.” Theo Kevin Sang, nhà phân tích về lưu trữ năng lượng của Wood Mackenzie.

Cùng với đà tăng trưởng, công ty mở rộng ra ngoài biên giới TQ. Nhà máy đầu tiên ở nước ngoài dự kiến sẽ được khai trương tại bang Thuringia của Đức vào cuối năm nay. Để chuẩn bị cho sự kiện này, Tăng rất cởi mở với ngành công nghiệp ô-tô Đức. Ferdinand Dudenhoffer, giám đốc Trung tâm nghiên cứu Ô tô, đơn vị xuất bản báo cáo ngành sản xuất ô tô hàng năm của Đức nhận xét: “Nếu bạn viết email, ông ta sẽ trả lời ngay lập tức.” CATL quyết định trước khi EU có chính sách trợ giá, bởi thế họ không được hưởng chính sách này, Tăng tuy không hài lòng nhưng chấp nhận. Dudenhoffer nói: “ông ta nắm bắt vấn đề rất nhanh.”

Đức, nước sản xuất ô tô nhiều nhất châu Âu cũng nhận thức được tầm quan trọng trong việc hợp tác với hãng Trung quốc. “Nếu bạn không giữ liên lạc, kinh doanh và nghiên cứu cùng với các công ty TQ, bạn không thể dẫn dắt thị trường.” Tuy nhiên, đây đó cũng đã xuất hiện những lo lắng về ảnh hưởng quá mức của CATL.

Nạn khan hiếm bán dẫn toàn cầu, làm các công ty ô tô rất lo lắng về những nút cổ chai trong chuỗi cung ứng. Họ tìm cách thỏa thuận với đối thủ của CATL, hoặc tự xây dựng nhà máy của mình. Cổ phiếu của CATL đã giảm 7% sau khú BYD tuyên bố là họ cũng sẽ “rất sớm” cấp pin cho Tesla. GM, một khách hàng khác đang lên kế hoạch liên doanh với LG để xây nhà máy ở Mỹ. Toyota dự kiến mở nhà máy tại Bắc Carolina còn Ford đang xây 2 nhà máy cạnh nhau ở Kentuky.

“Các hãng xe đã từ lâu không bao giờ mua từ một nguồn”, Russo nói. “Điều đó có nghĩa là CATL sẽ có thêm nhiều đối thủ.” Chính sách đàm phán: “mua như thế hoặc thôi” của CATL cũng đẩy các khách hàng đi tìm những nhà cung cấp nhỏ hơn, sẵn lòng điều chỉnh sản phẩm của mình, Greeven thêm vào.

Nhưng thoát khỏi sự phụ thuộc vào CATL không phải dễ. Các nhà sản xuất có sẽ gặp khó khăn khi sản xuất pin chất lượng cao mà giá thành lại hợp lý.

CATL đã tăng gấp đôi số chuyên gia R&D lên đến 10 ngàn người năm 2021. Họ cũng đã bỏ $130m để sở hữu 1 mỏ lithium ở Nam TQ. Cùng lúc, công ty công bố sản phẩm mới đáp ứng nhu cầu của ngành, từ tháng 7/2021 bắt đầu sản xuất pin ion-sodium. Đây có thể là đột phá vì sodium là nguyên tố có sẵn thứ 6 trên trái đất. Sử dụng được sodium sẽ giảm sự phụ thuộc vào lithium được dự đoán là sẽ khan hiếm ngay vào cuối năm nay.

Nhưng đe dọa chấm dứt ngai vàng của Tăng, có lẽ ko phải là anh em trong ngành mà chính là TQ. Sự thành công của ông đúng vào thời điểm không thuận lợi cho các tỷ phú TQ. Chính quyền buộc tội họ làm gia tăng bất bình đẳng, và Mã Vân (Jack Ma) trở thành nạn nhân đầu tiên. Doanh nhân có hẳn chương trình TV và 1 bộ phim của riêng mình, đã bị thất sủng sau khi phát biểu chỉ trích chính quyền bóp nghẹt sáng tạo. Ant Financial IPO bị hủy, hãng phải nộp $2.8B tiền phạt chống độc quyền. Tài sản của Mã đã mất $10B kể từ năm ngoái.

Chiến lược chống Mã, nằm trong kế hoạch “Thịnh vượng chung” của chính quyền, tìm cách giảm khoảng cách giàu nghèo. Chủ tịch Tập đã tuyên bố đây là mục tiêu quan trọng nhất trong 15 năm tiếp theo. Sức ép lên các tỷ phú có vẻ đã giảm, nhưng chính sách “thịnh vượng chung” vẫn đang được thực thi. Tháng 6 vừa rồi, ngân hàng đã nhận được chỉ đạo xem xét lại lương của các lãnh đạo. Sự thất sủng của Mã báo trước Đảng, trong khi thúc đẩy “thịnh vượng chung” sẽ không chấp nhận quyền lực của các tỷ phú.

Trở thành tỷ phú thành công nhất trong lĩnh vực EV có thể sẽ mang lại rủi ro cho Tăng. Nhưng Greeven nói: “Tăng giàu hơn Mã, nhưng ông ta ít ồn ào hơn.” Tuy nhiên CATL cũng đã được cảnh báo. Tháng 11/2021, Sở chứng khoán Thượng Hải đã báo động CATL về việc đầu tư “quá đà.” Nếu ngành xe điện và pin bị xử lý, e rằng cả thế giới sẽ bị ảnh hưởng. TQ sản xuất 44% xe điện và 80% pin lithium trên toàn thế giới trong thập kỷ vừa qua. Tỷ lệ này sẽ còn tăng trong ngắn hạn.

Có quan ngại là Bắc Kinh có thể thay thế một người khổng lồ như CATL bằng một loạt các công ty nhỏ và vừa. Nhưng các chuyên gia vẫn chưa thống nhất được mức độ rủi ro của CATL. Theo Xinh, “Mã và Tăng rất khác nhau.” Còn Russo cho rằng tất cả phụ thuộc vào việc Tăng có cân bằng được quan hệ với chính quyền hay không.

CATL có thể đã giúp TQ chiếm thế thượng phong trong EV, nhưng việc đàn áp các tỷ phú công nghệ gần đây cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng bất ngờ tổ chức lại cả ngành công nghiệp nếu họ muốn thể hiện các tham vọng chính trị.

Chính quyền cũng đã chuẩn bị con bài. Năm 2015, một doanh nghiệp nhà nước có tên là CALB cũng tập trung sản xuất pin ion-lithium. Điều này có thể đẩy CATL cạnh tranh trực tiếp với chính phủ. Hai hãng cũng đã có va chạm. CATL đã kiện CALB vi phạm bằng sáng chế với số tiền lên tới $77.4m. Cuộc tranh cãi này sẽ còn nóng khi CALB dự kiến lên sàn Hong kong vào cuối năm nay. Trong bản cáo bạch, họ tự nhận là số 2 của TQ và số 7 trên thế giới về pin ô-tô. Không rõ là doanh nghiệp nhà nước có định kiểm soát ngành này không? Russo bình luận: “Áp đảo thị trường là trở ngại, cả chính quyền lẫn ngành công nghiệp đều không muốn điều đó.”