Cổ phần hóa và những con số nhức nhối

Công cuộc cổ phần hóa (CPH) DNNN được bắt đầu thí điểm từ năm 1990 - 1991 với mục tiêu: cơ bản hoàn thành vào năm 2020. Nhưng đến nay sau 20 năm triển khai vẫn không đạt được kế hoạch và mục tiêu đã đề ra. Không chỉ vậy, quá trình CPH có nhiều kẽ hở, tài sản nhà nước bị lãng phí, thất thoát.

Thất thoát lớn

Khi nói về 20 năm này, TS. Nguyễn Minh Phong - chuyên gia kinh tế đã mở đầu bằng tiêu đề “nhiều kẽ hở với những con số nhức nhối”. Vị chuyên gia này ước tính trong quá trình CPH và thoái vốn nhà nước, có hàng nghìn tỷ đồng tài sản đã và đang bị thất thoát và NSNN thì thất thu do diện tích đất, mặt bằng kinh doanh, giá trị quyền sử dụng đất và các giá trị và lợi thế kinh doanh, các tài sản vô hình khác đã không được tính đúng, tính đủ hoặc định giá quá thấp… Điển hình như Công ty TNHH MTV Đầu tư và Xây dựng Tân Thuận (DN 100% vốn Nhà nước thuộc Văn phòng Thành ủy TP.HCM) chuyển nhượng cho Công ty Quốc Cường Gia Lai khu đất hơn 30 ha đất ở xã Phước Kiển huyện Nhà Bè TP.HCM với giá chỉ 419 tỷ đồng (1,29 triệu đồng/m2), trong khi mặt bằng giá thị trường là không dưới 2.000 tỷ đồng.

Hay như Hãng Phim truyện Việt Nam khi CPH chỉ trị giá 0 đồng với lý do hãng phim này nợ tiền thuê đất nên mất luôn quyền giao đất. Cả nước có hàng trăm trường hợp CPH và chuyển đổi mục đích sử dụng đất của DNNN, nhưng không tính giá trị quyền sử dụng đất và giá trị quyền thuê đất vào giá trị DN… “Tất cả những hành vi này khiến Nhà nước thất thoát nhiều lắm”, TS. Nguyễn Minh Phong nói.

Những con số nhức nhối còn được nhìn thấy trong kết quả kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước (KTNN). Ông Đào Xuân Tiên - Phó tổng KTNN cho biết, chỉ tính riêng 16 DN được KTNN kiểm toán kết quả tư vấn định giá và xử lý các vấn đề tài chính trước khi chính thức công bố giá trị DN CPH từ năm 2017 đến nay đã thấy nhiều sai sót. KTNN đã xác định giá trị thực tế vốn nhà nước ở các DN này theo phương pháp tài sản tăng 15.447,68 tỷ đồng. Đáng chú ý là có 2 công ty đủ điều kiện định giá theo phương pháp dòng tiền chiết khấu, nhưng tổ chức tư vấn định giá chỉ sử dụng phương pháp tài sản, KTNN xác định giá trị vốn nhà nước tăng thêm so với phương pháp tài sản 15.684,31 tỷ đồng.

Kết quả kiểm toán cũng cho thấy trong quá trình CPH, thoái vốn nhà nước và sau CPH có nhiều vấn đề tiêu cực, sai phạm liên quan đến đất đai và tài sản vô hình, làm thất thoát vốn, tài sản nhà nước, làm sai lệch mục tiêu tăng trưởng, năng lực phát triển của DN sau CPH, ảnh hưởng phát triển đất nước… Những sai phạm này được phát hiện ở 30 DNNN CPH được kiểm toán, khiến giá trị vốn thực tế của nhà nước tại DN bị giảm tới 30.000 tỷ đồng.

Chất lượng có vấn đề

Nhìn lại 20 năm CPH, tái cơ cấu DNNN, nhiều chuyên gia cho rằng những kết quả đạt được chỉ là những thành tựu khiêm tốn nhưng chất lượng có vấn đề khi mà mục tiêu nâng cao hiệu quả DNNN và hiệu quả tài sản nhà nước chưa đạt được, trong khi quá trình CPH đang bị trục lợi.

“Gần đây, công luận rất bức xúc với những kẽ hở trong CPH gây hệ lụy tiêu cực về công bằng xã hội, làm thất thoát tài sản công. Một số cổ đông vốn là lãnh đạo DNNN trước CPH đã lạm dụng quyền lực để mua gom cổ phần và trở thành nhóm nhỏ cổ đông lớn nhất, nắm quyền khống chế biến DNNN thành sở hữu tư nhân – gia đình trị”, ông Phong nói.

“Đất đai là “miếng mồi ngon” để nhà đầu tư tích cực tham gia quá trình CPH. Không ít trường hợp nhà đầu tư mua cổ phần của nhà nước cũng chỉ vì nhiều đất, vì vị trí đắc địa”, TS. Vũ Đình Ánh - chuyên gia kinh tế nói. Chỉ ra hiện tượng một số đại gia đã thâu tóm đất từ những DN được CPH đã diễn ra 20 năm nay, nhiều nhất là ở Hà Nội và TP.Hồ Chí Minh, vị chuyên gia này cho rằng, tới đây tại các tỉnh lân cận, chắc chắn sẽ xảy ra việc các đại gia bất động sản “nhắm” vào các DNNN có những mảnh đất ở vị trí đắc địa.

Cũng cùng quan điểm với ông Ánh, ông Ngô Minh Kiểm – một Vụ trưởng của KTNN cho biết, nhiều nhà đầu tư chiến lược tham gia cổ phần của DNNN chỉ nhằm mục đích chính là bất động sản và những khu đất vàng. Khi đã nắm được doanh nghiệp là tìm cách chuyển nhượng đất, chuyển mục đích sử dụng đất xây dựng nhà ở để bán thu lợi lớn.

Các chuyên gia cũng chỉ ra nhiều sai sót, vi phạm và những hành vi trục lợi trong quá trình CPH liên quan đến đất đai và tài sản nhà nước như định giá quá thấp theo kiểu duy ý chí, giấu giếm quỹ đất, không tính đúng, tính đủ giá trị, chuyển đổi mục đích sử dụng đất sai phép; không đấu giá hoặc xé nhỏ các tài sản ra để đấu giá nên việc đấu giá trong CPH rất hình thức. Thậm chí có việc ưu tiên áp giá đất sai đối tượng, thậm chí là trái luật để tính giá trị quyền sử dụng đất rất thấp...

Những hành vi này vừa gây thất thoát nguồn lực đất đai và ngân sách nhà nước, làm méo mó môi trường kinh doanh, làm tăng bức xúc và bất đồng thuận gây ra hàng loạt vụ khiếu kiện và tố cáo vượt cấp, làm mất uy tín và giảm sút hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước…

Các chuyên gia cho rằng quá trình CPH và thoái vốn nhà nước chỉ đúng hướng và có hiệu quả cao nhất khi có đột phá cơ chế phù hợp trên tinh thần thượng tôn pháp luật, đảm bảo nguyên tắc thị trường và kiên quyết chống chảy máu tài sản công do lợi ích nhóm và trục lợi từ các kẽ hở trong quá trình CPH DNNN. Đồng thời sớm hoàn thiện thể chế về định giá đất đai, tài sản hữu hình và tài sản vô hình (tài sản trí tuệ, thương hiệu…) trong CPH theo cơ chế thị trường; bảo đảm vốn, tài sản của Nhà nước và giá trị DN được định giá đầy đủ, hợp lý, công khai, minh bạch. Bên cạnh đó, cần có chính sách quản lý chặt chẽ đất đai sau CPH bảo đảm đúng mục đích sử dụng đất và quản lý chặt chẽ việc chuyển mục đích sử dụng đất từ đất cơ sở kinh doanh sang các dự án nhà ở để bán.