Vỡ quy hoạch và vấn nạn đô thị: "Căn bệnh" khó chữa

Hàng loạt tòa nhà cao tầng mọc lên dày đặc các tuyến đường có vị trí đắc địa khiến cho giao thông các cửa ngõ thành phố trở nên khó khăn và ngột ngạt. Đây chính là hệ quả của việc phát triển đô thị ồ ạt làm vỡ quy hoạch... với không chỉ riêng TP. HCM.

Tắc đường, triều cường thay nhau "nạo vét" TP. HCM

19 năm qua, TP. HCM đã phát triển hàng loạt tuyến đường. Kéo theo đó, hàng trăm dự án nhà ở, chung cư cao tầng mọc lên dày đặc tại các dự án hạ tầng này.

Nhiều tuyến đường như Nguyễn Hữu Cảnh (quận Bình Thạnh), Nguyễn Hữu Thọ, Huỳnh Tấn Phát (quận 7), dọc bến Vân Đồn (quận 4), Phạm Văn Đồng (quận Thủ Đức), Xa lộ Hà Nội, Mai Chí Thọ (quận 2)... đang gánh một lượng lớn các dự án nhà cao tầng.

Triều cường có đến từ việc phá vỡ quy hoạch đô thị thành phố?

Đơn cử khúc đường Nguyễn Hữu Cảnh với các khối nhà cao tầng, hàng chục ngàn căn hộ nằm san sát nhau, khiến cho người dân cảm thấy ngẹt thở. Bê tông hóa khiến cho môi trường sống giảm rõ rệt.

Với lượng lớn dân số chuyển về sinh sống ở các cung đường cửa ngõ khiến cho lưu lượng xe cộ di chuyển đông đúc vào các giờ cao điểm. Thậm chí các tuyến đường lớn mới mở như Phạm Văn Đồng, Võ Văn Kiệt cũng kẹt cứng vào các giờ cao điểm.

Để giải phóng lưu lượng xe cộ dồn cục, cơ quan giao thông đô thị lập các biển báo hướng dẫn xe vào các đường hẻm, len lỏi trong khu dân cư. Dù vậy, vấn nạn kẹt xe vẫn gây ra một "cơn đau đầu" không hề nhỏ đối với các nhà quản lý đô thị; chỉ một đoạn đường tầm 15 km nhưng người dân phải di chuyển gần 1 tiếng đồng hồ trong khu vực trung tâm.

Kế hoạch phát triển nhà ở thành phố giai đoạn 2016 - 2020 mà UBND TP. HCM đã phê duyệt theo hướng hạn chế phát triển dự án mới tại khu trung tâm và nội đô.

Theo đó, tại khu vực trung tâm gồm quận 1, 3, từ nay đến năm 2020, không phát triển các dự án nhà ở mới. Các quận nội thành gồm quận 4, 5, 6, 8, 10, 11, Bình Thạnh, Gò Vấp, Phú Nhuận, Tân Bình, Tân Phú tập trung hoàn thiện các dự án đang dở dang và cũng bị hạn chế phát triển các dự án nhà ở mới. Đối với các quận 2, 7, 9, 12, Bình Tân, Thủ Đức chỉ tập trung hoàn thiện các dự án dở dang. Đồng thời, các khu vực này được phép phát triển các dự án nhà ở mới, chung cư cao tầng dọc các trục giao thông như tuyến Metro số 1 qua các quận 2, 9, tuyến đường Phạm Văn Đồng qua quận Thủ Đức.

Đến nay, chỉ sau vài năm phát triển hạ tầng mới ở các quận 2, 9 và Thủ Đức, thị trường nhà đất và đô thị đã thay đổi từng ngày. Số lượng nhà cửa riêng lẻ của người tự xây dựng phát triển nhanh. Các doanh nghiệp phát triển bất động sản cũng bám theo các tuyến đường lớn, khu vực kết nối giao thông thuận tiện để phát triển hàng loạt các dự án nhà ở cao tầng.

Chung cư "oanh tạc" các tuyến đường xuyên tâm tại Hà Nội

Theo thống kê chưa đầy đủ của Sở Quy hoạch và Kiến trúc Hà Nội vào thời điểm cuối năm 2018, trong khu vực nội đô của thành phố hiện có khoảng hơn 300 công trình cao tầng hiện hữu hoặc đã được cấp phép xây dựng và đang thi công; hơn 200 dự án công trình và tổ hợp công trình đang xem xét theo các quy hoạch.

Một Lê Văn Lương chưa đầy 2 km phải cõng hơn 40 tòa nhà cao tầng

Do đó, TP. Hà Nội đang có nhiều tuyến phố dày đặc các tòa chung cư, tòa nhà hỗn hợp (chung cư, văn phòng, trung tâm thương mại), các phố như Lê Văn Lương, Nguyễn Tuân, Trần Duy Hưng, Duy Tân…và rất nhiều tuyến đường khác với nhiều dự án nhà cao tầng đang được xây dựng. Thậm chí, tuyến đường Lê Văn Lương, vốn là trục đường xuyên tâm quan trọng, nhằm giải phóng và giảm sức ép giao thông cho Thủ đô ở cửa ngõ phía Tây thì giờ đây lại đang phải vật vã với lưu lượng phương tiện quá lớn mỗi ngày.

Không chỉ dừng lại ở việc các dự án nhà cao tầng mà các khu đô thị liên tiếp được mở ra đã góp phần không nhỏ gây áp lực đối với hạ tầng của thành phố. Đơn cử như khu đô thị Trung Hòa - Nhân Chính với phê duyệt số người dự kiến trong khu vực quy hoạch (32,86 ha) là 12.600 người; khu nhà ở hồ Linh Đàm (160,9 ha) 25.128 người; Ciputra (300 ha cho cả 3 giai đoạn) 50.000 người; khu Đặng Xá (33,6 ha) 13.000 người; Times City (36,5 ha) 12.000 người…

Tình trạng trăm dự án cùng nhìn xuống một con đường, dự án chồng dự án, đã khiến dân số ở những khu vực này tăng lên vùn vụt, trong khi cơ sở hạ tầng giao thông và nhiều tiện ích khác chưa phát triển kịp đã không còn hiếm gặp. Chẳng hạn Khu đô thị kiểu mẫu Linh Đàm bị băm nát sau khi những tòa nhà thương mại giá rẻ san sát mọc lên dẫn đến tình trạng quá tải hệ thống giao thông khu vực phía nam. Nạn kẹt xe ở nút giao giữa Linh Đàm với đường Giải Phóng là hậu quả nhãn tiền của việc cấp phép xây dựng tràn lan, không quan tâm đến sự mất cân đối giữa gia tăng dân số cơ học và những nhu cầu thiết yếu về hạ tầng xã hội ở nhưng khu vực này.

Thậm chí, tình trạng quá tải dân số tại các dự án nhà ở, khu đô thị dẫn tới hàng loạt bất cập như thiếu sân chơi, trường học, áp lực về điện, nước, an toàn phòng cháy chữa cháy, phá vỡ quy hoạch.

Theo báo cáo giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đất dành cho giao thông tại Hà Nội, TP. HCM mới chỉ chiếm 9%, trong khi quy hoạch phải đạt 20 - 26% với đô thị trung tâm, 18 - 23% với đô thị vệ tinh, 16 - 20% với các thị trấn. Cùng với đó, tỷ lệ đất dành cho đỗ xe, bến bãi tại hai thành phố này mới chỉ đạt dưới 1% trong khi yêu cầu phải là 3 - 4%.

Về câu chuyện này, Bí thư Thành uỷ TP. HCM Nguyễn Thiện Nhân đã khẳng định, giao thông là một trong những vấn đề nan giải của thành phố.

Tại TP. HCM hiện cứ 10 km2 mới chỉ có 2,1 km đường. Như vậy, để đạt chuẩn giao thông theo chuẩn đô thị thì thành phố phải mất 50 năm mới làm xong. Trong khi đó, dân số thành phố không ngừng tăng cao.

Bên cạnh giao thông, tình trạng ngập úng cũng rộng hơn và phức tạp hơn. Nhiều tuyến đường trên địa bàn, luôn trong tình trạng ngập mỗi khi có mưa lớn. Nếu mưa và kết hợp với triều cường thì người dân thành phố vô cùng khổ sở.

Một trong những nguyên nhân được các chuyên gia chỉ ra chính là do tình trạng điều chỉnh phá vỡ quy hoạch đô thị.

Bám đường lớn, khu vực có hạ tầng giao thông thuận tiện là cách mà ngành bất động sản đang thực hiện. Điều này, tạo nên những không gian đông đúc, nhưng cũng tạo ra nhiều sức ép cho hạ tầng đô thị trong bối cảnh hoạt động đầu tư còn hạn chế.

“Đánh đổi” bền vững để phát triển?

Trước tình trạng quá tải hạ tầng tại thành phố Hà Nội, một số chuyên gia cho rằng, việc để các tập đoàn, doanh nghiệp bất động sản tư nhân vừa đầu tư - thiết kế - xây dựng - thẩm định khiến cho “đất vàng” trong nội đô ngày càng biến thành cao ốc. Đồng nghĩa với việc người dân mất đi cơ hội được tiếp cận và sở hữu những khoảng xanh đô thị cần thiết, còn thành phố mất đi năng lực nâng cao tiện nghi đô thị.

Theo Kiến trúc sư (KTS) Trần Huy Ánh - Ủy viên Ban Thường trực Hội KTS Hà Nội, chuyên gia về phản biện quy hoạch đô thị Việt Nam thì các dự án bất động sản hiện nay phần lớn đều không hướng tới mục tiêu phát triển bền vững của đô thị mà tập trung vào việc xây dựng để nhanh thu lại lợi nhuận. Do đó, hệ quả là áp lực dân số nội đô và sự thiếu thốn tiện nghi đô thị ngày một gia tăng. Đồng thời ông Ánh cho rằng không nhất thiết phải xây dựng thêm các dự án bất động sản mới trong khi đã có quá nhiều dự án chưa phát huy được hết hiệu quả như hiện nay.

Đồng ý với quan điểm trên, Tiến sĩ Phạm Sĩ Liêm, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng cho rằng: Trong nhiều năm qua, khi cấp phép xây dựng các khu đô thị, TP. Hà Nội hay TP. HCM đã không bắt buộc các chủ đầu tư phát triển hạ tầng xã hội, mà để cho họ thoải mái xây nhà để bán và không quan tâm tới nghĩa vụ phải phát triển hạ tầng, đã cho thấy một lỗ hổng rất lớn trong công tác quản lý quy hoạch. Các dự án được “xen cấy” trên các diện tích đất cũ, ăn theo hạ tầng hiện có của khu vực, đặc biệt trong các quận nội đô, đã mang lại lợi nhuận đáng kể cho các chủ đầu tư nhưng để lại hậu quả quá tải, khiến đô thị phát triển thiếu cân bằng, chất lượng cuộc sống người dân đô thị có xu hướng suy giảm…

Bên cạnh đó, quy hoạch chung đã được công bố rất chi tiết nhưng quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết còn mù mờ. Do đó, tất cả dự án, quy hoạch phải minh bạch để tham vấn xã hội rộng rãi. Nếu cơ quan quản lý thực hiện lỏng lẻo thì cần xã hội giám sát. HĐND, Quốc hội với chức năng phản biện phải có đầy đủ thông tin. Mà từ thông tin đó, mới tập hợp các nội dung và kiến nghị để lập luận phản bác hoặc đòi hỏi quy hoạch đúng theo quy trình, Tiến sĩ Liêm cho biết thêm.