VN bị giám sát thao túng tiền tệ: Đằng sau là gì?

Điều quan trọng, theo chuyên gia, là Việt Nam phải có trách nhiệm quản lý, chống tình trạng đội lốt, tránh để Mỹ đánh thuế theo một lỗi khác.

Ngày 14/1/2020, Bộ Tài chính Mỹ đã phát hành báo cáo "Kinh tế vĩ mô và chính sách tỷ giá hối đoái của các đối tác thương mại chính", trong đó Việt Nam là 1 trong 10 nước có mặt trong danh sách theo dõi thao túng tiền tệ.

Trước đó, theo Tổng cục Thống kê, Mỹ tiếp tục là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch đạt 60,7 tỷ USD, tăng 27,8% so với năm trước; trong khi đó nhập khẩu hàng hóa từ Hoa Kỳ đạt 14,3 tỷ USD, tăng 12,3%.

Ở một diễn biến khác, Mỹ đã đề nghị Việt Nam giảm thuế nhập khẩu một số mặt hàng nông sản như thịt gà, sản phẩm chế biến từ thịt gà; hạnh nhân, táo, nho tươi, lúa mỳ, thịt lợn, khoai tây...

Theo đề nghị từ phía Mỹ, những mặt hàng trên được xem xét giảm thuế trong năm 2020 và có lộ trình giảm về 0% ở những năm tiếp theo.

Nhìn vào một số diễn biến trên, chuyên gia kinh tế Bùi Ngọc Sơn (Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính trị thế giới) không cho rằng, động thái đưa Việt Nam vào danh sách giám sát thao túng tiền tệ của Mỹ là nhằm buộc Việt Nam phải hạ thuế, tăng cường mua hàng hóa Mỹ, giảm thâm hụt thương mại giữa hai nước.

Theo giải thích của ông Sơn, việc Việt Nam nằm trong diện giám sát thao túng tiền tệ đã có từ lâu và lần này là sự tiếp tục. Theo quy định của Đạo luật Xúc tiến và Tăng cường thương mại năm 2015 của Mỹ, cơ quan quản lý nước này cần phân tích nâng cao về chính sách tỷ giá và kinh tế đối ngoại của các đối tác thương mại lớn, thỏa mãn các tiêu chí về thặng dư thương mại song phương với Mỹ, thặng dư cán cân vãng lai và can thiệp ngoại tệ.

Các tiêu chí này được lượng hóa cụ thể tại Báo cáo tháng 1/2020 của Bộ Tài chính Mỹ như sau: Thặng dư thương mại hàng hóa song phương với Mỹ ít nhất 20 tỷ USD; thặng dư cán cân vãng lai tương đương ít nhất 2% GDP; can thiệp một chiều và kéo dài trên thị trường ngoại tệ, thể hiện qua việc mua ròng ngoại tệ trong ít nhất 6 tháng trên giai đoạn 12 tháng với tổng lượng ngoại tệ mua ròng tương đương ít nhất 2% GDP trong giai đoạn 12 tháng.

Việt Nam tiếp tục nằm trong danh sách giám sát do đáp ứng một tiêu chí về thặng dư thương mại song phương (Thặng dư thương mại hàng hóa song phương với Mỹ 47 tỷ USD), còn thặng dư cán cân vãng lai tương đương 1,7% GDP; can thiệp mua ròng trên thị trường ngoại tệ tương đương 0,8% GDP.

"Chỉ phạm vào một tiêu chí thì Mỹ vẫn đưa Việt Nam vào danh sách giám sát. Người Mỹ làm việc bao giờ cũng có tiêu chuẩn cụ thể và công khai. Do vậy, đây không phải là điều ghê gớm gì.

Về việc đằng sau đó có phải Mỹ muốn ép Việt Nam hạ thuế, giảm thâm hụt thương mại hay không, tôi cho rằng không có liên quan và cũng chưa thể nói được gì. Chỉ khi nào Việt Nam phạm lỗi nặng, chẳng hạn cả 3 tiêu chí nói trên thì có thể Mỹ mới bắt đầu xem xét có cách nào không, còn bây giờ chưa có vấn đề gì", ông Bùi Ngọc Sơn nhận xét.

Dù vậy, vị chuyên gia kinh tế cho rằng động thái của Mỹ đã cảnh báo một số vấn đề, chẳng hạn: Năm 2019, xuất khẩu trung bình của Việt Nam sang các nước chỉ tăng 8,1%, trong khi đó xuất khẩu sang Mỹ tăng gần 30%. Đây là một trong những chỉ dấu cho thấy có thể Việt Nam cố lấy lợi thế cạnh tranh xuất khẩu vào Mỹ.

Tuy nhiên, trên thực tế, trường hợp của Việt Nam hơi khác, không theo bản chất lỗi này: tỷ giá VND trong thời gian qua thậm chí còn lên giá, trong khi xuất khẩu tăng có thể do tình trạng hàng nước khác đội lốt xuất xứ Việt Nam để xuất khẩu sang Mỹ.

"Mỹ cứ cảnh báo, còn cụ thể, chi tiết thế nào thì phải điều tra, xem xét cả một quá trình", ông Sơn nhấn mạnh.

Bởi vậy, vị chuyên gia nhận định, về phía cơ quan quản lý không có gì phải làm nhiều:

"Nếu Việt Nam có thay đổi gì thì sự thay đổi ấy cũng phải thuyết phục được Mỹ rằng trong vấn đề đó dù mang dấu hiệu vi phạm nhưng thực tế không phải như vậy. Quan trọng là phía Việt Nam phải có trách nhiệm quản lý, chống tình trạng đội lốt, giả mạo xuất xứ như thế nào để tránh bị Mỹ đánh thuế theo một lỗi khác.

Một minh chứng thấy rõ là: Tháng 12/2019, Bộ Thương mại Mỹ đã quyết định áp thuế cao nhất, lên tới 456%, đối với một số sản phẩm thép của Việt Nam. Lý do là một số sản phẩm này được sản xuất tại Hàn Quốc hoặc Đài Loan (Trung Quốc), sau đó đưa sang Việt Nam để gia công đơn giản rồi xuất khẩu sang Mỹ nhằm né thuế chống bán phá giá và thuế chống trợ giá của Mỹ.

Mỹ cũng làm điều tương tự với Malaysia để ngăn chặn loại thép đó vào Mỹ".

Từ những phân tích trên, chuyên gia kinh tế Bùi Ngọc Sơn cho rằng, không phải Việt Nam cứ hạ thuế, giảm thâm hụt thương mại giữa hai nước là thoát khỏi diện theo dõi mà còn nhiều vấn đề khác.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đề cao vấn đề buôn bán phải cùng có lợi, không dùng tiểu xảo. Việt Nam có thể cũng tuân thủ điều này nhưng do quản lý kém để hàng Trung Quốc tràn ngập, mượn xuất xứ Việt Nam xuất đi Mỹ. Bởi vậy, nếu Việt Nam không xử lý thì Mỹ buộc phải ứng xử với nhập khẩu từ Việt Nam như nhập khẩu từ Trung Quốc, lúc bấy giờ Việt Nam phải chịu thiệt.

Về vấn đề tỷ giá, theo ông Sơn, giữ vững tỷ giá không khó khi tình hình FDI đầu tư vào Việt Nam vẫn ổn, VND thậm chí vẫn còn bị sức ép lên giá và kiểu lên giá này là tự giết chính mình.

"Yêu cầu là phải điều chỉnh tỷ giá bớt đi, nhưng sự điều chỉnh ấy chỉ để chống đỡ nhằm giảm thiệt hại cho xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam còn FDI không quan tâm chuyện đó.

Cái khó ở chỗ: trước đây chúng ta không làm, giờ khi Mỹ đặt ra Đạo luật Xúc tiến và Tăng cường thương mại, nếu Việt Nam làm thì có thể phạm luật. Rõ ràng chúng ta đang ở cái thế không làm thiệt, làm thì có thể dính lỗi", chuyên gia Bùi Ngọc Sơn nói.