Dù là phân tích cơ bản và kỹ thuật, không khó để bắt gặp những bài viết phân tích kiểu: “PE thấp = cổ phiếu rẻ”, “RSI về 30 = vùng mua”, “EPS tăng = doanh nghiệp tăng trưởng”. Những công thức quen thuộc, dễ thuộc, dễ áp dụng. Nhưng trớ trêu thay, cũng chính vì sự đơn giản ấy mà nhiều nhà đầu tư rơi vào trạng thái “nghĩ mình hiểu rồi” – và đó là lúc thị trường bắt đầu dạy họ những bài học đắt giá.

Mình từng chứng kiến không ít nhà đầu tư đổ tiền vào một doanh nghiệp vì PE chỉ còn 5 – mà không nhận ra rằng lý do thực sự là vì lợi nhuận bắt đầu lao dốc, chi phí đầu vào gia tăng nhưng giá bán giảm liên tục, và ngành kinh doanh đang bước vào chu kỳ suy thoái. Và giá cổ phiếu sau đó mất đi 80% giá trị chỉ trong vòng chưa đầy 1 năm. Chỉ số PE thấp không nói lên rằng cổ phiếu rẻ – nó chỉ cho biết nhà đầu tư đang kỳ vọng rất thấp vào tương lai của doanh nghiệp đó. Và câu chuyện tương lai, đòi hỏi sự kì vọng của chính nhà đầu tư chứ không phải "cứ thấp là rẻ".

Tương tự, RSI là chỉ báo kỹ thuật được nhiều người yêu thích. Nhưng nếu RSI về 30 trong một xu hướng giảm mạnh, thì việc “bắt đáy” ở thời điểm đó chẳng khác gì bắt dao rơi. Thị trường không hồi chỉ vì RSI chạm mốc kỹ thuật. Nó hồi khi dòng tiền thực sự quay lại và kỳ vọng được xây dựng lại từ gốc. Bạn có thống kê bao nhiêu lần cổ phiếu đó chạm RSI 30 là bật chưa? - Nếu chưa, thì vẫn chưa đủ thuyết phục chính mình để xuống tiền cho cái giá đó.

Vấn đề không nằm ở việc dùng chỉ số – mà nằm ở chỗ chúng ta dùng nó như một lối tắt để thay cho tư duy. Đầu tư không phải là việc giải một bài toán trắc nghiệm. Đó là việc đọc hiểu một câu chuyện, một hành trình dài của doanh nghiệp – với bối cảnh ngành, vĩ mô, dòng tiền, lợi thế cạnh tranh và cả con người đứng sau điều hành nó.

Trong đầu tư, đối với mình quan trọng nhất là ban lãnh đạo, ban lãnh đạo sẽ là người lèo lái con thuyền vượt sóng gió và vươn mình. Tuy nhiên, đo núi đo sông ai đo được lòng người. Chúng ta có thể nhìn những gì họ đã làm, những chiến lược, tư duy và con số để có một bức tranh tổng thể. Và tất nhiên, một ngôi sao ở một mình thì không thể tỏa sáng rực rỡ như trong một dải ngân hà. Chúng ta cần đặt nó trong một bối cảnh ngành, bối cảnh vĩ mô trong và ngoài nước để nhận định là liệu nó có mua được không?

Chỉ số là công cụ - Nhưng công cụ cần người dùng đúng cách. Dao có thể cắt gọt trái cây, cũng có thể gây thương tích. Và thị trường không trả tiền cho ai cầm dao sai chiều. Những nhà đầu tư thành công lâu dài mà mình biết, không bao giờ ra quyết định chỉ vì “con số đẹp”. Họ tìm logic, kiểm tra giả định, đặt câu hỏi tại sao – trước khi đặt lệnh. Và quan trọng nhất: họ luôn khiêm tốn trước thị trường.

Vì sau cùng, cái bẫy lớn nhất không nằm ở con số. Nó nằm ở cái tôi – khi ta tin rằng mình biết rồi, đủ rồi, đúng rồi – chỉ dựa vào một vài tín hiệu đẹp đẽ trên màn hình thì thị trường sẽ cho chúng ta những bài học đau đớn.