Cuộc đua lãi suất huy động đang phản ánh điều gì?

Các ngân hàng thương mại nhỏ đang "vật lộn" với việc huy động vốn. Trong khi đó, nguồn tài lực của hệ thống tập trung vào một số ngân hàng top trên như Vietcombank, BIDV, Techcombank,...

Công ty chứng khoán Rồng Việt (VDSC) vừa có nhận định về sự phân hóa lãi suất huy động trong hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Theo VDSC, trong 12 tháng qua, các NHTMCP vừa và nhỏ trong nước liên tục đẩy lãi suất huy động kỳ hạn dài lên cao thông qua công cụ tiền gửi thông thường hay phát hành sản phẩm chứng chỉ tiền gửi dài hạn. Danh sách các ngân hàng tăng lãi suất huy động kỳ hạn dài tiếp tục được kéo dài thêm với những cái tên quen thuộc như Sài Gòn Bank, VietCapital Bank, NamABank, CBBank, VietABank,…

"Nhìn chung, đây đều là những ngân hàng có quy mô vừa và nhỏ với năng lực bị hạn chế và cần đẩy mạnh huy động để đáp ứng quy định an toàn tài chính từ Ngân hàng Nhà nước (NHNN)", VDSC nhận định.

Trong bối cảnh áp lực lên tăng trưởng kinh tế ngày càng gia tăng, sự kiên định của NHNN trong nỗ lực nâng cao mức độ an toàn của hệ thống tài chính nói chung đã và đang động tới bài toán cố hữu của hệ thống ngân hàng Việt Nam.

Cụ thể, nguồn tài lực của hệ thống tập trung vào một số ngân hàng top trên trong khi hàng loạt ngân hàng quy mô nhỏ thường xuyên gặp khó khăn về thanh khoản. Nhìn rộng ra, đây là vấn đề chung tại các nền kinh tế phi thị trường với sự can thiệp rõ nét của Nhà nước, gồm Việt Nam, Trung Quốc.

Tại Trung Quốc, trong 8 tháng đầu năm 2019, NHTW nước này (PBOC) đã phải can thiệp trực tiếp vào hoạt động của 3 ngân hàng vùng, gồm Ngân hàng Baoshang, Ngân hàng Jinzhou và Ngân hàng Hengfeng. Hoạt động kinh doanh yếu kém đã khiến các nhà đầu tư lo ngại về sức khỏe tài chính của các nhà băng nhỏ này. Gần như ngay lập tức, cửa huy động vốn tín dụng trên hệ thống liên ngân hàng bị hạn hẹp và khoảng chênh lệch chi phí huy động vốn so với các ngân hàng lớn được nới rộng đột ngột từ 16 bps lên 90 bps. Theo IMF, diễn biến trên chỉ ra ba điểm dễ tổn thương của hệ thống tài chính Trung Quốc, gồm rủi ro thanh khoản, huy động vốn và khả năng thanh toán.

Các NHTM quy mô nhỏ thường khó đa dạng dòng vốn huy động và nắm giữ các khoản nợ rủi ro. Quy mô vốn mỏng, kinh doanh kém hiệu quả khiến các nhà băng này dễ tổn thương khi nền kinh tế biến động theo hướng tiêu cực. Sự liên kết giữa ngân hàng, định chế tài chính phi ngân hàng và các công cụ đầu tư: Các NHTM huy động vốn thông qua chứng chỉ tiền gửi thường cũng là nhà đầu tư vào công cụ nợ của các nhà băng khác. Điều này dẫn tới sự luẩn quẩn của dòng vốn và dễ lan tỏa tác động của các cú sốc khi chúng xuất hiện. Chênh lệch cấu trúc kỳ hạn: Các NHTM thường phát hành và phụ thuộc vào dòng vốn huy động kỳ hạn ngắn, kém đa dạng trong khi đầu tư, cho vay các dự án dài hạn, bao gồm cấp tín dụng cho dự án của chính quyền địa phương và trung ương.

Những điều này làm tăng cao rủi ro thanh khoản của các ngân hàng và hệ số an toàn vốn gần như chắc chắn sẽ giảm mạnh khi nhà lập pháp đưa ra quy định thắt chặt an toàn tài chính. Từ đây, VDSC chỉ ra sự tương đồng với hệ thống ngân hàng Việt Nam khi các NHTMCP nhỏ đang vật lộn với việc huy động vốn và trong 5 năm trước, NHNN đã phải mua lại 3 NHTM với giá 0 đồng, gồm CBBank, Ocean Bank và Đông Á Bank. Hiện tại, các nhà băng này vẫn lỗ lũy kế và bị âm vốn chủ sở hữu trong khi quá trình tái cơ cấu gặp nhiều khó khăn và chưa thể hoàn tất.

Trong những diễn biến mới nhất từ kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XIV, NHNN đang chủ động, tích cực tìm kiếm đối tác, đàm phán với các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài có nguyện vọng tham gia phương án cơ cấu lại các ngân hàng kể trên. Trên thị trường tài chính hiện nay, các định chế tài chính Hàn Quốc đóng vai trò dẫn dắt chính trong các thỏa thuận mua/bán sáp nhập trên cả ba lĩnh vực, ngân hàng, chứng khoán và bảo hiểm. Do vậy, không loại trừ khả năng, 2 chữ "Hàn Quốc" lại được nhắc tới trong thương vụ mua cổ phần và tái cơ cấu ngân hàng yếu kém tại Việt Nam.

Tuy nhiên, trước khi điều đó diễn ra, gánh nặng vẫn đặt trên vai NHNN. Giảm lãi suất điều hành, qua đó giảm lãi suất cho vay trên thị trường liên ngân hàng, đang hỗ trợ các ngân hàng thiếu thanh khoản ngắn hạn và góp phần ổn định mặt bằng lãi suất huy động. Tuy nhiên, VDSC cho rằng đây mới chỉ là giải pháp tạm thời và hiện tượng phân hóa lãi suất huy động giữa các nhóm ngân hàng sẽ tiếp tục trong 6 tháng tiếp theo.