Vốn đầu tư mạo hiểm - chiến trường công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc

Theo tờ Wall Street Journal, năm ngoái, các loại cổ phiếu công nghệ của Trung Quốc đã giảm mạnh. Năm nay, kịch bản đó đang lặp lại với nước Mỹ. 

Tuy nhiên, việc bán tháo cổ phiếu ở Mỹ và Trung Quốc có những động lực rất khác nhau và một trong số đó là do cuộc cạnh tranh ngày càng quyết liệt giữa hai quốc gia.

Sự điều chỉnh của chỉ số Nasdaq là hệ quả tự nhiên của đợt đầu cơ cho phép nhiều công ty không sinh lời được niêm yết cổ phiếu và rất nhiều công ty được định giá quá cao. Ngược lại, việc bán tháo cổ phiếu của Trung Quốc là kết quả của một loạt chính sách của chính phủ nhằm “chấn chỉnh” các lĩnh vực cũng như sắp xếp lại các ưu tiên đầu tư của nước này.

Sự khác biệt này rất quan trọng, bởi vì cho đến nay, hai lĩnh vực công nghệ có rất nhiều điểm chung. Các quốc gia khác từ lâu đã ghen tị với văn hóa khởi nghiệp của Mỹ và tìm cách dựng lên một đối thủ cạnh tranh của riêng họ với Thung lũng Silicon. Dựa trên số tiền huy động được và giá trị của các công ty được thành lập, Trung Quốc đã tiến gần nhất đến thành công.

Điều đó không phải là ngẫu nhiên. Thung lũng Silicon phần lớn đã khai sinh ra ngành công nghiệp đầu tư mạo hiểm của Trung Quốc, ông Sebastian Mallaby đã viết như vậy trong cuốn sách sắp ra mắt mang tựa đề: “Quy luật quyền lực: Đầu tư mạo hiểm và sự hình thành tương lai mới”.

Không chỉ sự giàu có đơn thuần gặp rủi ro. Ông Mallaby, một học giả tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mỹ (CFR) đã gọi vốn đầu tư mạo hiểm là “định chế vĩ đại thứ ba của chủ nghĩa tư bản hiện đại”, đảm nhận một vai trò khác biệt với thị trường chứng khoán và doanh nghiệp.

Ông Mallaby lập luận rằng trong khi các nhà đầu tư chứng khoán thụ động, thì các nhà đầu tư mạo hiểm đóng các vai trò “cầm tay chỉ việc”, vừa quản lý vốn điều hành, các nhân viên chủ chốt và là cả các khách hàng lớn đối với các công ty khởi nghiệp tiềm năng. Các nhà sáng lập các công ty khởi nghiệp không được coi trọng, nhưng ông Mallaby chỉ ra rằng chính các nhà đầu tư mạo hiểm đã giúp bồi dưỡng, đào tạo những người sáng lập đó như thế nào hoặc thậm chí đẩy họ ra ngoài, như tại Cisco Systems Inc. và Uber Technologies Inc.

Vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000, các nhà đầu tư Mỹ như Goldman Sachs và Sequoia Capital đã đưa công thức này đến Trung Quốc, nơi họ cùng với các cựu sinh viên Trung Quốc tại Mỹ giúp xây dựng các tập đoàn Alibaba, Tencent., Baidu, JD.com, ByteDance, Meituan và vô số công ty khác.

Các nhà đầu tư mạo hiểm Trung Quốc “đã học tại các trường đại học hàng đầu của Mỹ, làm việc tại các công ty Mỹ và nghiên cứu kỹ sách kinh doanh mạo hiểm của Mỹ về các vấn đề như quỹ chỉ có vốn chủ sở hữu, tài trợ theo từng giai đoạn, hay quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên khởi nghiệp,” ông Mallaby viết.

Vào năm 2018, số vốn đầu tư mạo hiểm được huy động ở Trung Quốc gần như ở Mỹ và các công ty do các nhà đầu tư mạo hiểm hậu thuẫn đã hoàn thành những gì mà các công ty Trung Quốc khác chưa làm được. Họ phát triển các sản phẩm thực sự sáng tạo, chẳng hạn như thanh toán di động không cần thông qua ngân hàng hoặc công ty phát hành thẻ tín dụng.

Theo PitchBook, vốn đầu tư mạo hiểm của Trung Quốc đang được huy động mạnh mẽ hơn bao giờ hết, với khoảng 111 tỷ USD vào năm ngoái. Nhưng bắt đầu từ cuối năm 2020, Chủ tịch Tập Cận Bình đã thực hiện một cuộc thanh tra kiểm soát toàn diện với các công ty thành công nhất của Trung Quốc, đặc biệt là Alibaba, cáo buộc công ty này vi phạm các hành vi chống cạnh tranh và bảo mật dữ liệu kém.

“Cơn bão pháp lý” này đã xóa sổ hơn 1.000 tỷ USD vốn hóa thị trường và khiến nhiều doanh nhân nổi tiếng phải lên tiếng xin lỗi hoặc nghỉ hưu. Các nhà đầu tư mạo hiểm Trung Quốc đã buộc phải chuyển trọng tâm đầu tư của họ sang các lĩnh vực được Chính phủ Trung Quốc ủng hộ - đặc biệt là chất bán dẫn - lĩnh vực mà Trung Quốc vẫn thua xa Mỹ.

Ông Mallaby tỏ ra bi quan về tác động của các biện pháp đó đối với sự đổi mới của Trung Quốc. Ông nói: “Văn hóa chính trị độc tài của Trung Quốc hoàn toàn đối nghịch với tinh thần kinh doanh tự do. Sự kìm kẹp ngày càng leo thang dường như có khả năng đẩy các nhân tài ra khỏi Trung Quốc. Trong khi đó, tinh thần kinh doanh tự do và tư duy tự do của Thung lũng Silicon vẫn rất đáng kinh ngạc”.

Trong cạnh tranh với Trung Quốc, Mỹ không những thiếu hụt những ý tưởng đổi mới sáng tạo mà cả năng lực sản xuất cũng như các bí quyết và tài năng liên quan. Các công ty Trung Quốc đạt được những thành công trong những thập kỷ gần đây là do sao chép và trong một số trường hợp là ăn cắp công nghệ của các nước khác, sau đó sử dụng lực lượng lao động có tri thức, động lực và được trả lương thấp hơn để tạo ra sản phẩm rẻ hơn.

Nhưng nếu Trung Quốc hy vọng có thể sánh ngang và sau đó vượt qua Mỹ về mặt kinh tế hoặc quân sự, thì nước này sẽ không thể không quan tâm đến việc đổi mới sáng tạo. Ông Mallaby lưu ý rằng, các máy bay không người lái do công ty công nghệ DJI của Trung Quốc chế tạo hay trí tuệ nhân tạo do tập đoàn SenseTime của nước này phát triển đều có các ứng dụng quân sự và cả hai công ty đều được các nhà đầu tư mạo hiểm hậu thuẫn.

Tại Mỹ, điều tương tự cũng xảy ra đối với SpaceX và Palantir Technologies Inc. Ông Mallaby viết: “Đầu tư mạo hiểm đã trở thành một trụ cột của sức mạnh quốc gia và nó không thể bị gạt ra khỏi các tính toán địa chính trị”./.