Đêm dài mùa đông và mùa xuân vĩnh cửu của AI

AI - Trí tuệ nhân tạo (Artificial intelligence) ra đời từ những năm 1950, với mong muốn rằng máy móc (hay phần mềm) có trí tuệ thông minh như con người, có thể suy nghĩ, tư duy, làm việc và ra các quyết định như những chuyên gia giỏi nhất trong lĩnh vực của mình, nhờ vậy AI có thể thay thế con người trong các công việc khác nhau với năng xuất và hiệu quả cao.

Thời kỳ đầu của AI, người ta đã trải qua những chu kỳ khá lạc quan, sau đó là những giai đoạn thất vọng kéo dài, người ta gọi là giai đoạn mùa đông của AI hay đêm dài mùa đông của AI.

Ở Việt Nam, AI bắt đầu được nghiên cứu từ những năm 1984-1985, Viện Tin học Việt Nam (nay là Viện Công nghệ Thông tin) có hai nhóm nghiên cứu về AI, do GS. TS. Hoàng Kiếm và GS. TS. Hồ Tú Bảo dẫn đầu. Tôi có may mắn được tham gia nhóm của GS. TS. Hoàng Kiếm phát triển hệ thống nhận dạng chữ viết DOCR (thuộc nhánh xử lý ngôn ngữ tự nhiên) và hệ thống giải tự động bài toán hình học phổ thông. Các hệ thống AI của Việt Nam đã đạt được những kết quả nhất định, năm 1989-1990, GS. TS. Hoàng Kiếm và tôi đã mang hệ DOCR đi tham dự hội chợ quốc tế Hanover (Đức), hội thảo về AI ở Tây Ban Nha, chào hàng ở Paris và Nice (Pháp); Một doanh nghiệp Việt kiều ở Frankfurt đã bán được dăm chục bản DOCR tại thị trường Đức.

Rất tiếc rằng suốt một thời gian dài, tất cả các hệ thống AI trên thế giới đều chỉ dừng lại ở mức chứng minh rằng nó “thông minh gần bằng con người”, mặc dù những sai sót là nhỏ, nhưng nó vẫn chưa đạt đến mức có thể thay thế con người. Muốn đạt đến mức thông minh bằng con người, thay thế con người, các hệ thống AI cần có thuật toán tốt hơn, xử lý được khối dữ liệu lớn hơn rất nhiều, tốc độ nhanh hơn rất nhiều. Rất tiếc rằng suốt một thời gian dài công nghệ chip và máy tính vẫn còn những hạn chế về tốc xử lý, dung lượng bộ nhớ, lại thiếu sự đột phá về thuật toán dẫn đến trong một thời gian dài, AI không có bước tiến đột phá nào đáng kể, kết quả là AI bị rơi vào đêm dài mùa đông.

Vào cuối những năm 2000, deep learning (học sâu), machine learning (học máy) hai tập con của công nghệ AI đã có nhiều đột phá tạo nên cuộc cách mạng trong AI; thêm nữa, công nghệ bán dẫn, chip, máy tính cũng có những bước tiến dài, tốc độ xử lý và dung lượng bộ nhớ đã tăng lên hàng trăm, hàng nghìn lần (đặc biệt là chip xử lý song song GPU, chip AI của NVIDIA), nhờ đó mà dữ liệu lớn (big data) cũng có những bước đột phá. Khi những rào cản về bộ nhớ, tốc độ xử lý, thuật toán (học sâu, học máy, dữ liệu lớn) được phá bỏ, AI bắt đầu có những tiến bộ vượt bậc, bắt đầu là nhận dạng khuôn mặt và xử lý ngôn ngữ tự nhiên. Nhờ những tiến bộ về công nghệ và thuật toán, AI đã bùng nổ, tăng tốc với tốc độ chóng mặt, tạo nên những cơn sốt về nhận dạng khuôn mặt, chatbot, xe ô tô tự lái, máy bay tự lái, robot thông minh. Chính vì vậy mà Jensen Huang, nhà sáng lập NVIDIA đã nói rằng “mùa đông của AI đã kết thúc, mùa xuân vĩnh cửu của AI bắt đầu”.

Cách đây dăm bẩy năm, nhận dạng khuôn mặt, nhận dạng giọng nói, nhận dạng biển số xe bùng nổ. Ở Việt Nam hệ thống giao thông thông minh (phạt nguội xe vi phạm giao thông, thu phí xe không dừng), hệ thống nhận dạng khuôn mặt để kiểm soát ra vào tự động các văn phòng, công sở đã được đưa vào ứng dụng thực tế. Trung Quốc còn đạt đến mức mà có thể tìm ra một người bất kỳ giữa một thành phố trên 10 triệu dân chỉ trong vài phút, dù người đó lẫn trong đám đông ở giữa nhà ga, bến tàu, trung tâm mua sắm hay đại siêu thị.

Đầu năm 2023, cả thế giới lên cơn sốt vì ChatGPT của Open AI, người ta kinh ngạc vì khả năng của ChatGPT, nó có thể trả lời bất cứ câu hỏi hóc búa nào, nó có thể soạn một email, viết một CV hay đơn xin việc, soạn một bài thuyết trình, viết một luận văn cho sinh viên, tạo ra một bài viết, bài đăng trên FB, trên blog, xây dựng tài liệu mô tả sản phẩm, thậm chí còn có thể sáng tác nhạc, viết kịch bản video và viết code (mã) cho phần mềm máy tính, giải một bài toán. Với ChatGPT, mức độ phổ biến của AI đã đạt đến tầm cao mới, làm cho các gã khổng lồ Microsoft và Google không thể ngồi yên, nhanh chóng ra ngay hệ Chatbot Bing và Gemini của mình.

Cơn sốt và mức độ phổ biến chủa ChatGPT, Gemini, Bing lớn đến mức mà có rất nhiều người không chuyên sâu về IT tưởng lầm rằng hoặc đánh đồng AI với ChatGPT, Gemini, Bing; họ cho rằng AI chính là những gì mà các hệ thống Chatbot này làm được. Thực ra ChatGPT, Gemini, Bing chỉ là các hệ Chatbot, thuộc nhánh xử lý ngôn ngữ tự nhiên (LLM - Large language model) của AI mà thôi.

Nhánh thứ ba của AI có những tiến bộ vượt bậc chính là ô tô tự hành, máy bay tự hành. Hiện tại taxi tự lái (robotaxi), xe bus tự lái đã bắt đầu hoạt động chính thức, vận chuyển hành khách, hàng hoá có thu tiền trên một số đường phố chính ở các thành phố Bắc Kinh, Thượng Hải và Quảng Châu. Ở cảng Thiên Tân và Cảng Thượng Hải, hàng trăm xe tải tự lái đang chuyên trở hàng hoá với tốc độ bình thường. Ở Mỹ robotaxi đã hoạt động chính thức trên một số tuyến đường ở các thành phố San Francisco, Phoenix, Austin và đang được chạy thử nghiệm ở 14 thành phố khác.

Nhánh thứ tư của AI có những thành tựu khả quan chính là robot thông minh và nhà máy thông minh, nó đã vượt qua khái niệm truyền thống cho rẳng robot chỉ làm tự động các công việc lặp đi lặp lại trong một dây truyền sản xuất. Các robot thông minh đã có thể tương tác giữa người và máy, cho phép robot làm những công việc phức tạp hơn chẳng hạn kiểm tra chất lượng sản phẩm tự động, kiểm tra môi trường khắc nghiệt (về nhiệt độ, độ cao, trong lòng đất); bảo trì tự động cơ sở hạ tầng; tìm kiếm và đóng gói hàng hoá tự động trong kho (Amazon đang dùng đến 750.000 con robot thông minh trong việc tìm kiếm và đóng gói hàng hoá tự động trong các kho hàng).

Trong lĩnh vực Y tế và chăm sóc sức khoẻ, AI đang được ứng dụng trong việc chuẩn đoán bệnh và đưa ra các phác đồ điều trị cho một số căn bệnh hiểm nghèo. Hiện tại đã có nhiều sản phẩm AI cho chuẩn đoán và điều trị bệnh đã được đưa vào ứng dụng thực tế, trong đó có IBM Watson, Google Medical Vision, Zebra Medical Vision, Butterfly network, Aidos, Tempus, PathAI …. AI cũng đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong lĩnh vực tài chính, giáo dục, luật pháp, truyền thông, bán lẻ, chăm sóc khách hàng, an ninh, quốc phòng.

Với những thành tựu kể trên, có thể nói rằng AI đang định hình tương lai của nhân loại trên hầu hết mọi ngành kinh tế. Có nhiều chuyên gia cho rằng chúng ta sẽ chứng kiến ​​sự đảo ngược vai trò: từ máy móc hỗ trợ con người sang con người trở thành những cỗ máy hỗ các hệ thống AI trong nghiên cứu, sáng tạo, làm việc và ra các quyết định.

Nếu như những nhà phát triển các hệ thống AI như Open AI, Microsoft, Google, Amazon, Meta, Tesla, IBM, Baidu, ByteDance… được ví như bộ não, cánh tay, đôi chân của AI thì chính hãng NVIDIA, với những con chip GPU, chip AI và nền tảng lập trình song song CUDA, lại được ví như trái tim của AI, trái tim đang đập của AI.

Xin mời các bạn đón đọc tiếp bài “NVIDIA, trái tim đang đập của siêu chu kỳ AI”.