MỚI

Lãi suất Bank nào cao nhất?

#Pháp luật

24HMONEY đã kiểm duyệt

Đánh thuế đồ ngọt: Chính sách chưa “ngọt”

Không ít ý kiến hoài nghi rằng, đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ chỉ tăng gánh nặng chi phí cho người tiêu dùng, trong khi mục tiêu lớn nhất là giảm béo phì lại khó chạm đích.

Tại phiên họp đầu tháng 6 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tiếp tục đề xuất áp thuế 10% đối với nước giải khát có đường – định nghĩa là các sản phẩm chứa trên 5g đường/100ml theo Tiêu chuẩn Việt Nam.

Bộ Tài chính cho rằng việc áp thuế này nhằm giảm tiêu thụ đường, từ đó góp phần phòng ngừa béo phì, rối loạn chuyển hóa và các bệnh không lây nhiễm – những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại các quốc gia có thu nhập trung bình và thấp.

Tuy vậy, nhiều chuyên gia và đại diện doanh nghiệp bày tỏ lo ngại rằng chính sách này chưa có đủ cơ sở khoa học để chứng minh hiệu quả, đồng thời có thể gây xáo trộn hành vi tiêu dùng và ảnh hưởng tiêu cực đến toàn chuỗi giá trị liên quan.

Hiệu quả mơ hồ, hệ lụy rõ ràng

Ông Nguyễn Duy Hưng, Chủ tịch Ủy ban Quan hệ doanh nghiệp và pháp chế (Tập đoàn Tân Hiệp Phát), đồng tình với mục tiêu cải thiện sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, ông đặt dấu hỏi về tính hiệu quả và công bằng của chính sách nếu không được xây dựng trên nền tảng dữ liệu khoa học đáng tin cậy.

“Không có nghiên cứu nào khẳng định nước giải khát có đường là nguyên nhân chính gây béo phì. Đường đến từ nhiều nguồn, trong khi nước ngọt chỉ chiếm một phần nhỏ,” ông Hưng nêu. Ông cũng cảnh báo việc áp thuế sẽ khiến giá tăng, ảnh hưởng tiêu dùng, kéo theo hệ lụy dây chuyền từ nông dân trồng nguyên liệu, đến ngành logistics, bao bì, xây dựng...

Cùng quan điểm, ông Bùi Khánh Nguyên – Phó Tổng Giám đốc Đối ngoại và Phát triển bền vững của Coca-Cola Việt Nam – khẳng định: Chính sách thuế chỉ bền vững khi được xây dựng trên cơ sở khoa học, công bằng, và cần thiết phải có nghiên cứu nhân quả giữa nhóm dùng và nhóm đối chứng để khẳng định mối liên hệ giữa nước ngọt có đường và các vấn đề sức khỏe.

Lo ngại lan rộng trong cộng đồng doanh nghiệp

Bà Nguyễn Minh Tâm, Giám đốc Đối ngoại – Quan hệ Chính phủ của Suntory Pepsico Việt Nam, cảnh báo: Việc tăng thuế đột ngột có thể bóp méo thị trường tiêu dùng, ảnh hưởng tới các ngành liên đới như bán lẻ, mía đường, bao bì, vận tải, thậm chí cả du lịch. Trong bối cảnh doanh nghiệp vốn đã chật vật vì bất ổn thuế quan, động thái này càng làm gia tăng rủi ro đầu tư và cản trở phục hồi kinh tế.

Cần lộ trình rõ ràng và chính sách toàn diện

Tại Kỳ họp thứ 9 vừa qua, đại biểu Nguyễn Thị Thu Dung (Thái Bình) thừa nhận mục tiêu của chính sách là bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, bà cũng lưu ý chưa có đủ căn cứ khoa học để khẳng định nước giải khát có đường là nguyên nhân trực tiếp, duy nhất gây ra béo phì.

Theo Viện Dinh dưỡng Quốc gia, thừa cân – béo phì là hệ quả tổng hợp của nhiều yếu tố: thiếu vận động, chế độ ăn uống không hợp lý, di truyền và các rối loạn chuyển hóa. Đáng chú ý, một nghiên cứu năm 2023 chỉ ra rằng học sinh thành thị – nhóm có tỷ lệ béo phì cao – lại tiêu thụ nước ngọt thấp hơn học sinh nông thôn. Đây là minh chứng thêm rằng cần thận trọng khi quy kết nguyên nhân.

Bà Dung kiến nghị: Thay vì áp mức thuế 10% ngay lập tức, cần có lộ trình tăng dần (ví dụ 3% – 7% – 10%) để doanh nghiệp thích nghi. Đồng thời, nên phân loại thuế theo hàm lượng đường nhằm khuyến khích doanh nghiệp cải tiến sản phẩm theo hướng lành mạnh.

Thiếu cơ sở khoa học và thực tiễn quốc tế

Trong báo cáo ngày 9/6, Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam (VBA) cũng nhấn mạnh: Không có bằng chứng khoa học rõ ràng nào cho thấy nước giải khát có đường là nguyên nhân chủ yếu gây ra thừa cân, béo phì và tiểu đường. Đồng thời, cũng chưa có dữ liệu nào chứng minh việc đánh thuế loại sản phẩm này giúp giảm tỷ lệ bệnh lý liên quan.

Dẫn các tài liệu của WHO và Bộ Y tế Việt Nam (Quyết định 2892/QĐ-BYT), VBA khẳng định: Béo phì là kết quả của nhiều yếu tố như dinh dưỡng, lối sống, thời gian vận động, yếu tố di truyền và thậm chí là thời lượng ngủ. Các khảo sát học đường cũng cho thấy không có mối tương quan giữa tiêu thụ nước ngọt và tăng tỷ lệ béo phì – trong khi hành vi ít vận động lại là yếu tố nổi bật hơn.

Nguy cơ tạo hiệu ứng ngược

Một mối lo khác là hành vi tiêu dùng thay thế. Nếu nước đóng chai có đường bị đánh thuế, người tiêu dùng có thể chuyển sang các loại nước pha chế tại chỗ như trà sữa, nước mía, cà phê sữa – vốn có lượng đường không kiểm soát được và nằm ngoài diện đánh thuế. Đây là nguồn tiêu thụ không minh bạch, tiềm ẩn rủi ro sức khỏe lớn hơn, đồng thời thất thu ngân sách do không thể thu thuế hiệu quả.

Khảo sát năm 2018 của Decision Lab chỉ ra rằng, nếu đánh thuế nước giải khát, 49% người tiêu dùng sẽ chuyển sang nước uống chế biến tại chỗ có đường – một hướng tiêu dùng mà cơ quan quản lý không dễ kiểm soát cả về an toàn thực phẩm lẫn doanh thu thuế.

Chính sách cần khoa học, công bằng và có lộ trình

Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với nước giải khát có đường không phải là không cần thiết. Tuy nhiên, áp dụng một cách cứng nhắc, thiếu căn cứ khoa học và không đánh giá tác động đầy đủ có thể phản tác dụng, gây tổn hại không chỉ tới ngành hàng mục tiêu mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến toàn nền kinh tế.

Để đảm bảo chính sách đạt được mục tiêu sức khỏe cộng đồng mà không làm tổn thương doanh nghiệp và người tiêu dùng, cần một lộ trình thận trọng, có cơ sở dữ liệu vững chắc, nghiên cứu thực nghiệm quy mô lớn và cách tiếp cận toàn diện – thay vì quy chụp và đánh thuế một chiều.