Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Cần làm gì đưa nền kinh tế vượt qua khó khăn?

Bên cạnh điểm sáng của khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, giải ngân vốn đầu tư công, số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới tăng trở lại... Tuy nhiên, bức tranh kinh tế 2 tháng đầu năm 2023 vẫn phản ánh những khó khăn, thách thức. Trong bối cảnh đó, Chính phủ và các địa phương cần làm gì đưa nền kinh tế vượt qua khó khăn, phục hồi và phát triển?

Để hiểu rõ hơn về những khó khăn và giải pháp cần tháo gỡ, Phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê xung quanh nội dung này.

Xin ông cho biết các điểm sáng trong bức tranh kinh tế hai tháng đầu năm 2023 của nước ta?

Kinh tế Việt Nam 2 tháng đầu năm 2023 diễn ra trong bối cảnh tình hình thế giới diễn biến phức tạp, khó lường. Thương mại thế giới suy giảm khá lớn trong quý 4/2022 và tiếp tục kéo sang quý 1/2023, tiêu dùng suy giảm, kinh tế thế giới có thể rơi vào suy thoái. Lạm phát đã giảm nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro. Cục dự trữ Liên bang Mỹ và Ngân hàng trung ương châu Âu tiếp tục tăng lãi suất đồng USD và đồng Euro.

Kinh tế nước ta hội nhập sâu, rộng vào kinh tế thế giới, trong bối cảnh đối diện với những khó khăn, thách thức, bức tranh kinh tế Việt Nam trong hai tháng đầu năm 2023 tiếp tục có những điểm sáng.

Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản, với vai trò là "bệ đỡ" trong tăng trưởng kinh tế và kiểm soát lạm phát vẫn giữ được ổn định và tăng trưởng.

Chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI) đã tăng trở lại cao hơn ngưỡng 50 điểm, từ mức 47,4 điểm trong tháng 1/2023 lên mức 51,2 điểm trong tháng 2/2023, kết thúc 3 tháng liên tiếp trước đó chỉ số PMI dưới ngưỡng 50 điểm. Số lượng đơn đặt hàng mới tăng trong tháng 2, đây là lần tăng đầu tiên kể từ tháng 11/2022 và có mức tăng cao nhất kể từ tháng 8/2022 do nhu cầu của thị trường thế giới và trong nước đã có cải thiện.

Cùng với đó, số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới tăng trong tháng thứ hai liên tiếp. Tâm lý kinh doanh được cải thiện tháng thứ ba liên tiếp, mức độ lạc quan về triển vọng sản lượng trong một năm tới tiếp tục tăng.

Tổng mức bán lẻ tăng 9,2% so với cùng kỳ năm trước, mức tăng khá cao trong bối cảnh lao động của một số ngành thuộc khu vực công nghiệp chế biến chế tạo đang gặp khó khăn.

Đặc biệt, tiến độ giải ngân vốn đầu tư công trong hai tháng đầu năm 2023 đạt 56,9 nghìn tỷ đồng, bằng 8,3% kế hoạch năm, tăng 18,3% so với cùng kỳ năm 2022. Ngay từ đầu năm, đạt được kết quả giải ngân vốn đầu tư công là điểm sáng khác biệt so với các năm trước.

Giải ngân vốn FDI cũng đạt 2,55 tỷ USD, giảm 4,9% so với cùng kỳ năm trước nhưng vẫn là mức giải ngân khá cao trong xu hướng dòng vốn FDI toàn cầu suy giảm, Việt Nam và Malaysia vẫn là điểm sáng trong thu hút đầu tư nước ngoài. Cán cân thương mại hàng hóa ước tính xuất siêu 2,82 tỷ USD.

Bên cạnh đó, tổng thu ngân sách Nhà nước hai tháng đầu năm 2023 đạt 362,3 nghìn tỷ đồng, bằng 22,4% dự toán năm, tăng 10,6% so với cùng kỳ năm trước, tạo nguồn lực cho Chính phủ thực hiện chính sách tài khoá hỗ trợ nền kinh tế phục hồi và tăng trưởng.

Ông vừa đề cập tới điểm sáng trong giải ngân vốn đầu tư công, thưa ông, điều gì đã tạo nên điểm sáng này?

Nguyên nhân tạo nên điểm sáng trong giải ngân vốn đầu tư công đó là sự chỉ đạo điều hành sát sao, khẩn trương, cụ thể của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương. Chính phủ và địa phương đã bám sát tình hình, kịp thời đưa ra các chính sách, giải pháp phù hợp nhằm tháo gỡ khó khăn về giải phóng mặt bằng, nguồn và giá cả nguyên vật liệu cho xây dựng…, tạo niềm tin cho doanh nghiệp, chủ đầu tư và nhà thầu.

Lần đầu tiên, ngay trong hai tháng đầu năm, kế hoạch vốn đầu tư công của nhiều bộ, ngành và địa phương đã được phân bổ xong cho các dự án, tạo chủ động cho các chủ đầu tư triển khai thực hiện. Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì nhiều hội nghị để nắm tình hình, kịp thời đưa ra các chỉ đạo và giải pháp tháo gỡ khó khăn cho giải ngân vốn đầu tư công.

Với nhận thức giải ngân đầu tư công có ý nghĩa quan trọng về nhiều mặt, góp phần tháo gỡ các nút thắt về hạ tầng giao thông, giáo dục, văn hóa, y tế, xã hội; tạo động lực mới, không gian phát triển mới, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh; tăng cường kết nối địa phương, kết nối vùng; duy trì ổn định kinh tế vĩ mô, tăng năng lực sản xuất của nền kinh tế, thúc đẩy phục hồi nhanh và phát triển kinh tế.

Năm 2023, Chính phủ xác định đẩy mạnh phân bổ, giải ngân vốn đầu tư công là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các cấp, các ngành, các địa phương. Ngày 21/2/2023, Thủ tướng Chính phủ chủ trì Hội nghị trực tuyến toàn quốc về đôn đốc đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công năm 2023 và thực hiện Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội.

Ngành ngân hàng cũng tổ chức hội nghị với các doanh nghiệp bất động sản nhằm tháo gỡ khó khăn cho thị trường này. Hay như TP Hồ Chí Minh đã quan tâm và chủ động tháo gỡ khó khăn cho khu vực doanh nghiệp qua việc tổ chức hội nghị đối thoại, kết nối ngân hàng với doanh nghiệp năm 2023 với mục tiêu ngân hàng đồng hành cùng doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy phát triển. Tôi ấn tượng với phát biểu của Bí thư Thành ủy TP Hồ Chí Minh: "Cán bộ, cơ quan nào gây khó dễ, doanh nghiệp gọi thẳng cho tôi".

Các chỉ đạo, điều hành kịp thời này không chỉ tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư công mà còn tạo động lực và niềm tin cho cộng đồng doanh nhân, thúc đẩy kinh tế phát triển trong những tháng tới.

Thương mại thế giới suy giảm khá lớn trong quý 4/2022 và tiếp tục kéo sang quý 1/2023, kinh tế thế giới có thể rơi vào suy thoái. Kinh tế nước ta có độ mở lớn, chịu tác động rất mạnh từ bên ngoài, trong hai tháng đầu năm kinh tế nước ta gặp khó khăn gì, thưa ông?

Mặc dù, đã có những dấu hiệu cho thấy nhu cầu trong nước và thế giới đã cải thiện khi số lượng đơn đặt hàng mới và số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới tăng trở lại; việc làm cũng giảm chậm hơn. Tuy vậy sản xuất công nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn.

Điều này được phản ánh qua chỉ số sản xuất công nghiệp (PPI) của 2 tháng đầu năm giảm 6,3% so với cùng kỳ năm 2022, đây là điều chưa từng xảy ra trong 22 năm qua. Chỉ số PPI của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo giảm tới 6,9%; trong đó một số ngành là thế mạnh xuất khẩu của nước ta có chỉ số PPI giảm ở mức hai con số như: dệt giảm 11%; sản xuất trang phục giảm 11,7%; sản xuất giường, tủ, bàn, ghế giảm 13,6%.

Hoạt động thương mại hàng hóa quốc tế trong hai tháng đầu năm 2023 cũng suy giảm so với cùng kỳ năm trước, kim ngạch xuất khẩu giảm 10,4%; kim ngạch nhập khẩu giảm 16% và tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu giảm 13,2%. Bức tranh thương mại quốc tế của nước ta suy giảm do các đối tác thương mại của Việt Nam đang đối mặt với lạm phát vẫn ở mức cao, người dân cắt giảm chi tiêu nên tổng cầu suy giảm.

Cùng với đó, khu vực doanh nghiệp đang rất khó khăn thể hiện qua tình hình đăng ký doanh nghiệp. Hai tháng đầu năm 2023, cả nước có 19,7 nghìn doanh nghiệp đăng ký thành lập mới, với vốn đăng ký bình quân một doanh nghiệp đạt 8,4 tỷ đồng, giảm 38,9% so với cùng kỳ năm 2022, là số vốn đăng ký thấp nhất trong hai tháng đầu năm giai đoạn 2019-2023.

Bên cạnh doanh nghiệp thành lập mới, trong hai tháng cả nước có 18,2 nghìn doanh nghiệp quay trở lại hoạt động, bình quân một tháng có gần 19 nghìn doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động.

Ở chiều ngược lại, trong hai tháng đầu năm 2023, số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn là 38,8 nghìn; có 9,4 nghìn doanh nghiệp ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể; có 3,2 nghìn doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể; bình quân một tháng có 25,7 nghìn doanh nghiệp tạm thời và vĩnh viễn rút lui khỏi thị trường.

Bình quân một tháng số doanh nghiệp tạm thời và vĩnh viễn rút lui khỏi thị trường gấp 1,35 lần số doanh nghiệp mới gia nhập và quay trở lại thị trường.

Khả năng hấp thụ vốn của doanh nghiệp và nền kinh tế có dấu hiệu suy giảm khi tín dụng của nền kinh tế tại thời điểm 15/2/2023 chỉ tăng 0,29% so với cuối năm 2022, giảm so với thời điểm giữa tháng 1/2023.

Lạm phát cơ bản của hai tháng đầu năm 2023 tăng 5,08%, cao hơn mức lạm phát chung. Tuy vậy, lạm phát bình quân của hai tháng đầu 2023 ở mức 4,6% thấp hơn mức 4,89% của tháng 1/2023 và xu hướng lạm phát giảm có thể tiếp tục diễn ra trong tháng 3/2023.

Thưa ông, đâu là những giải pháp Chính phủ cần thực hiện trong thời gian tới?

Tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó lường. Cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ngày càng gay gắt, sâu sắc. Giá dầu biến động, dự báo ở mức 90 USD/thùng vào những tháng cuối năm.

Lạm phát thế giới hạ nhiệt nhưng vẫn ở mức cao. Các nước tiếp tục thực hiện chính sách tiền tệ thắt chặt; sức mua của các thị trường xuất khẩu lớn, truyền thống của Việt Nam giảm sút, các tổ chức quốc tế dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2023 thấp hơn năm 2022. Kinh tế trong nước chịu sức ép cả bên trong và bên ngoài.

Để giữ ổn định vĩ mô, thực hiện thành công mục tiêu tăng trưởng cả năm và kiểm soát lạm phát khoảng 4,5%, Chính phủ cần tập trung chỉ đạo thực hiện các giải pháp đề ra trong Nghị quyết 01/NQ-CP về nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, dự toán ngân sách nhà nước và cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2023.

Năm 2023, đầu tư công đóng vai trò quan trọng tăng trưởng kinh tế, Chính phủ cần tiếp tục chỉ đạo, điều hành thúc đẩy giải ngân hiệu quả vốn đầu tư công; kịp thời tháo gỡ khó khăn về nguồn cung và biến động giá nguyên vật liệu xây dựng; đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng và các thủ tục pháp lý liên quan tới giải ngân vốn đầu tư nói chung và đặc biệt là vốn đầu tư công.

Đồng thời, Chính phủ cần dự báo, đánh giá đúng, chính xác tình hình; chỉ ra những thuận lợi, khó khăn và thách thức của từng ngành, từng lĩnh vực; kịp thời đề ra các giải pháp phù hợp để vượt qua thách thức, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho doanh nghiệp và hộ kinh doanh.

Bộ Công Thương cùng với cộng đồng doanh nghiệp đánh giá và dự báo thị trường tiêu thụ trong nước và quốc tế đối với sản phẩm của từng ngành, từ đó có kế hoạch và giải pháp chuẩn bị đủ nguyên, nhiên vật liệu cho sản xuất. Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương khắc phục đứt gãy nguồn cung, đa dạng hóa đối tác, nhà cung cấp nguyên, nhiên, phụ liệu, linh kiện đầu vào; đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp đa dạng hoá thị trường xuất khẩu, mở rộng thị trường trong nước.

Ngoài ra, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan và địa phương thực hiện các giải pháp hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp; hỗ trợ về thị trường, đổi mới công nghệ, đào tạo nâng cao trình độ và kỹ năng của lao động nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp.

Nhìn chung, bên cạnh điểm sáng, bức tranh kinh tế hai tháng đầu năm 2023 phản ánh khó khăn, thách thức cả trong nội tại nền kinh tế và từ bên ngoài ngày càng gia tăng, tạo sức ép đối với ổn định vĩ mô, kiểm soát lạm phát và tăng trưởng kinh tế. Đòi hỏi Chính phủ phải có giải pháp điều hành chủ động, linh hoạt, kịp thời và hiệu quả, phù hợp với diễn biến tình hình để hóa giải, nhanh chóng vượt qua các khó khăn, thách thức.

Xin trân trọng cảm ơn ông.