Đề xuất giảm 50% mức hưởng BHXH một lần

Giám đốc Sở Y tế Hà Nội đồng tình phương án giảm mức rút BHXH một lần nhằm khuyến khích người lao động ở lại hệ thống, giảm gánh nặng an sinh.

Chiều 2/10, đại biểu Quốc hội thảo luận tại tổ về dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi. Chính phủ đề xuất hai phương án rút BHXH một lần xin ý kiến Quốc hội. Phương án một là rút BHXH một lần được giải quyết với người tham gia trước khi Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi có hiệu lực (dự kiến 1/7/2025), sau 12 tháng nghỉ việc và có nhu cầu. Người bắt đầu đi làm và tham gia hệ thống từ sau ngày 1/7/2025 không được rút BHXH một lần, trừ trường hợp đặc biệt.

Phương án hai là lao động được giải quyết 50% tổng thời gian đóng vào Quỹ hưu trí tử tuất, phần còn lại được bảo lưu trong hệ thống để sau này hưởng chế độ. Chính sách áp dụng với lao động đóng bảo hiểm dưới 20 năm mà sau 12 tháng không thuộc diện tham gia khu vực bắt buộc lẫn tự nguyện, muốn rút một lần.

Cơ quan thẩm tra - Ủy ban Xã hội của Quốc hội cho rằng BHXH một lần là vấn đề phức tạp, nhạy cảm, ảnh hưởng đến quyền lợi của lao động lẫn gốc rễ an sinh, tác động tâm lý xã hội lẫn người lao động. Vì vậy, Chính phủ cần nghiên cứu quy định rõ hơn để đảm bảo quyền lợi cho lao động.

Cụ thể, điều kiện để hưởng hưu trí là lao động đóng BHXH đủ 15 năm trở lên, song quy định cho hưởng BHXH một lần như dự luật lại áp dụng cho người đóng BHXH dưới 20 năm. Điều này có thể phát sinh trường hợp lao động đủ tuổi hưu, đóng đủ 15 năm đến dưới 20 năm BHXH vẫn có quyền chọn hưởng BHXH một lần hoặc nhận hưu trí.

Ủy ban cũng đề nghị Chính phủ tiếp tục tham vấn công chúng về các nội dung sửa đổi của dự luật lần này để lao động nhận thức rõ tầm quan trọng của hưu trí trong bối cảnh Việt Nam đang già hóa dân số.

Giám đốc Sở Y tế Hà Nội Trần Thị Nhị Hà nói chế độ hưu trí là trụ cột của hệ thống an sinh. Bà lo ngại người lao động rời bỏ hệ thống sẽ tạo ra gánh nặng lớn cho nhà nước và xã hội khi họ không có thu nhập khi về già. Vì vậy, dự thảo cần có biện pháp để người lao động ở lại hệ thống lâu hơn, giúp họ có động lực hưởng lương hưu. "Tôi ủng hộ đề xuất giảm lợi ích từ việc rút bảo hiểm xã hội một lần theo phương án 2 của dự thảo", bà nói.

Tuy nhiên, Giám đốc Sở Y tế Hà Nội kiến nghị mức rút bảo hiểm xã hội không phải là 50%, mà tương ứng với mức đóng bảo hiểm của người lao động. Người lao động chỉ có thể rút khoản tiền họ đóng vào quỹ, còn số tiền mà người sử dụng dụng lao động đóng sẽ được giữ lại để chi trả một phần lương hưu sau này.

Đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (Giám đốc Trung tâm Thông tin khoa học lập pháp, Ủy ban Thường vụ Quốc hội) cho rằng người lao động rút BHXH một lần do khó khăn về kinh tế, hoặc chưa có đầy đủ thông tin nên thiếu tin tưởng vào chính sách, lo lắng sự an toàn của quỹ. Theo khảo sát nhanh tháng 4/2023 của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, người lao động chi tiêu số tiền rút chủ yếu để tiêu dùng cho cuộc sống bản thân, gia đình và để trả nợ. Như vậy, số tiền này sẽ hết trong khoảng thời gian ngắn.

Ông Nghĩa đánh giá cả hai phương án Chính phủ trình đều chưa tối ưu và đề nghị không thiết kế thành hai phương án mà chỉ nên có một phương án với nhiều phương thức khác nhau để người lao động lựa chọn. Trong bối cảnh bảo hiểm hưu trí bổ sung chưa phát triển, ông Nghĩa gợi ý tách quỹ hưu trí bắt buộc thành hai phần. Phần bắt buộc đóng ở mức sàn để bảo đảm an sinh xã hội và phần còn lại của thu nhập. Người lao động không có quyền rút phần bắt buộc nhưng được rút phần còn lại.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ dẫn kinh nghiệm quốc tế, cho biết rất ít quốc gia cho phép rút BHXH một lần. Tuy nhiên đa số các nước này có mức thu nhập, đời sống tương đối cao và mạng lưới an sinh đảm bảo. "Còn nước ta thì khác. Do đó, thiết kế BHXH một lần theo phương án nào cần cân nhắc, không nên cấm đoán", ông Huệ nói, cho rằng có thể thiết kế theo hướng cho rút BHXH một lần nhưng vẫn lưu người lao động trong hệ thống để họ có thể quay lại, tránh tác động tiêu cực.

Đại biểu Võ Mạnh Sơn (Chủ tịch Liên đoàn Lao động tỉnh Thanh Hóa) cho rằng rút BHXH một lần là quyền lợi chính đáng của người tham gia. Tuy nhiên, tình trạng người lao động hưởng BHXH một lần có xu hướng tăng là "thực tế rất đáng lo ngại". Việc này ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của họ, tình hình kinh tế - xã hội, mục tiêu, nỗ lực và quyết tâm của Đảng, Nhà nước trong thực hiện an sinh xã hội toàn dân.

Ông đồng tình dự thảo cần hướng đến hạn chế rút một lần, song phải có giải pháp hỗ trợ người lao động trong giai đoạn khó khăn như tín dụng ưu đãi, việc làm, dạy nghề, chuyển đổi nghề nghiệp, phát triển thị trường lao động. Bên cạnh đó, để tránh gây sốc về chính sách khiến người lao động ồ ạt rút bảo hiểm một lần, cơ quan soạn thảo cần xây dựng lộ trình áp dụng phù hợp.

Bộ trưởng Tài chính Hồ Đức Phớc băn khoăn "cơ sở nào để rút 50% như thiết kế tại phương án 2, bởi điều này phải căn cứ vào khả năng đóng và rút". "Dự luật vẫn còn khoảng trống, một số nội dung vẫn bỏ ngỏ", ông góp ý.

Dự thảo sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội sẽ được Quốc hội thảo luận hội trường ngày 23/11 và dự kiến thông qua theo quy trình hai kỳ họp.

Giai đoạn 2016-2022, gần 5 triệu lượt lao động rút BHXH một lần và 1,3 triệu người trong số này trở lại hệ thống (khoảng 26%), còn 3,5 triệu người rời đi tính đến tháng 10/2023. Trong số lao động rút một lần, khoảng 66% đóng BHXH dưới 5 năm, gần 78% là lao động dưới 40 tuổi.