Volcker đã đánh bại lạm phát, Bernanke đã cứu các ngân hàng, liệu Powell có thể làm cả hai?

Lịch sử ghi nhớ Paul Volcker là kẻ đã đánh bại lạm phát, và Ben Bernanke là "người lính cứu hỏa dập lửa khủng hoảng". Chủ tịch Fed hiện tại, Jerome Powell hiện đang đứng trước nguy cơ phải hoàn thành xuất sắc cả 2 nghiệm vụ này cùng một lúc. Liệu Chủ tịch Fed có thể làm được cả hai?

Tuần này, ông cùng với các đồng nghiệp ở Fed đã đồng lòng tiếp tục theo đuổi lộ trình của suốt 1 năm vừa rồi: tăng lãi suất để dập tắt lạm phát. Đó cũng là con đường nhiều hầu hết các nền kinh tế lớn trên thế giới đang đi. Nhưng thực chất đó là 1 quyết định rất khó khăn. So với trước đây, mọi thứ đã thay đổi sau khi ngành ngân hàng Mỹ rơi vào khủng hoảng và khiến thị trường toàn cầu dậy sóng.

Chỉ vài tuần trước, những mối đe dọa đối với sự ổn định của hệ thống tài chính gần như không xuất hiện trong danh sách rắc rối mà các NHTW phải xử lý. Giờ thì nó đã vươn lên đứng đầu bảng. Powell vẫn quả quyết ngăn chặn tình trạng lạm phát cao như những năm 1970 là ưu tiên hàng đầu của Fed, nhưng trong lời lẽ của ông đã chứa những sắc thái khác.

Fed chỉ tăng lãi suất 0,25% thay vì 0,5% như dự định trước khi xảy ra 2 sự kiện ngân hàng SVB sụp đổ và Credit Suisse buộc phải bán mình. Ở châu Âu, ECB vẫn tăng lãi suất 0,5% như kế hoạch nhưng hạn chế đưa ra chỉ dẫn cho những hành động tiếp theo.

Tâm trạng của nhà đầu tư cũng thay đổi chóng vánh. Từ chỗ dự báo Fed sẽ tăng lãi suất thêm vài lần nữa giờ lại chuyển thành Fed sẽ phải hạ lãi suất vì khủng hoảng ngân hàng và kinh tế có nguy cơ suy thoái.

Trong kịch bản hoàn hảo nhất, các điều kiện tài chính được thắt chặt vừa phải (bằng cách ngân hàng giảm cho vay) để giúp Fed chống lạm phát. Điều này giúp hạ nhiệt nền kinh tế theo cách mà Powell muốn và giảm bớt sự cần thiết phải nâng lãi suất. Đồng thời, 2 loại công cụ kiểm soát giá cả và ngăn chặn khủng hoảng tài chính có thể hoạt động độc lập và hiệu quả.

Tất cả đều rất tốt - nhưng có 1 vấn đề cơ bản mà các NHTW đều phải đối mặt: “đơn thuốc” mà họ sử dụng để kiểm soát giá cả và củng cố mạng lưới ngân hàng sẽ đi theo 2 hướng đối đầu nhau. Để giảm lạm phát, NHTW cần tăng lãi suất và rút thanh khoản ra khỏi hệ thống ngân hàng. Còn để đối phó khủng hoảng, họ lại phải giảm chi phí đi vay và bơm tiền cho các ngân hàng.

Và điều nguy hiểm là họ sẽ phải đối mặt với điều tồi tệ nhất của cả hai thế giới: Một cuộc khủng hoảng toàn diện đẩy nền kinh tế vào suy thoái, buộc NHTW phải dừng cuộc chiến chống lạm phát mà chưa hoàn thành nhiệm vụ vì họ bận đi giải cứu hệ thống tài chính.

"Cuộc khủng hoảng hiện nay sẽ trở nên tệ hơn"

Anna Wong, chuyên gia kinh tế trưởng tại Bloomberg Economics, sự căng thẳng mà Fed đang gặp phải là lớn nhất trong lịch sử 140 năm của cơ quan này. Bà nhận định để thắt chặt tín dụng đến mức đủ để dập tắt lạm phát, cuộc khủng hoảng hiện nay sẽ trở nên tệ hơn.

Dự báo của nhà đầu tư về lãi suất cơ bản đã thay đổi chóng vánh trong 2 tuần qua. Nhưng chính các NHTW đã tự đẩy bản thân vào tình thế khó khăn hiện tại.

Thời kỳ lãi suất gần 0 kéo dài quá lâu khiến thị trường tài chính cũng như nền kinh tế trở nên biến dạng và thổi bùng lên tâm lý chuộng rủi ro. Hơn nữa Fed lại quá chậm chạp trong việc nhận ra mức độ nghiêm trọng của lạm phát.

Cựu Thống đốc Fed Kevin Warsh, người hiện là thành viên cấp cao tại Viện Hoover, cho biết: “Chính sách tiền tệ siêu lỏng lẻo bị đảo ngược quá nhanh và quá mạnh đã tạo nên ngòi châm cho tình trạng hỗn loạn của thị trường tài chính”.

Ban đầu, có vẻ như hệ thống tài chính có thể chống chọi với những tác động tiêu cực khi thời kỳ tiền rẻ kết thúc nhờ những cải cách hậu khủng hoảng 2008. Thị trường tiền số chao đảo trong khi tài chính truyền thống vẫn tỏ ra vững vàng.

Nhưng giờ thì những vết nứt đã bắt đầu xuất hiện, theo cách rất khác với những cuộc khủng hoảng trước đây.

'Khá nghiêm trọng'

Silicon Valley Bank, ngân hàng lớn thứ 16 ở Mỹ, không có những khoản vay mua nhà đầy rủi ro. Họ đầu tư nhiều vào trái phiếu kho bạc, thứ tài sản được coi là an toàn nhất. Nhưng SVB đã chịu đòn đánh kép. Lãi suất tăng khiến giá trị của số trái phiếu này giảm mạnh và cũng ảnh hưởng nặng đến túi tiền của ngành công nghệ - nơi có rất nhiều khách hàng đến gửi tiền tại SVB. Cuối cùng, Cơ quan bảo hiểm tiền gửi liên bang đã chính thức tiếp quản SVB từ ngày 12/3.

Credit Suisse là quân Domino tiếp theo đổ sập. Từ nhiều năm nay các nhà đầu tư đã chỉ ra nhiều điểm yếu của ngân hàng Thụy Sĩ. Rắc rối mất nhiều năm để tích tụ, nhưng UBS đã mua lại Credit Suisse trong chớp nhoáng với giá rẻ mạt. 17 tỷ USD trái phiếu bỗng chốc trở thành vô giá trị. Tất cả là để nhanh chóng cứu lấy hệ thống tài chính.

Theo khảo sát mới nhất mà Bank of America thực hiện trên các nhà quản lý quỹ toàn cầu, khan hiếm tín dụng đã thay thế lạm phát dai dẳng trở thành rủi ro chủ chốt hiện nay. Thị trường tài chính phản ứng như thể chúng ta đang ở trong 1 cuộc khủng hoảng nghiêm trọng và nền kinh tế vĩ mô rất yếu.

Ethan Harris, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu kinh tế toàn cầu của BofA cho biết: “Thị trường đang hành động như thể chúng ta đang ở giữa một cuộc khủng hoảng khá nghiêm trọng. Nó đặt trọng lượng rất cao vào một kịch bản bất lợi khi bạn có một sự kiện tài chính lớn và một nền kinh tế rất tồi tệ".

Mặc dù những diễn biến hiện nay rất giống với trước thềm khủng hoảng tài chính 15 năm trước, giới chức Mỹ vẫn tự tin họ đang kiểm soát được tình hình với hệ thống ngân hàng khỏe mạnh hơn, dồi dào vốn và thanh khoản hơn. Các sự vụ vừa qua chỉ là những tình huống đặc thù chứ không phải dấu hiệu của những vấn đề rộng hơn và sâu hơn.

Vết nứt xuất hiện

Nhưng không phải ai cũng nghĩ như vậy. Tính đến cuối năm ngoái, các ngân hàng Mỹ có 620 tỷ USD lỗ chưa thực hiện từ đầu tư chứng khoán, theo FDIC. Trong 1 báo cáo ngày 13/3, một nhóm các chuyên gia kinh tế dự báo hơn 100 ngân hàng Mỹ có thể đối mặt với tình trạng tiền gửi bị rút ra ồ ạt như SVB.

Họ viết: “Sự sụt giảm gần đây về giá trị tài sản ngân hàng đã làm tăng đáng kể sự mong manh của hệ thống ngân hàng Hoa Kỳ đối với hoạt động rút tiền của những người gửi tiền không được bảo hiểm” giống như trường hợp đã phá hủy SVB.

Các lãnh đạo Fed tự tin rằng họ có thể sử dụng cùng lúc những công cụ riêng biệt để kiểm soát giá cả và xử lý khủng hoảng tài chính. Ý tưởng này xuất phát từ nhà kinh tế học người Hà Lan Jan Tinbergen, người đầu tiên giành giải Nobel kinh tế năm 1969. Quy tắc của ông – mà đã được Bernanke áp dụng vào đầu những năm 2000 – là các nhà hoạch định chính sách cần sử dụng các công cụ khác nhau để đạt được những mục tiêu khác nhau.

Ví dụ, ở thời điểm hiện tại, các NHTW có thể hỗ trợ những ngân hàng yếu kém bằng cách sử dụng các công cụ cấp thanh khoản ngắn hạn, đồng thời tăng lãi suất cho vay để giảm lạm phát. Trong 2 tuần qua, Fed đã bơm hàng trăm tỷ USD thanh khoản vào hệ thống.

Bảng cân đối của Fed hoàn toàn có thể đối phó với những trường hợp khẩn cấp như vậy, nhưng vấn đề là Fed lại đang cố gắng giảm bớt lượng trái phiếu nắm giữ vốn đã phình to sau nhiều năm nới lỏng định lượng. 2 tuần qua Fed đã đi ngược lại với lộ trình đang theo đuổi.

Powell nói với các phóng viên hôm thứ Tư rằng điều đó không nên được coi là sự nới lỏng lập trường của Fed. Lập luận cho rằng việc cung cấp thanh khoản ngắn hạn và mua hoặc bán tài sản nhằm thay đổi chi phí đi vay dài hạn là những điều khác nhau. Nhiều người theo dõi dày dạn kinh nghiệm của Fed đồng ý - nhưng điều đó không ngăn được các nhà quản lý tiền tệ bám lấy nó như một tín hiệu về chính sách nới lỏng hơn ở phía trước.

Ngoài tầm kiểm soát?

Cựu thống đốc Fed Warsh cho biết kết quả là một thông điệp lộn xộn gây nhầm lẫn cho thị trường và khiến các nhà hoạch định chính sách khó kiểm soát lạm phát hơn. Trường hợp điển hình: Các nhà đầu tư đang phớt lờ những lời chứng thực lặp đi lặp lại của Powell rằng Fed không có kế hoạch hạ lãi suất trong năm nay và giao dịch như thể các đợt cắt giảm được thực hiện.

Kể cả nếu các nhà hoạch định chính sách tiền tệ có thể khống chế khủng hoảng ngân hàng thành công, họ vẫn buộc phải thừa nhận rằng nền kinh tế sẽ bị ảnh hưởng. Câu hỏi quan trọng ở đây là mức độ ảnh hưởng đến đâu?

Tại cuộc họp báo của mình sau động thái tăng 25 điểm cơ bản hôm 22/3, Powell gợi ý rằng các điều kiện tài chính thắt chặt hơn có thể “tương đương với việc tăng lãi suất, hoặc có thể hơn thế nữa” – nhanh chóng thêm một lời cảnh báo: đánh giá hiện không thể được thực hiện “ với bất kỳ độ chính xác nào.”

Theo ước tính của Wong, căng thẳng trên hệ thống ngân hàng sẽ gây ra tác động mạnh tương đương tăng lãi suất 50 điểm cơ bản. Một số người khác ước tính con số lên tới 150 điểm cơ bản.

Dù con số là bao nhiêu thì vấn đề vẫn giống nhau: đó là thứ mà Fed không kiểm soát được. Ông Powell và các đồng nghiệp đang cố gắng đưa nền kinh tế lớn nhất thế giới ra khỏi lạm phát và quay trở lại với tăng trưởng vững chắc. Nhiệm vụ đó đang trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Lý tưởng nhất là Fed hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Nhưng mối lo nền kinh tế rơi vào suy thoái sâu và khó kiểm soát đang ngày càng lớn dần.