Việt Nam trở thành quốc gia đối tác của BRICS

Việc Việt Nam trở thành quốc gia đối tác của BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi) vào tháng 6 năm 2025 mang lại cả cơ hội và thách thức đối với nền kinh tế Việt Nam cũng như quan hệ thương mại với các nước lớn, đặc biệt là Mỹ và Trung Quốc.

Cơ hội kinh tế

Tăng cường tiếp cận nguồn vốn và đầu tư: Quy chế đối tác BRICS cho phép Việt Nam tham gia các hội nghị thượng đỉnh và các phiên thảo luận, qua đó tiếp cận các cơ hội tài chính từ Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) của BRICS. NDB tập trung tài trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng, năng lượng sạch, và phát triển bền vững, phù hợp với nhu cầu phát triển hạ tầng của Việt Nam (đường cao tốc, đường sắt tốc độ cao, chuyển đổi xanh). Điều này có thể giúp Việt Nam thu hút thêm vốn FDI từ các nước BRICS như Trung Quốc, Ấn Độ, và Brazil.

Mở rộng thị trường xuất khẩu: BRICS đại diện cho 45% dân số thế giới và 28% nền kinh tế toàn cầu. Quan hệ đối tác giúp Việt Nam tiếp cận các thị trường lớn như Trung Quốc, Ấn Độ, và Nga, đặc biệt trong các lĩnh vực xuất khẩu thế mạnh như dệt may, điện tử, và nông sản. Thương mại nội khối BRICS tăng trưởng mạnh (648 tỷ USD trong 9 tháng năm 2024 giữa Trung Quốc và các thành viên BRICS khác) cho thấy tiềm năng hợp tác thương mại lớn.

Đa dạng hóa quan hệ kinh tế: Tham gia BRICS giúp Việt Nam giảm phụ thuộc vào các thị trường phương Tây (như Mỹ và EU) và củng cố vị thế trong một trật tự kinh tế đa cực. Điều này phù hợp với chính sách đối ngoại đa phương hóa, đa dạng hóa của Việt Nam, tạo thêm diễn đàn để thúc đẩy tiếng nói của các nước đang phát triển.

Cơ hội công nghệ và chuyển đổi số: Hợp tác với các thành viên BRICS, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ, có thể thúc đẩy chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, và cơ sở hạ tầng mạng, hỗ trợ mục tiêu chuyển đổi số của Việt Nam.

Thách thức kinh tế

Phụ thuộc vào Trung Quốc: Quan hệ đối tác BRICS có thể làm tăng sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc, đặc biệt trong thương mại và đầu tư. Việt Nam đã nhập siêu lớn từ Trung Quốc (khoảng 30-40 tỷ USD mỗi năm), và sự hợp tác chặt chẽ hơn có thể làm gia tăng nhập siêu, gây áp lực lên cán cân thương mại.

Cạnh tranh xuất khẩu: Việt Nam và các nước BRICS như Trung Quốc, Ấn Độ cạnh tranh trực tiếp trong các lĩnh vực như dệt may, điện tử, và nông sản. Việc tham gia BRICS có thể làm tăng áp lực cạnh tranh trên các thị trường quốc tế, đặc biệt nếu Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu sang các nước BRICS khác.

Rủi ro từ suy giảm thương mại toàn cầu: BRICS phản đối các biện pháp trừng phạt đơn phương (như của Mỹ), nhưng căng thẳng thương mại Mỹ-Trung có thể làm giảm nhu cầu tiêu dùng toàn cầu, ảnh hưởng đến xuất khẩu của Việt Nam. Nếu thương mại nội khối BRICS không đủ bù đắp, Việt Nam có thể đối diện với rủi ro kinh tế.

Quan hệ thương mại với Mỹ

Cơ hội từ chuyển hướng đầu tư và thương mại: Căng thẳng thương mại Mỹ-Trung (với các đợt áp thuế từ 2018 và dự kiến tiếp diễn dưới chính quyền Trump 2025) đã thúc đẩy các công ty Mỹ và quốc tế chuyển dịch chuỗi cung ứng sang Việt Nam. Quan hệ đối tác BRICS có thể củng cố vị thế của Việt Nam như một điểm đến hấp dẫn cho FDI từ Mỹ, đặc biệt trong các ngành công nghiệp chế biến chế tạo (chiếm 78% vốn FDI vào Việt Nam). Ví dụ, các tập đoàn như Intel, Nike, và NVIDIA đã và đang mở rộng đầu tư tại Việt Nam.

Rủi ro từ phản ứng của Mỹ: Mỹ có thể xem BRICS, đặc biệt với sự dẫn dắt của Trung Quốc và Nga, là đối trọng với G7 và hệ thống tài chính dựa trên đồng USD. Tổng thống Trump từng đe dọa áp thuế 100% lên các nước BRICS nếu họ thay thế đồng USD trong thương mại quốc tế. Việc Việt Nam tham gia BRICS có thể gây căng thẳng trong quan hệ thương mại với Mỹ, đặc biệt khi Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam (chiếm gần 30% kim ngạch xuất khẩu). Thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ (123,5 tỷ USD vào năm 2024) cũng khiến Việt Nam có nguy cơ bị Mỹ đưa vào danh sách giám sát thao túng tiền tệ.

Áp lực cân bằng quan hệ: Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện Việt-Mỹ (nâng cấp năm 2023) là nền tảng quan trọng, nhưng việc tham gia BRICS có thể làm phức tạp nỗ lực của Việt Nam trong việc duy trì cân bằng giữa Mỹ và Trung Quốc. Mỹ có thể áp đặt các biện pháp bảo hộ hoặc điều tra phòng vệ thương mại nếu Việt Nam bị nghi ngờ là điểm trung chuyển hàng Trung Quốc sang Mỹ.

Quan hệ thương mại với Trung Quốc

Cơ hội từ hợp tác kinh tế chặt chẽ hơn: Quan hệ đối tác BRICS củng cố hợp tác kinh tế Việt-Trung, vốn đã đạt nhiều kết quả kể từ khi bình thường hóa quan hệ năm 1991. Chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình (12/2023) đã mở ra triển vọng hợp tác trong thương mại và đầu tư. Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch thương mại song phương đạt hàng trăm tỷ USD mỗi năm. Tham gia BRICS có thể giúp Việt Nam tận dụng các thỏa thuận thương mại nội khối và các khoản vay từ NDB để phát triển cơ sở hạ tầng.

Thách thức từ nhập siêu và cạnh tranh: Việt Nam nhập khẩu nhiều nguyên liệu và linh kiện từ Trung Quốc, dẫn đến nhập siêu lớn. Nếu Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu sang Việt Nam để tránh thuế Mỹ, Việt Nam có thể đối mặt với nguy cơ hàng hóa giá rẻ tràn ngập, gây tổn hại cho các ngành sản xuất trong nước. Ngoài ra, cạnh tranh xuất khẩu với Trung Quốc trên các thị trường BRICS khác (như Ấn Độ, Nga) có thể làm suy yếu lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.

Rủi ro địa chính trị: Tham gia BRICS có thể khiến Việt Nam bị kéo gần hơn vào quỹ đạo ảnh hưởng của Trung Quốc, đặc biệt khi Trung Quốc thúc đẩy các sáng kiến như Vành đai và Con đường. Điều này có thể gây rủi ro cho chính sách đối ngoại trung lập của Việt Nam và làm phức tạp tranh chấp ở Biển Đông, nơi Việt Nam và Trung Quốc có mâu thuẫn về chủ quyền.

Cân bằng lợi ích và rủi ro: Việc trở thành quốc gia đối tác BRICS mang lại cơ hội lớn để Việt Nam mở rộng hợp tác kinh tế, thu hút đầu tư, và củng cố vị thế trên trường quốc tế. Tuy nhiên, rủi ro về phụ thuộc vào Trung Quốc, căng thẳng với Mỹ, và cạnh tranh xuất khẩu đòi hỏi Việt Nam phải có chiến lược khéo léo để duy trì chính sách đối ngoại "bamboo diplomacy" (ngoại giao cây tre), linh hoạt và cân bằng giữa các cường quốc.