Cuộc chiến chip Mỹ-Trung định hình lại chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu

Việc Mỹ áp đặt một loạt hạn chế xuất khẩu mới nhằm vào ngành chip Trung Quốc sẽ thôi thúc các công ty trong chuỗi cung ứng bán dẫn toàn cầu đẩy nhanh lộ trình đa dạng hóa địa điểm sản xuất của họ để tránh rủi ro.

Khi tỉ phú Đài Loan Terry Gou, nhà sáng lập Foxconn, công ty sản xuất gia công hàng điện tử lớn nhất thế giới và cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump cầm xẻng làm nghi thức khởi công nhà máy sản xuất màn hình mới ở bang Wisconsin năm 2018, nhiều nhà phân tích và lãnh đạo ngành công nghệ đã xem đây là một ví dụ điển hình về lý do tại sao các chính trị gia không nên can thiệp vào chuỗi cung ứng.

Lúc đó, ông Donald Trump đã tự hào nói rằng nhà máy này là thành quả nổi bật của các chương trình nghị sự “Nước Mỹ trên hết” của ông, có thể giúp hồi sinh ngành sản xuất công nghệ của Mỹ. Ông thậm chí gọi nhà máy này là “kỳ quan thứ tám của thế giới”.

Nhưng các cử tri Wisconsin sớm biết rằng công ty Foxconn chỉ đầu tư vì được hứa trợ cấp hàng tỉ đô la và nới lỏng các quy tắc về môi trường. Khi Foxconn quyết định giảm mạnh vốn đầu tư cho nhà máy này từ 10 tỉ đô la, xuống còn chưa đến 1 tỉ đô la vài năm sau đó, điều đó dường như cho thấy sự khoa trương về chính trị không thể chế ngự các động lực thị trường.

5 năm trôi qua kể từ sự kiện đó, các căng thẳng công nghệ ngày càng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực bán dẫn, đã dần làm thay đổi chuỗi cung ứng điện tử. Nhà máy của Foxconn ở Wisconsin nhỏ hơn nhiều so với hứa hẹn ban đầu, nhưng TSMC, công ty giá trị nhất của Đài Loan và là nhà sản xuất chip xử lý lớn nhất thế giới, sẽ sớm khai trương một nhà máy mới ở bang Arizona. Trước đây, hầu như tất cả các khoản đầu tư của TSMC đều phân bổ vào Đài Loan hoặc Trung Quốc. Hiện nay, công ty này đang đa dạng hóa cơ sở sản xuất với việc xây dựng một nhà máy sản xuất chip mới ở Nhật Bản và xem xét thiết lập một nhà máy ở Singapore. Sự thay đổi trong chiến lược của TSMC được thúc đẩy bởi chính sách trợ cấp từ các chính phủ Nhật Bản và Singapore cũng như áp lực chính trị nhằm giảm sự tập trung sản xuất chip dọc theo eo biển Đài Loan.

Các doanh nghiệp đa quốc gia đã đầu tư nhiều tỉ đô la vào cả Đài Loan và Trung Quốc với giả định rằng rủi ro chiến tranh ít khả năng xảy ra, đơn giản là vì điều này sẽ tàn phá kinh tế cho hai bên. Trung Quốc từ lâu xem Đài Loan là một lãnh thổ chờ thống nhất và sẵn sàng sử dụng vũ lực để đạt mục tiêu này nếu cần thiết.

Ngay cả các nhà lãnh đạo doanh nghiệp, những người xem nguy cơ chiến tranh ở eo biển Đài Loan là điều xa vời, cũng không thể bỏ qua những thay đổi chính sách tức thời hơn do cuộc chiến chip Mỹ-Trung thúc đẩy. Hôm 7-10, Mỹ công bố các quy định kiểm soát xuất khẩu mới nhằm hạn chế sự tiếp cận của Trung Quốc đối với phần mềm và thiết bị sản xuất chip. Các quy định này áp dụng cho các các công ty nước ngoài đang sử dụng công nghệ và máy móc của Mỹ để sản xuất chip.

Một số công ty chip nước ngoài có cơ sở sản xuất tại Trung Quốc đang phải trả giá vì không lường trước được những hạn chế mới này. Giờ đây, SK Hynix, một trong hai nhà sản xuất chip nhớ lớn của Hàn Quốc, bị ngăn cấm nâng cấp thiết bị in thạch bản quan trọng cho nhà máy của công ty này ở thành phố Vô Tích của Trung Quốc. Điều này sẽ khiến SK Hynix không thể sản xuất chip thế hệ mới ở đó.

Chính sách trợ cấp cũng đang thay đổi cấu trúc của ngành chip. Gần đây, Mỹ đã ban hành Đạo luật CHIPS và khoa học, cung cấp hơn 50 tỉ đô la trợ cấp và ưu đãi thuế nhằm khuyến khích hoạt động sản xuất chip ở trong nước. Đạo luật này đã thúc đẩy TSMC và Samsung lần lượt xây dựng các nhà máy mới ở bang Arizona và bang Texas. Châu Âu, Nhật Bản và Ấn Độ cũng đang đưa ra chính sách trợ cấp chip của riêng họ. Khi địa điểm sản xuất chip thay đổi, chuỗi cung ứng vật liệu và vật tư cho các sản phẩm chip buộc cũng thay đổi theo.

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn là nước có chương trình trợ cấp bán dẫn lớn nhất thế giới hiện nay với việc chính quyền trung ương và địa phương tiếp tục rót vốn vào ngành công nghiệp chip. Một loạt các cơ sở mới sản xuất chip xử lý cấp thấp sắp đi vào hoạt động ở Trung Quốc, có thể làm giảm giá chip trong phân khúc này đồng thời châm ngòi cho các cáo buộc bán phá giá và tranh chấp thương mại.

Các khoản trợ cấp của chính phủ Trung Quốc dành cho Yangtze Memory Technologies Corporation (YMTC), nhà sản xuất chip nhớ Nand, dường như đang có kết quả.

Apple đang xem xét sử dụng chip nhớ 3D Nand của YMTC cho dòng iPhone 14. Trước đây loại chip này được Apple mua từ các công ty Hàn Quốc, Nhật Bản hoặc Mỹ.

Các khoản trợ cấp của Trung Quốc và chiến lược bóp nghẹt nguồn cung của Mỹ nhằm vào ngành chip Trung Quốc đang thúc đẩy các thay đổi ở hạ nguồn. Apple, công ty có chuỗi cung ứng hiệu quả, đang tăng cường lắp ráp thiết bị ở Việt Nam và Ấn Độ. Tín hiệu lớn nhất là Apple có thể sử dụng các thành phần linh kiện khác nhau để lắp ráp cho iPhone dành cho khách hàng Trung Quốc so với iPhone bán ở nước ngoài. Apple đã nói với các nhà lập pháp Mỹ rằng công ty sẽ chỉ sử dụng chip nhớ của YMTC cho iPhone bán ở Trung Quốc.

Chris Miller, tác giả cuốn sách có nhan đề “Cuộc chiến chip” và là nhà nghiên cứu ở Viện Doanh nghiệp Mỹ (AEI), nhận định việc Apple dường như nhắm đến vận hành hai chuỗi cung ứng riêng biệt, một ở Trung Quốc và một bên ngoài Trung Quốc, có thể xem là định nghĩa của sự tách rời công nghệ giữa Trung Quốc và Mỹ.