Cần ngăn chặn sản phẩm đường nhập lậu

Nếu không quyết liệt, không kiểm soát chặt chẽ đường nhập lậu sẽ gây lũng đoạn giá đường trong nước, đường các nhà máy sản xuất trong nước sẽ không tiêu thụ được, doanh nghiệp mía đường sẽ tiếp tục gặp khó khăn như đã từng xảy ra trước đây.

Theo Tổ chức Mía đường quốc tế (ISO), thị trường đường thế giới và tình hình sản lượng vụ 2019-2020 cho thấy, nguồn cung đường toàn cầu không bị thiếu hụt nhiều như các năm trước do nhu cầu tiêu thụ đường của toàn thế giới đã bị chững lại bởi tác động của dịch COVID-19, trong khi đó sản lượng sản xuất đường của Brazil và Ấn Độ tăng (nước sản xuất và xuất khẩu đường lớn nhất thế giới).

Việt Nam là một trong những nước sản xuất và tiêu thụ đường lớn trên thế giới và trong khối ASEAN. Năng lực sản xuất trung bình của Việt Nam hàng năm đạt 1-1,3 triệu tấn đường trong khi nhu cầu tiêu dùng trực tiếp và cho sản xuất chế biến là khoảng hơn 2 triệu tấn/năm.

Thống kê của cơ quan Hải quan cho thấy, giai đoạn 2017-2019, đường nhập khẩu vào Việt Nam đạt 200 nghìn tấn đến 400 nghìn tấn, trong đó nhập khẩu đường thô và đường tinh luyện (mã HS 1701) đạt gần 250 nghìn tấn/năm (năm 2018-2019); đường lỏng (mã HS 1702) nhập khẩu trung bình đạt 150 nghìn tấn/năm (năm 2018-2019).

Tuy nhiên, ngay sau khi Hiệp định Thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) chính thức có hiệu lực đã ảnh hưởng mạnh đến ngành mía đường trong nước. Theo số liệu thống kê của cơ quan Hải quan, tổng lượng đường mía nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng đột biến trong năm 2020 đạt hơn 1,5 triệu tấn. Do lượng đường nhập khẩu tăng đột biến trong năm 2020 nên sản lượng sản xuất đường trong nước bị ảnh hưởng đáng kể (niên vụ 2019-2020 ép chưa được 900 nghìn tấn đường so với trung bình hàng năm trên 1,2 triệu tấn đường).

Theo bà Nguyễn Cẩm Trang – Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), tháng 1/2021, đường nhập khẩu vẫn tiếp tục đạt mức cao, đạt 113 nghìn tấn, do các doanh nghiệp chủ động tăng nhập khẩu để dự trữ nguồn hàng trước khi quyết định áp thuế phòng vệ thương mại của Bộ Công Thương có hiệu lực.

Đứng trước những khó khăn lao đao của ngành mía đường, ngày 9/2/2021, Bộ Công Thương đã ký ban hành Quyết định số 477/QĐ-BCT về việc áp dụng thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp đối với đường nhập khẩu từ Thái Lan với mức 48,88% cho đường tinh và 33,88% cho đường thô.

Quyết định này đã mang lại cơ hội cạnh tranh công bằng cho đường của Việt Nam ở thị trường nội địa. Nhiều tín hiệu tích cực khác trong năm 2021 như giá đường có tăng nhẹ. Nhà máy đường hoạt động có lãi trở lại, các doanh nghiệp đã điều chỉnh giá mua mía của nông dân tăng lên để chia sẻ lợi ích. Giá bán đường sản xuất trong nước đã tăng trung bình từ 1.500 - 2.000 đồng/kg so với thời điểm cuối năm 2020; Giá thu mua mía nguyên liệu của người trồng mía cũng tăng so với vụ ép năm ngoái, tăng từ 50 nghìn – 100 nghìn đồng/tấn (giá mua trung bình hiện tại dao động khoảng 950 nghìn - 1 triệu đồng/tấn).

Ngành mía đường Việt Nam trong những năm qua gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt sau khi hiệp định ATIGA có hiệu lực. Do ngành đường Thái Lan được trợ giá, trợ cấp nên đường Thái Lan nhập khẩu vào Việt Nam rất thấp, giá thành sản xuất đường của các nhà máy trong nước không thể cạnh tranh được kể cả các nhà máy đã phải mua giá mía thấp của bà con nông dân.

Ông Lê Văn Tam - Chủ tịch HĐQT Công ty cổ phần Mía đường Lam Sơn cho biết, Quyết định số 477/QĐ-BCT của Bộ Công Thương ban hành mới đây là Quyết định hết sức kịp thời, bước đầu tháo gỡ những khó khăn cho ngành mía đường trong nước. Có thể thấy Quyết định số 477 đã xác định được đúng đắn giá trị thực tế của ngành mía đường trong nước, nếu cạnh tranh sòng phẳng thì ngành mía đường trong nước không thua kém các nước trong khu vực.

“Đây là điều kiện tốt để từng bước phục hồi lại ngành mía đường trong nước, đặc biệt là vùng nguyên liệu của các nhà máy và các doanh nghiệp sản xuất mía đường. Với giá đường được đánh giá đúng với giá trị thực, giá đường tăng, các nhà máy sẽ tăng giá mua mía cho bà con nông dân, người trồng mía yên tâm tập trung đầu tư thâm canh, nâng cao năng suất, chất lượng mía, từ đó từng bước khôi phục lại vùng nguyên liệu, các nhà máy có đủ nguyên liệu để sản xuất”, ông Lê Văn Tam chia sẻ.

Thực tế, niên vụ 2020-2021 nhiều nhà máy đã tăng giá thu mua mía cho bà con nông dân, đối với Lam Sơn đã thông báo giá mua mía trước vụ ép là 1 triệu đồng/tấn 10 CCS tại ruộng. Cao hơn giá trong vùng 200.000 đồng/tấn và cao hơn so với vụ trước 2019-2020 là 150.000 đồng/tấn. Giá đường tăng, giá mua mía tăng, người trồng mía thu nhập cao sẽ góp phần phát triển kinh tế các địa phương có vùng nguyên liệu mía.

Theo ông Lê Văn Tam, khó khăn lớn nhất vẫn là việc kiểm soát đường nhập lậu. Nếu không quyết liệt, không kiểm soát chặt chẽ đường nhập lậu sẽ gây lũng đoạn giá đường trong nước, đường các nhà máy sản xuất trong nước sẽ không tiêu thụ được, doanh nghiệp mía đường sẽ tiếp tục gặp khó khăn như những năm trước đây. Bên cạnh đó việc nhập khẩu đường từ Thái Lan qua nước khác rồi nhập về Việt Nam cũng khó được kiểm soát, sẽ xảy ra tình trạng cạnh tranh không lành mạnh, gian lận thương mại.

Ông Đinh Duy Vượt - Phó trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Gia Lai cho rằng, để ngành mía đường phát triển bền vững, đồng thời phải thực hiện đúng cam kết ATIGA và hội nhập thì phải có nhiều giải pháp đồng bộ. Cụ thể, ngành mía đường phải khẩn trương tái cơ cấu đổi mới toàn diện nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường, sớm hiện đại hóa các nhà máy, đa dạng các sản phẩm, phụ phẩm từ bã mía như điện, phân bón. Nhà nước cần sớm xây dựng ban hành các cơ chế chính sách hỗ trợ, ưu đãi, bảo hộ, vay vốn, thuế và các điều kiện thiết yếu cho nhà máy đường và người trồng mía.