Xung đột Nga - Ukraine phủ bóng kinh tế thế giới năm 2022

Chiến sự tại Ukraine kéo lạm phát nhiều nơi lên cao kỷ lục, buộc các nước ồ ạt nâng lãi suất, đẩy nền kinh tế đến bờ vực suy thoái.

Năm nay, Covid-19 vẫn tiếp tục tác động lên tăng trưởng của các nền kinh tế. Tuy nhiên, cuộc chiến tại Ukraine đã gây thêm nhiều gián đoạn nghiêm trọng với kinh tế toàn cầu, thổi bùng ngọn lửa lạm phát vốn đã ở mức cao.

Một cuộc khảo sát của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) hồi tháng 9 với các chuyên gia kinh tế cho thấy triển vọng kinh tế toàn cầu "đang ảm đạm" và thế giới hiện ở thời điểm "nguy hiểm về kinh tế". Ngân hàng Thế giới (WB) cũng dự báo 2022 sẽ là một trong những năm tệ nhất của tình trạng đói nghèo toàn cầu kể từ đầu thế kỷ.

Giá dầu lên cao nhất 14 năm vì xung đột Ukraine

Năm nay, giá dầu thô thế giới liên tục chịu nhiều biến động lớn, từ việc Nga mở chiến dịch quân sự tại Ukraine, Mỹ và châu Âu áp lệnh trừng phạt lên Moskva đến Trung Quốc phong tỏa và nới lỏng phong tỏa các thành phố lớn trong đại dịch.

Dầu Brent khởi đầu năm ở 78 USD. Đến ngày 24/2, khi xung đột quân sự Nga - Ukraine chính thức nổ ra, giá đã tiến sát 100 USD. 2 tuần sau, Brent lên 139 USD - cao nhất kể từ năm 2008 - do thông tin Mỹ sắp cấm nhập dầu Nga.

Tuy nhiên, tình thế sau đó đảo chiều nhanh chóng. Giá dầu Brent giảm 30% chỉ trong một tuần, về dưới 100 USD nhờ kỳ vọng Saudi Arabia và Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) tăng sản lượng dầu. Bên cạnh đó, nhu cầu từ Trung Quốc cũng được dự báo giảm do lệnh phong tỏa tại các thành phố lớn.

Thị trường sau đó liên tục lên xuống vì các thông tin Mỹ xả kho dự trữ dầu, Trung Quốc nới lỏng phong tỏa, OPEC+ giảm sản lượng, nguồn cung từ Nga đi xuống hay châu Âu cấm vận dầu Nga. Hiện tại, giá dầu Brent chỉ còn 79 USD, tương đương đầu năm.

Lạm phát nhiều nước lên cao nhất hàng thập kỷ

Giá cả bắt đầu tăng cao trên toàn cầu từ giữa năm ngoái và đến nay vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Hồi tháng 6, lạm phát tại Mỹ là 9,1% - mạnh nhất kể từ năm 1982. Lạm phát tại Anh và Nhật Bản lập đỉnh 4 thập kỷ trong tháng 10.

Cũng tháng đó, lạm phát khu vực đồng euro lập kỷ lục mới, với 10,7% - cao nhất kể từ năm 1997. Tại một số nước khác, như Thổ Nhĩ Kỳ hay Argentina, con số này còn lên tới 90%. Trên Economist, các chuyên gia cho biết chưa bao giờ thế giới chứng kiến nhiều bất ngờ về lạm phát đến như vậy.

Lạm phát cao do một số nguyên nhân tồn tại từ trước. Đó là nhu cầu tiêu dùng phục hồi sớm và mạnh trong khi nguồn cung bị gián đoạn, và chính sách nới lỏng của Mỹ cùng các nước nhằm hồi sinh kinh tế sau đại dịch. Sang năm nay, xung đột Nga - Ukraine nổ ra hồi tháng 2 càng khiến giá nhiên liệu và lương thực tăng vọt.

Việc phương Tây áp lệnh trừng phạt Nga, và Moskva đáp trả bằng cách siết nguồn cung năng lượng khiến giá xăng tại Mỹ hồi giữa năm liên tiếp lên cao nhất lịch sử. Trong khi đó, Đức có thời điểm phải mua khí đốt với giá gấp 14 lần năm ngoái.

Làn sóng nâng lãi suất trên toàn cầu

Lạm phát lập đỉnh khiến hàng loạt nền kinh tế phải thắt chặt chính sách tiền tệ. NYT cho biết tính đến tháng 7, hơn 70 ngân hàng trung ương đã nâng lãi suất để đối phó lạm phát. Đây là điều chưa từng xảy ra kể từ thập niên 80.

Tại Mỹ, Cục Dự trữ liên bang (Fed) nâng lãi suất 7 lần năm nay, đưa lãi suất tham chiếu lên cao nhất kể từ năm 2007. Châu Âu hồi tháng 7 cũng nâng lãi suất lần đầu sau 11 năm. Sau đó, cơ quan này tiếp tục nâng lãi trong phiên họp tháng 9,10 và 12. Ngân hàng Trung ương Anh tháng trước tăng lãi suất lần thứ 7 liên tiếp năm nay, với mức 75 điểm cơ bản - mạnh nhất 33 năm.

Hàng loạt tổ chức quốc tế đã lên tiếng cảnh báo về làn sóng thắt chặt chính sách này. Ngân hàng Thế giới (WB) hồi tháng 9 cho rằng toàn cầu có nguy cơ suy thoái khi lãi suất tăng cao. Viện Tài chính Quốc tế (IIF) thì lo ngại về tình trạng nợ nần, phá sản của doanh nghiệp. Moody's Analytics tính toán tỷ lệ vỡ nợ với trái phiếu doanh nghiệp trên toàn cầu được xếp hạng "rác" sẽ tăng gần gấp đôi vào năm tới.

Nợ công cũng sẽ là vấn đề khiến giới chức đau đầu. Sri Lanka và Zambia đã vỡ nợ trong năm nay. Nhiều nước châu Á chuộng đi vay bằng USD cũng sẽ thêm nặng nợ. Bản thân Mỹ cũng sẽ đối mặt thách thức chính trị với cuộc chiến tăng trần nợ liên bang đầu năm sau.

Nguy cơ suy thoái trên diện rộng

Suy thoái là nỗi lo thường trực với trên thế giới năm nay. Hồi tháng 6, lượt tìm kiếm từ khóa "recession" (suy thoái) trên Google thậm chí lên cao kỷ lục.

Mỹ tăng trưởng âm hai quý liên tiếp nửa đầu năm, do lạm phát cao nhất 4 thập kỷ khiến tiêu dùng bị siết chặt. GDP Nga cũng giảm trong quý II và III do lạm phát và sức ép từ hàng loạt lệnh trừng phạt của phương Tây.

Châu Âu bị đẩy đến bờ vực suy thoái khi Nga giảm nguồn cung năng lượng để trả đũa các biện pháp trừng phạt của phương Tây. Kinh tế Trung Quốc cũng giảm tốc do chính sách chống dịch cứng rắn và khủng hoảng bất động sản. GDP Anh giảm 0,3% quý III do người tiêu dùng và doanh nghiệp thắt chặt chi tiêu.

Hàng loạt tổ chức, cá nhân đã lên tiếng cảnh báo về suy thoái toàn cầu, từ Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB), CEO Tesla Elon Musk đến CEO JP Morgan Jamie Dimon. IMF hồi tháng 10 cho rằng "điều tồi tệ nhất vẫn chưa đến" với kinh tế thế giới và hơn một phần ba nền kinh tế toàn cầu sẽ chứng kiến hai quý tăng trưởng âm liên tiếp trong năm tới.

Euro ngang giá USD lần đầu tiên sau 20 năm

Nửa đầu năm nay, euro liên tục mất giá so với USD, do cú sốc năng lượng từ xung đột tại Ukraine đẩy châu Âu đến bờ vực khủng hoảng kinh tế.

Đến giữa tháng 7, lần đầu tiên sau 20 năm một euro đổi được một USD. Giới phân tích khi đó cảnh báo đồng tiền chung châu Âu có thể ghi nhận năm tệ nhất kể từ khi ra mắt.

Tình hình này khiến Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan. Euro yếu đi sẽ càng khiến vấn đề lạm phát thêm trầm trọng. Tuy nhiên, ECB không thể mạo hiểm thắt chặt tiền tệ mạnh tay, vì lo ngại đảo ngược quá trình tăng trưởng kinh tế.

Euro sau đó tiếp tục yếu đi, xuống 1 euro đổi 0,96 USD cuối tháng 9. Dù vậy, đồng tiền này về cuối năm bật tăng trở lại, do USD mất giá khi nhà đầu tư đặt cược Fed giảm tốc độ nâng lãi suất. Hiện mỗi euro có giá 1,06 USD.

Làn sóng ngừng trả nợ vay mua nhà của Trung Quốc

Thị trường bất động sản Trung Quốc rơi vào khủng hoảng thanh khoản từ giữa năm ngoái. Đến giữa năm nay, tình hình càng nghiêm trọng. Hồi tháng 7, làn sóng ngừng trả nợ vay mua nhà bùng lên tại Trung Quốc. Chỉ sau một tháng, người mua tại 100 thành phố, liên quan đến hơn 300 dự án bất động sản, đã tẩy chay việc trả nợ ngân hàng. Nguyên nhân là các dự án bị chậm tiến độ và giá nhà giảm mạnh.

Bất động sản là ngành quan trọng của kinh tế Trung Quốc, đóng góp một phần tư GDP nước này. Bắc Kinh vì thế liên tục tung ra biện pháp can thiệp, từ lập quỹ cứu trợ, thu hồi đất dự án bỏ hoang, thúc giục các tổ chức tài chính hỗ trợ thị trường bất động sản, công bố kế hoạch 16 điểm với sự tham gia của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc (PBOC) và Ủy ban Quản lý Ngân hàng - Bảo hiểm Trung Quốc (CBIRC)

Đến tháng 12, giá nhà tại Trung Quốc đã có dấu hiệu chạm sàn, đúng thời điểm giới chức Trung Quốc nới quy định phòng dịch. Dù vậy, tác động từ cuộc khủng hoảng này vẫn hiện hữu. Tỷ lệ nợ xấu trong tổng dư nợ bất động sản nửa đầu năm là 29%. Giá nhà trong tháng 10 cũng giảm mạnh nhất 8 năm qua.

Hàng loạt doanh nghiệp liên quan đến tiền số phá sản

2022 là năm khó khăn với lĩnh vực tiền số. Giá tiền số lớn nhất thế giới Bitcoin giảm 65% kể từ đầu năm. Token Luna - vốn được đánh giá là đáng tin cậy, có sự hậu thuẫn lớn về tài chính - và stable coin UST của Terra sụp đổ. Và chỉ trong thời gian ngắn, hàng loạt doanh nghiệp lớn liên quan đến tiền số phá sản.

Đầu tháng 7, quỹ đầu tư Arrows Capital (3AC) nộp đơn xin phá sản ở Mỹ. Vài ngày sau, sàn giao dịch tiền số Voyager Digital có động thái tương tự, với các khoản nợ ước tính lên đến 10 tỷ USD từ hơn 100.000 chủ nợ. Cũng trong tháng đó, Celsius Network - hãng cho vay tiền số hàng đầu thế giới - phá sản.

Vụ sụp đổ lớn nhất năm nay thuộc về sàn giao dịch tiền số FTX. Từng được định giá 32 tỷ USD hồi đầu năm, FTX tháng trước nộp đơn xin phá sản. Nhà sáng lập Sam Bankman-Fried bị bắt với cáo buộc lừa đảo tiền của người dùng. Cú sập của FTX còn khiến BlockFi - một trong những hãng cho vay tiền số lớn nhất thế giới - phá sản cuối tháng trước.

Các chuyên gia luật cho rằng những vụ phá sản liên tiếp này khiến nhà đầu tư tiền số phải suy nghĩ về cách bảo vệ tài sản. Tiền số vẫn nằm trong vùng xám về quy định quản lý và có thể phải mất nhiều năm nữa mới được kiểm soát chặt như các công cụ truyền thống.