Có đúng Việt Nam sắp thiếu điện không?

“Chỉ 3-4 năm nữa thôi thì chúng ta không những chỉ bị cắt điện vào những ngày nắng nóng mà còn bị cắt điện vào cả mùa đông”, “nếu không có đại dịch COVID-19 thì giờ chúng ta đã thiếu điện trầm trọng rồi”, “cách duy nhất để chúng ta không thiếu điện trong 3-4 năm tới là kinh tế phải tăng trưởng chậm lại như 2 năm đại dịch COVID-19”.

Đấy là những khẳng định và cảnh báo hết sức nghiêm túc của một số chuyên gia có chuyên môn, có hiểu biết sâu về ngành điện, có đủ thông tin về việc đầu tư và phát triển các nhà máy điện trong những năm vừa qua của Việt Nam chúng ta.

Lý lẽ của các chuyên gia này như sau: Nếu kinh tế Việt Nam tăng trưởng cỡ 6%-7% một năm thì sản lượng điện phải tăng trưởng cỡ 8%-9% một năm. Từ năm 2016 đến nay chúng ta không có một nhà máy điện có công suất lớn nào được khởi công, điều ấy có nghĩa rằng sản lượng điện trong mấy năm tới chỉ có thể tăng trưởng cỡ 3%-4% năm thôi (nhờ các dự án điện vừa và nhỏ của tất cả các loại hình điện).

Đã có một thời cách đây 30 - 35 năm người dân ở Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và các TP ở Việt Nam có một câu nói đùa nhưng rất thực tế rằng “trẻ em thời nay câu đầu tiên chúng học được không phải là “mẹ ơi!” hay “bà ơi!” mà là “có điện rồi!”. Đấy là thời đất nước chúng ta còn nghèo khó, “có điện rồi” cũng chỉ để chạy cái quạt bàn con cóc lấy tý gió mát giữa cái nóng hầm hập trong căn hộ chung cư 16-24m2 mà thôi.

Thế nên tôi khá lo lắng về cảnh báo trên, liệu cảnh báo trên có đúng không, nếu đúng thì sao nhỉ? Rất tiếc rằng sau khi tìm hiểu, hỏi han thêm nhiều người thì có vẻ cảnh báo trên là rất nghiêm túc. Bởi hiện tại ngành điện đã dùng gần như đến ngưỡng điện dự phòng rồi, kể cả bây giờ quyết tâm khởi động ngay dăm ba nhà máy điện công suất lớn thì cũng phải 5 năm nữa mới có điện lên lưới (đấy là thời gian đủ cho các công đoạn thiết kế, giải phóng mặt bằng, mua trang thiết bị, thi công lắp đặt, hoà vào lưới điện).

Sẽ có rất nhiều bạn ủng hộ năng lượng xanh nói “thế thì làm điện gió, điện mặt trời đi, chúng ta là cường quốc về điện gió, điện mặt trời cơ mà”, “chúng ta được thiên nhiên ban tặng cho quá nhiều nắng và gió, sao lại để lãng phí như thế”. Các chuyên gia điện trả lời rằng “điện gió và điện mặt trời không ổn định, nắng chỉ có 8-10 tiếng ban ngày, còn tối thì không có nắng, chưa kể không phải ngày nào cũng nắng, chưa kể một đám mây cũng làm sản lượng điện sụt giảm ngay, còn gió cũng lúc có lúc không, lúc bé lúc to, cả khi không có gió và khi gió rất to đều không sản xuất ra điện được. Chính vì điện tái tạo không ổn định nên cần rất nhiều điện truyền thống để dự phòng, để giữ cho hệ thống điện khỏi bị sập”.

Tất nhiên ai có chuyên môn một chút đều hiểu rằng có lời giải cho năng lượng tái tạo ổn định hơn bằng cách đầu tư hệ thống lưu trữ điện, nhưng nếu đầu tư hệ thống lưu trữ điện thì giá thành điện gió, điện mặt trời sẽ tăng gấp rưỡu hiện nay (tức cỡ 3.000 đồng kwh). Liệu người dân và các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh có chịu nổi giá điện cao gấp 1,5 lần không? Liệu Việt Nam có đủ sức cạnh tranh khi giá điện tăng gấp 1,5 lần không? Tôi nghĩ là không.

Vì vậy tôi nghĩ rằng: tại sao quốc hội không tập trung thảo luận vấn đề lớn hơn “có đúng Việt Nam sắp thiếu điện không”, “lời giải nào cho nền kinh tế quốc gia, cho người dân và doanh nghiệp khi mà Việt Nam sẽ thiếu điện trong 3-5 năm tới”. Thảo luận những nội dung này có lẽ xứng tầm hơn là đặt những câu hỏi “tại sao lại nhập điện của Trung Quốc và Lào mà không cho điện mặt trời, điện gió lên lưới”, “Tại sao EVN lại lỗ”, “tại sao giá điện lại 5 bậc, nên để điện 1 giá thôi” (những câu hỏi mà nhiều chuyên gia có hiểu biết sâu cho là những câu hỏi “rất ngây ngô, chán chả muốn bình”).

Còn tôi mấy hôm nay đang nghĩ đến việc có lẽ mình cần lắp hệ thống điện mái nhà có bộ lưu trữ điện để có điện sinh hoạt tối thiểu cho gia đình trong trường hợp Việt Nam chúng ta thiếu điện trong 3-5 năm tới. Có lẽ đây cũng là cách làm của nhiều gia đình cũng như doanh nghiệp Việt Nam và cũng là lời giải của Việt Nam cho bài toán điện quốc gia: người dân, doanh nghiệp san sẻ với chính phủ trong việc đầu tư và vận hành hệ thống điện.