Bức tranh doanh nghiệp năm 2020 nhiều mảng tối

Năm 2019, môi trường đầu tư kinh doanh được cải thiện mạnh mẽ đã thu hút nhiều DN trong nước và nước ngoài thành lập mới; số người có việc làm tăng; tỷ lệ thất nghiệp, thiếu việc làm giảm; thu nhập của người lao động tăng lên. Tuy nhiên kết quả này nhiều khả năng sẽ khó có thể lặp lại trong năm 2020.

Đây là thông tin được Tổng cục Thống kê chia sẻ tại buổi công bố Sách trắng DN Việt Nam 2020, tổ chức ngày 28/4.

Vẫn phát triển chủ yếu theo chiều rộng

Ông Nguyễn Bích Lâm - Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê cho biết, trong năm 2019 số DN thành lập mới là 138.139 DN, tăng 5,2% so với năm 2018; số DN quay trở lại hoạt động là 39.421 DN, tăng 15,9%. “Có thể thấy môi trường sản xuất kinh doanh năm 2019 rất thuận lợi, rất tốt; số DN quay trở lại hoạt động đạt mức cao nhất trong giai đoạn 2014-2019”, ông Lâm nhấn mạnh.

Như vậy, theo số liệu từ cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký DN của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến ngày 31/12/2019, cả nước có 758.610 DN đang hoạt động, tăng 6,1% so với cùng thời điểm năm 2018. Trong đó, số DN đang hoạt động trong khu vực dịch vụ chiếm hơn 2/3 toàn bộ khu vực DN của cả nước, tăng 6,9% so với cùng thời điểm năm 2018. Khu vực công nghiệp và xây dựng chiếm 31,6%, tăng 5,1%. Khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản chiếm 1,3%, giảm 6,3%.

Ông Phạm Đình Thuý - Vụ trưởng Vụ Thống kê công nghiệp nhận định, tình hình phát triển DN đã đạt được một số kết quả tích cực, điển hình là sự lớn mạnh của khu vực DN ngoài nhà nước. Trong nhiều chỉ tiêu cơ bản, khu vực này đều chiếm chi phối, chẳng hạn đóng góp chủ yếu vào tăng trưởng GDP, tạo việc làm… Song nếu phân tích sâu vào các chỉ tiêu thì có thể thấy rằng khu vực này chủ yếu phát triển mạnh về chiều rộng, trong khi thực chất thì chất lượng, năng suất, hiệu quả hoạt động thấp hơn 2 khu vực còn lại, đặc biệt là khu vực FDI.

Số liệu điều tra và cập nhật của ngành thống kê tại thời điểm 31/12/2018 cũng cho thấy, cả nước có 610.637 DN đang hoạt động có kết quả sản xuất kinh doanh, tăng 9% so với thời điểm 31/12/2017. Đáng lưu ý là trong đó, số DN kinh doanh lỗ chiếm tới 48,4%; còn lại là DN kinh doanh có lãi và hoà vốn.

Đặc biệt, xu hướng li ti hoá DN trong nền kinh tế vẫn chưa có dấu hiệu cải thiện. Hiện nay, khu vực DN quy mô siêu nhỏ và nhỏ vẫn chiếm tỷ lệ cao nhất. Tại thời điểm 31/12/2018, DN quy mô siêu nhỏ chiếm 62,6% số DN cả nước, tăng 7,4% so với cùng thời điểm năm 2017; DN quy mô nhỏ, chiếm 31,1%, tăng 13%; trong khi DN quy mô vừa chỉ chiếm 3,5%, tăng 6,1%; và DN quy mô lớn chỉ chiếm 2,8%, tăng 5%. Rõ ràng, tốc độ tăng của DN quy mô nhỏ và siêu nhỏ vẫn cao hơn đáng kể so với DN quy mô vừa và lớn.

Mục tiêu 1 triệu DN ngày càng xa vời

Bình luận về những kết quả chính của Sách trắng DN năm 2020, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê Nguyễn Bích Lâm cho rằng, DN ngoài nhà nước chiếm 96% toàn bộ nền kinh tế, đã góp phần tạo công ăn việc làm, giải quyết các nhu cầu đời sống dân cư rất lớn. Trong bối cảnh kinh tế của Việt Nam thì DN ngoài nhà nước đang ngày càng đóng vai trò động lực chủ yếu, theo đúng chủ trương của Đảng là phát triển kinh tế ngoài nhà nước.

Tuy nhiên, trong nền kinh tế mà phần lớn là DNNVV, lại chiếm tỷ trọng chủ yếu ở khu vực dịch vụ, trong đó lại nằm nhiều ở bán buôn bán lẻ, hoặc nhà hàng, ăn uống, đều là những lĩnh vực dễ bị tổn thương khi nền kinh tế gặp biến động. Hậu quả nhãn tiền mà chúng ta có thể thấy là khi dịch Covid-19 bùng phát thì đây chính là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Cũng do tác động tiêu cực của dịch Covid-19, Tổng cục Thống kê cho rằng mục tiêu cả nước đạt 1 triệu DN vào năm 2020 có thể không đạt được. Bởi theo số liệu mới cập nhật của cơ quan thống kê, trong 4 tháng vừa qua, số DN đăng ký thành lập mới đã giảm 13,2% so với cùng kỳ năm 2019. Số vốn đăng ký của DN thành lập mới cũng giảm 17,9%; vốn đăng ký bình quân của một DN giảm 5,5%; trong khi số lao động đăng ký giảm tới 29,7% so với cùng kỳ. Số DN quay trở lại hoạt động tăng 2,1%, nhưng thấp hơn rất nhiều so với cùng kỳ năm trước.

“Kể cả trong trường hợp nền kinh tế phục hồi và số DN thành lập mới phá kỷ lục của năm ngoái thì toàn nền kinh tế cũng chỉ đạt khoảng 900.000 DN”, ông Lâm tính toán. Tuy nhiên, số lượng DN chỉ phản ánh một phần năng lực của nền kinh tế. Điều quan trọng hơn là số lượng DN ở ngành nghề nào, thành phần kinh tế nào, hiệu quả hoạt động ra sao… DN thành lập phải phù hợp xu hướng phát triển của thời đại mới là vấn đề quan trọng, không thể cứ tập trung vào các lĩnh vực dịch vụ như nhà hàng, khách sạn.

Năm 2020, trong bối cảnh dịch Covid-19 bùng phát, diễn biến nhanh và phức tạp trên thế giới và ngay tại Việt Nam, Tổng cục Thống kê khuyến nghị Nhà nước cần có các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ DN tháo gỡ các điểm nghẽn, đẩy lùi khó khăn để ổn định sản xuất kinh doanh và phát triển. Theo đó, cần tiếp tục hoàn thiện môi trường pháp lý, cơ chế chính sách cho khu vực DN; khai thác và phát triển thị trường nội địa; cơ cấu lại thị trường xuất, nhập khẩu; cơ cấu khu vực DN để kết nối, nâng cấp chuỗi giá trị toàn cầu, nâng cao năng lực cạnh tranh.

Đối với các địa phương, Tổng cục Thống kê khuyến nghị cần xác định lợi thế và tiềm năng của địa phương để định hướng phát triển DN, tạo động lực tăng trưởng bứt phá, bền vững. Cùng với đó, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước trong phát triển DN, đặc biệt là đơn giản hóa thủ tục hành chính tạo điều kiện cho DN tiếp cận thuận lợi, hiệu quả với nguồn hỗ trợ, ưu đãi...

Đối với DN, cần tăng cường đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong sản xuất kinh doanh, đặc biệt các công nghệ lõi có tính tiên phong. Tăng cường liên kết, hợp tác kinh doanh phát triển các chuỗi sản xuất, chuỗi giá trị, nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm, dịch vụ, tiến tới nấc thang cao hơn trong chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.

Đối với các tổ chức, hiệp hội DN, phối hợp tích cực với các cơ quan quản lý nhà nước để khuyến nghị chính sách khuyến khích DN nâng cao trách nhiệm xã hội, tăng cường tham gia thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia. Chủ động tìm kiếm nguồn lực, xây dựng và triển khai các sáng kiến thúc đẩy phát triển các mô hình kinh doanh bền vững, nhân rộng những mô hình kinh doanh giúp giải quyết các thách thức phát triển bền vững.