Bí thuật của Ferguson (Bài học về nghệ thuật lãnh đạo từ bóng đá)

Trước khi nghỉ hưu vào tháng 5 năm 2013, Alex Ferguson đã trải qua 26 mùa giải làm huấn luyện viên của Manchester United, câu lạc bộ bóng đá Anh được xếp hạng trong số những thương hiệu thành công và có giá trị nhất trong thể thao.

Trong thời gian đó, câu lạc bộ đã giành được 13 chức vô địch giải đấu Anh cùng với 25 danh hiệu trong nước và quốc tế khác – mang lại cho ông tổng thu nhập gần gấp đôi so với huấn luyện viên kế nhiệm của câu lạc bộ này. Và Ferguson còn hơn cả một huấn luyện viên. Ông đóng vai trò nòng cốt trong tổ chức United, quản lý không chỉ một đội mà còn toàn bộ câu lạc bộ. “Steve Jobs là Apple, Sir Alex Ferguson là Manchester United” – cựu giám đốc điều hành của câu lạc bộ David Gill đã ví von như thế.

Vào năm 2012, giáo sư Anita Elberse của Trường Kinh doanh Harvard (Harvard Business School) đã có cơ hội hiếm hoi tìm hiểu phương pháp quản lý của Ferguson và phát triển một nghiên cứu của HBS về các “bí thuật” đem lại thành công của Ferguson.

Chúng tôi đã nói chuyện với nhiều người làm việc cùng Ferguson, từ David Gill đến trợ lý huấn luyện viên của câu lạc bộ, người phụ trách trang phục – người lớn tuổi và các cầu thủ. Chúng tôi đã quan sát Ferguson trong nhiều cuộc họp và trò chuyện ngắn với các cầu thủ và nhân viên ở hành lang, trong căng tin, trên sân tập và bất cứ nơi nào có cơ hội. Ferguson sau đó đã đến HBS để xem giảng dạy nghiên cứu, đưa ra quan điểm của mình và trả lời các câu hỏi của sinh viên.

‐--------------------

1. Bắt đầu từ nền móng

Khi đến Manchester vào năm 1986, Ferguson bắt đầu xây dựng một cơ cấu hiện đại và bền vững cho chương trình đào tạo trẻ của United. Ông thành lập hai trung tâm đào tạo cho các cầu thủ triển vọng khi họ mới 9 tuổi, chiêu mộ một số tuyển trạch viên và kêu gọi họ tìm kiếm cho ông những tài năng trẻ. Bản hợp đồng đầu tiên nổi tiếng nhất của ông là David Beckham, còn người quan trọng nhất có lẽ là Ryan Giggs – người được Ferguson chú ý khi còn là một cậu bé 13 tuổi gầy gò vào năm 1986 và sau này trở thành cầu thủ bóng đá người Anh được vinh danh nhiều nhất mọi thời đại. Ở tuổi 39, Giggs vẫn là cầu thủ thường trực của United. Các ngôi sao lừng lẫy Paul Scholes và Gary Neville cũng là những gương mặt được đầu tư ở chương trình đào tạo từ rất sớm của Ferguson. Cùng với Giggs và Beckham, họ đã làm một United lẫy lừng vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, mà Ferguson tin rằng họ đã định hình nên bản sắc hiện đại của câu lạc bộ.

Đó là một cuộc đặt cược lớn, vào thời điểm Ferguson bắt đầu, một bình luận viên truyền hình đã nói: “Bạn không thể thắng được, khi chỉ tính chuyện với trẻ con”. Song, Ferguson tiếp cận quá trình này một cách có hệ thống. Ông ấy nói về sự khác biệt giữa việc xây dựng một đội ngũ, điều mà hầu hết các nhà quản lý đều tập trung vào và việc xây dựng một câu lạc bộ.

Theo Ferguson, chiến thắng một trận đấu chỉ là một thành tích ngắn hạn, bạn có thể thua ngay trong trận tiếp theo. Tôi mong muốn xây dựng câu lạc bộ mang lại sự ổn định và nhất quán. Những nỗ lực phát triển đội bóng trẻ của chúng tôi đã mang lại nhiều thành công trong những năm 1990 và đầu những năm 2000. Các cầu thủ trẻ thực sự đã trở thành tinh thần của câu lạc bộ. Tôi luôn tự hào khi thấy các bạn trẻ thi đấu và phát triển. Khi bạn trao cơ hội cho những người trẻ, bạn không chỉ tạo ra một đội nhóm bền vững mà còn nuôi dưỡng sự gắn kết và lòng trung thành. Họ sẽ luôn nhớ rằng bạn là người lãnh đạo đã cho họ cơ hội đầu tiên.

2. Luôn sẵn sàng xây dựng lại đội nhóm của bạn

Ngay cả trong những thời điểm thành công rực rỡ, Ferguson vẫn nỗ lực xây dựng lại đội bóng của mình. Ông được ghi nhận là người đã tập hợp 5 đội vô địch giải đấu khác nhau trong thời gian ở câu lạc bộ và tiếp tục giành được các danh hiệu trong suốt thời gian đó. Các quyết định của ông được thúc đẩy bởi sự am hiểu sâu sắc về năng lực, vị trí của các cầu thủ mà đội ông đang có. Quản lý quá trình phát triển của một đội bóng chắc chắn liên quan đến việc cắt giảm cầu thủ, với khả năng hoạch định chiến lược và nhìn về tương lai.

Hãy luôn trong tâm thế sẵn sàng và dám xây dựng lại đội nhóm của bạn, thêm vào hoặc giảm bớt những người không còn phù hợp. Ngay cả ở trường hợp bất đắc dĩ, khó khăn hay biến cố bất ngờ, hãy bình tĩnh và sắp xếp lại tổ chức.

3. Đặt tiêu chuẩn cao và giữ vững nó

Ferguson nói một cách say mê về việc muốn truyền đạt những giá trị cho các cầu thủ của mình, hơn cả việc cung cấp cho họ những kỹ thuật, ông muốn truyền cảm hứng để họ luôn trở nên tốt hơn và không bao giờ bỏ cuộc. Nói cách khác, ông muốn các cầu thủ của mình là người chiến thắng không chỉ trên sân cỏ mà còn trong cả cuộc sống của riêng họ.

Ferguson đã nói rằng: “Nghịch cảnh đã mang lai cho tôi sự quyết tâm mãnh liệt và điều đó đã thay đổi cuộc đời tôi. Tôi luôn tự nhủ không bao giờ gục ngã”. Vì vậy, ông đặt ra những yêu cầu cao hơn, khắt khe hơn với các cầu thủ của mình. Các cầu thủ luôn tập luyện chăm chỉ, tập trung cao độ, có ý chí quyết tâm và tinh thần cống hiến hết mình. Lâu dần, những điều ấy thấm nhuần trong đội bóng của ông. Ông luôn duy trì các tiêu chuẩn đặt ra trong đội, bằng cách làm hình mẫu cho các cầu thủ của mình. Vì vậy tinh thần và nghị lực của Ferguson lan truyền khắp câu lạc bộ.

4. Giữ vững quyền lực

Ferguson lãnh đạo và quản lý đội nhóm của ông bằng cách vô cùng nghiêm túc và kỷ luật. Ông đã nói rằng: “Nếu bất kỳ cầu thủ nào thách thức quyền lực và sự kiểm soát của tôi, tôi sẽ giải quyết họ”. Một phần quan trọng trong việc duy trì các tiêu chuẩn cao trên toàn diện là việc Ferguson sẵn sàng phản ứng mạnh mẽ khi các cầu thủ vi phạm các tiêu chuẩn đó. Và nếu họ vượt quá giới hạn, ảnh hướng đến toàn đội, Ferguson tất nhiên để họ ra đi. Năm 2005, khi đội trưởng lâu năm Roy Keane công khai chỉ trích đồng đội, hợp đồng của anh bị chấm dứt. Năm sau, khi cầu thủ ghi bàn hàng đầu bấy giờ của United – Ruud van Nistelrooy, tỏ ra bất mãn với việc ngồi dự bị, anh nhanh chóng được chuyển cho Real Madrid. Đồng thời, việc phản ứng và quyết định nhanh chóng trước khi tình huống vượt quá tầm kiểm soát cũng quan trọng không kém trong việc duy trì quyền lực.

Theo Ferguson, nếu đến một ngày huấn luyện viên của Manchester United bị các cầu thủ kiểm soát, nói cách khác, nếu các cầu thủ quyết định nên tập luyện như thế nào, nên nghỉ những ngày nào, kỷ luật ra sao và chiến thuật ra sao thì Manchester United sẽ không phải là Manchester United mà chúng ta biết. Tầm nhìn dài hạn của câu lạc bộ quan trọng hơn bất kỳ cá nhân nào và người quản lý phải là người quan trọng nhất trong đội nhóm ấy.

Tất nhiên rằng, chúng ta không nói đến việc lạm dụng quyền lực và áp đặt mọi việc một cách cực đoan. Nhưng khi làm một lãnh đạo, bạn cần quyết đoán để đưa ra quyết định nhanh chóng và tiếp tục mọi việc ngay khi đã ra quyết định.

Sir Alex Ferguson – người được mệnh danh là huấn luyện viên vĩ đại nhất trong lịch sử (Nguồn: sưu tầm)

5. Chuẩn bị cho chiến thắng

Đội bóng của Ferguson có sở trường giành chiến thắng ở giai đoạn cuối trận đấu. Phân tích của chúng tôi về kết quả trận đấu cho thấy rằng trong 10 mùa giải gần đây, United có thành tích hòa tốt hơn khi hòa ở giờ nghỉ giải lao và khi trận đấu chỉ còn 15 phút so với bất kỳ câu lạc bộ nào khác ở giải VĐQG Anh. Những cuộc nói chuyện đầy cảm hứng trong giờ nghỉ giải lao và những thay đổi chiến thuật phù hợp trong trận đấu có tính quyết định đến những chiến thắng đó, nhưng đó chưa phải là toàn bộ câu chuyện.

Khi đội của họ bị dẫn trước vào cuối trận, nhiều huấn luyện viên sẽ chỉ đạo các cầu thủ tiến về phía trước, khuyến khích họ tấn công, Ferguson vừa hung hãn vừa logic một cách bất thường trong cách tiếp cận của mình, ông chuẩn bị cho đội của mình để giành chiến thắng. Ông yêu cầu các cầu thủ thường xuyên luyện tập cách chơi nếu cần ghi bàn khi trận đấu còn 10, 5 hoặc 3 phút. “Chúng tôi luyện tập khi mọi việc trở nên khó khăn, vì vậy chúng tôi biết cần phải làm gì để thành công trong những tình huống đó” – một trong những trợ lý huấn luyện viên của United nói với chúng tôi.

​Các buổi tập của United tập trung vào việc lặp lại các kỹ năng và chiến thuật. Ferguson nói: “Chúng tôi coi các buổi tập là cơ hội để học hỏi và cải thiện. Ngoài ra còn có một tín hiệu cơ bản cho thấy bạn không bao giờ hoàn toàn hài lòng với vị trí hiện tại của mình và không ngừng tìm cách cải thiện. Đây là cách Ferguson nói: Thông điệp rất đơn giản: “Chúng tôi không thể ngồi yên ở câu lạc bộ này”.

Ferguson nói: Tôi mong đợi sẽ giành chiến thắng mỗi khi chúng tôi ra sân. Ngay cả khi năm cầu thủ quan trọng nhất bị chấn thương, tôi vẫn kỳ vọng sẽ giành chiến thắng. Các đội khác sẽ trò chuyện nhóm trước khi trận đấu bắt đầu, nhưng tôi không làm điều đó với đội của mình. Khi chúng tôi bước vào sân trước trận đấu, tôi tin chắc rằng các cầu thủ đã chuẩn bị và sẵn sàng thi đấu, bởi vì mọi thứ đã được hoàn thành trước khi họ bước ra sân.

Nếu chúng tôi thất vọng vào giờ nghỉ giải lao, thông điệp rất đơn giản: Đừng hoảng sợ. Chỉ cần tập trung hoàn thành nhiệm vụ. Nếu chúng tôi vẫn thua 1-2 khi còn 15 phút nữa, tôi sẵn sàng chấp nhận nhiều rủi ro hơn. Tôi hoàn toàn vui mừng khi thua 1-3 nếu điều đó có nghĩa là chúng tôi có cơ hội tốt để hòa hoặc thắng. Vì vậy, trong 15 phút cuối cùng, chúng tôi sẽ cố gắng. Chúng tôi sẽ tung thêm một cầu thủ tấn công và bớt lo lắng hơn về phòng ngự. Chúng tôi biết rằng nếu giành chiến thắng 3-2 thì đó sẽ là một cảm giác tuyệt vời. Và nếu chúng tôi thua 1-3 thì chúng tôi vẫn thua.

Tích cực, mạo hiểm và chấp nhận rủi ro – đó là phong cách của chúng tôi. Chúng tôi ở đó để giành chiến thắng trong trò chơi. Tôi nghĩ tất cả các đội của tôi đều có sự kiên trì, họ không bao giờ nhượng bộ. Vì vậy, tôi thực sự không cần phải lo lắng về việc truyền tải thông điệp đó. Đó là một đặc điểm tuyệt vời cần có và thật tuyệt vời khi xem điều gì có thể xảy ra trong những phút chót của trận đấu.

6. Tận dụng sức mạnh của việc quan sát

Ferguson khởi đầu là huấn luyện viên ở một đội bóng nhỏ ở Scotland (câu lạc bộ East Stirlingshire) vào năm 1974, khi ông 32 tuổi. Khi ấy, tuổi đời và tuổi nghề của ông không lớn hơn các cầu thủ là bao. Khi chuyển đến St. Mirren và Aberdeen, Scotland, rồi sau thành công ngoạn mục ở Aberdeen, đến Manchester United, ông ngày càng giao phó các buổi tập luyện cho các trợ lý huấn luyện viên của mình. Nhưng ông luôn có mặt và theo dõi.

Ferguson nói: “Quan sát là rất quan trọng đối với quản lý. Khả năng nhìn thấy mọi thứ là chìa khóa, hay cụ thể hơn là khả năng nhìn thấy những thứ mà bạn không mong đợi thấy”.

Sự hiện diện và khả năng quan sát của tôi luôn có thể thu thập được những dữ liệu vô cùng quý giá. Chứng kiến sự thay đổi trong thói quen của một cầu thủ hoặc sự nhiệt tình của anh ấy đột ngột giảm xuống cho phép tôi đến gần với anh ấy: Đó có phải là vấn đề gia đình không? Anh ấy có đang gặp khó khăn về tài chính không? Anh ấy mệt à? Anh ấy đang có tâm trạng như thế nào? Đôi khi tôi thậm chí có thể biết rằng một cầu thủ bị chấn thương khi anh ấy nghĩ rằng mình ổn.

Tôi không nghĩ có nhiều người hiểu hết giá trị của việc quan sát. Tôi dần coi khả năng quan sát là một phần quan trọng trong kỹ năng quản lý của mình. Khả năng nhìn thấy mọi thứ là chìa khóa – hay cụ thể hơn là khả năng nhìn thấy những thứ mà bạn không mong đợi thấy.

7. Thích ứng linh hoạt

Trong một phần tư thế kỷ của Ferguson tại United, thế giới bóng đá đã thay đổi đáng kể, từ những vấn đề tài chính liên quan (với cả mặt tích cực lẫn mặt tiêu cực) đến khoa học đằng sau điều gì khiến các cầu thủ trở nên tốt hơn. Thích nghi và đáp ứng với những sự thay đổi, đặc biệt chúng đến một cách bất ngờ là điều không dễ dàng. Như David Gill mô tả với tôi, Ferguson đã “chứng minh khả năng thích ứng to lớn khi trận đấu thay đổi”.

Vào giữa những năm 1990, Ferguson trở thành huấn luyện viên đầu tiên đưa các đội có số lượng lớn cầu thủ trẻ vào League Cup – một điều chưa có tiền lệ đã gây ra nhiều tranh cãi. Đến nay, điều này đã trở nên phổ biến ở các câu lạc bộ Premier League (Premier League bao gồm 20 đội hàng đầu của đất nước). Ông cũng là người đầu tiên để bốn tiền vệ trung tâm hàng đầu cạnh tranh quyết liệt để giành hai vị trí chính thức trong đội hình 1 của mình, một chiến lược mà nhiều người ngoại cuộc cho là rất khó để có thể quản lý được, nhưng đó lại là chìa khóa cho mùa giải vĩ đại 1998-1999, khi United giành cú ăn ba: Premier League, FA (Hiệp hội bóng đá) Cup và UEFA (Liên đoàn bóng đá châu Âu) Champions League.

Ngoài sân cỏ, Ferguson đã mở rộng đáng kể đội ngũ nhân viên hậu trường và bổ nhiệm một nhóm các nhà khoa học thể thao để hỗ trợ các huấn luyện viên. Theo gợi ý của họ, ông đã lắp đặt các quầy Vitamin D trong phòng thay đồ của các cầu thủ để bù đắp cho việc thiếu ánh sáng mặt trời ở Manchester và ủng hộ việc sử dụng áo vest có gắn cảm biến GPS cho phép phân tích hiệu suất chỉ trong 20 phút sau một buổi tập luyện.

Ferguson là huấn luyện viên đầu tiên sử dụng máy đo thị lực cho các cầu thủ của mình, United cũng đã thuê một huấn luyện viên yoga để làm việc với các cầu thủ hai lần một tuần và gần đây đã thành lập một cơ sở y tế hiện đại tại sân tập của mình để tất cả các thủ tục ngoại trừ phẫu thuật có thể được xử lý ngay tại chỗ – đảm bảo mức độ nhanh chóng là không thể ở một bệnh viện công, nơi thông tin chi tiết về tình trạng của cầu thủ luôn bị rò rỉ cho báo chí.

​Ferguson đã kể lại: Một trong những điều tôi đã làm tốt trong nhiều năm qua là thích nghi tốt với mọi sự thay đổi. Tôi tin rằng bạn có thể kiểm soát sự thay đổi bằng cách chấp nhận nó. Điều đó cũng có nghĩa là phải có niềm tin vào những người cộng sự của bạn.

“Một trong những điều tôi đã làm tốt trong nhiều năm qua là thích nghi tốt với mọi sự thay đổi” – Sir Alex Ferguson (Nguồn: sưu tầm)

Ngay khi nhân viên được tuyển dụng, bạn phải tin tưởng rằng họ đang làm công việc của mình. Nếu bạn quản lý vi mô và bảo mọi người phải làm gì thì việc thuê họ sẽ chẳng ích gì. Điều quan trọng nhất là không trì trệ. Tôi đã nói với David Gill vài năm trước: “Cách duy nhất để chúng tôi có thể giữ chân các cầu thủ ở Manchester United là chúng tôi có sân tập tốt nhất ở châu Âu”. Đó là lúc chúng tôi khởi động trung tâm y tế. Chúng tôi luôn nỗ lực cải thiện từng ngày.

Hầu hết những người có thành tích như tôi đều không muốn thay đổi. Nhưng tôi luôn cảm thấy mình không thể không thay đổi. Chúng tôi phải thành công – tôi không có lựa chọn nào khác và tôi sẽ tìm mọi cách để cải thiện.

Tôi luôn tiếp tục làm việc chăm chỉ, tôi coi mọi thành công đều là thành công đầu tiên của mình. Công việc của tôi là mang đến cho đội cơ hội chiến thắng cao nhất có thể. Đó luôn là động lực lớn nhất với tôi.

Nguồn: Biên phiên dịch từ bài viết Ferguson’s Formula của Anita Elberse với Sir Alex Ferguson, đăng trên Harvard Business Review, số tháng 10/2023.