Việt Nam 44 năm hiện đại hóa và đổi mới

Cụm từ "đổi mới thể chế" nghe rất đơn giản, nhưng là cả một quá trình đấu tranh, chuyển biến sâu sắc để thích nghi với cơ chế thị trường theo thông lệ quốc tế...

Năm nay kỷ niệm 44 năm thống nhất đất nước 30/4 và ngày Quốc tế Lao động 1/5 gần với lễ giỗ Tổ Hùng Vương nên bà con kiều bào khắp thế giới về thăm quê khá đông cùng với nhiều dự án đầu tư làm ăn lớn lâu dài. Nguồn kiều hối 25 năm qua đã tăng nhanh, lên đến 15 tỷ USD trong năm 2018 góp phần đưa dự trữ ngoại tệ của Việt Nam lên trên 60 tỷ USD, càng khẳng định sức sống Việt dù ở nơi đâu, trong hoàn cảnh nào cũng luôn hướng về tổ quốc.

Người viết rất vui mừng được gặp lại người bạn ký giả XĐ của Sài Gòn xưa – người đã giúp tôi rất nhiều trong những ngày Sài Gòn mới giải phóng. Anh xúc động trước những đổi thay kỳ diệu của quê hương, dù giàu sức tưởng tượng cũng không thể hình dung được một Việt Nam hiện đại đang phát triển toàn diện như hôm nay. Và những hồi ức 44 năm qua ập về với chúng tôi xen lẫn biết bao vui buồn cùng những niềm tin mới.

Phát triển năng lượng bền vững và thu hút vốn đầu tư

Tháng 7/1975, tôi đang bị lạc đường giữa Sài Gòn thì may mắn gặp lại người bạn thời niên thiếu, đó là ký giả XĐ đã làm báo ở Sài Sòn, chuyên theo dõi mảng tài chính-ngân hàng. Anh vui vẻ chở tôi đi mua sắm mọi thứ hàng và giới thiệu khái quát tình hình Sài Gòn. Đứng giữa chợ Huỳnh Thúc Kháng nghe những dàn âm thanh stereo Sony, Akai... đồ sộ, tôi thực sự bị choáng ngợp trước sự dư thừa mênh mông đủ loại hàng tiêu dùng cao cấp từ đồng hồ, ti vi, tủ lạnh, xe máy,... và cả đồ trang sức bằng vàng cũng rất rẻ.

Tôi hỏi: Nghe đồn tổng thống Nguyễn Văn Thiệu đã mang đi những 16 tấn vàng, có đúng không? Ký giả XĐ lắc đầu: 16 tấn vàng nghe thì to, nhưng thời giá chỉ vào khoảng 220 triệu USD thôi.

Có thể tài sản của Thiệu mang đi giá trị nhiều hơn, nhưng chắc chắn 16 tấn vàng dự trữ của ngân khố Việt Nam Cộng Hòa vẫn còn nguyên vẹn trong kho ngân hàng ở Chương Dương nhờ công của Tiến sĩ Nguyễn Văn Hảo từng là Phó thủ tướng kinh tế của Việt Nam Cộng hòa - người được Mặt trận Giải phóng liên hệ từ lâu đã kiên trì giữ lại và có cả sự may mắn - không một ngân hàng uy tín nào dám bảo lãnh cho việc chở vàng giữa lúc pháo của quân giải phóng đã nã nát sân bay Tân Sơn Nhất.

Thực ra số vàng này chỉ chiếm 1/4 viện trợ hàng năm của Mỹ, chẳng thể cứu vãn được một chế độ thối nát khi người Mỹ đã chấm dứt viện trợ. Sự hiếu kỳ trong sáng tác đã thúc bách tôi tìm hiểu kỹ hơn về 16 tấn vàng như một sợi giây xâu chuỗi cho những sự kiện lớn để viết về những ngày "Sài Gòn Hấp Hối".

Tôi biết ký giả XĐ là bạn cà phê sáng của trung tá tình báo Mỹ Fan Snep- người đã chở Thiệu ra sân bay (sau này đã viết cuốn hồi ký nổi tiếng "Cuộc tháo chạy tán loạn") nên những gì anh cung cấp cho tôi đều rất chính xác. Tôi đã kỳ công viết kịch bản phim truyện "Mười sáu tấn vàng & Sài gòn hấp hối" gồm 4 tập theo hợp đồng với Hãng Phim truyện Việt Nam, nhưng do kinh phí hạn hẹp, điều kiện thực hiện khó khăn nên tôi phải viết thành tiểu thuyết.

Năm 1986 mở đầu thời kỳ đổi mới, tôi may mắn được giao thực hiện bộ phim tài liệu "Năng lượng Việt Nam trên đà phát triển" với những chuyến đi xuyên Việt theo đường dây điện cao thế. Cần nhấn mạnh rằng sau năm 1975 tình hình phát điện ở miền Bắc khá hơn miền Nam, nhất là sau khi Thủy điện Hòa Bình hoàn thành, miền Bắc đã thừa điện, còn miền Nam vẫn thiếu điện triền miên.

Lưới điện miền Nam chủ yếu tập trung các thành phố lớn, toàn bộ miền Trung, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long dường như không có lưới điện quốc gia, chủ yếu dùng máy phát điện chạy dầu cục bộ. Việc tập trung phát triển lưới điện 220 KV đưa điện từ miền Bắc vào miền Trung và đưa điện từ thủy điện Trị An qua sông Tiền, sông Hậu... đã góp phần giải quyết một phần nạn thiếu điện "thảm khốc".

Nhưng khi năng lực sản xuất được giải phóng, tình hình cung ứng điện cho miền Nam vẫn rất thiếu tình hình mất điện, cúp điện thường xuyên xảy ra. "Việc quyết định xây dựng đường dây điện 500 kv Bắc-Nam với chiều dài 1.450 km chi phí cực lớn đã gặp không ít khó khăn, nhưng đây chính là mũi đột phá quan trọng mà Chính phủ Việt Nam của Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã kiên trì dũng cảm thực hiện thành công chỉ trong hai năm đã mở ra thời kỳ tăng tốc phát triển kinh tế Việt Nam sau 20 năm thống nhất". Đó là nhận định của hãng BBC vào dịp 30/4/1995.

Ngày nay đã có thêm hàng chục nhà máy phát điện công suất cực lớn khắp đất nước, việc xây dựng thêm những hệ thống đường dây 500 KV đã trở nên bình thường và dù cho nhu cầu tiêu dùng điện tăng rất lớn nhưng Việt Nam vẫn bảo đảm được an ninh năng lượng vững chắc, đáp ứng mọi yêu cầu tiêu dùng của nhân dân và sản xuất. Nhiều chuyên gia kinh tế của WB đã đánh giá rất cao những nỗ lực của Việt Nam trong việc cung ứng năng lượng cho các khu công nghiệp phát triển nhanh với giá điện hợp lý.

Cùng với sự an toàn, ổn định về chính trị, hệ thống luật pháp từng bước được hoàn chỉnh, chính sách ưu đãi và năng lượng tốt Việt Nam đã thu hút được đầu tư nước ngoài rất lớn góp phần quan trọng cho sự tăng trưởng cao liên tục suốt 25 năm qua. Trước đây khi viện trợ cho Việt Nam nhà máy giấy Bãi Bằng, chính phủ Thụy Điển đã phải cho xây dựng kèm một nhà máy phát điện chạy than để bảo đảm sản xuất. Ngày nay kể cả những nhà máy có vốn nước ngoài tiêu dùng điện rất lớn vẫn không hề phải lo lắng đến nguồn phát điện - Quả là Việt Nam rất "hào phóng" theo cách nói của ký giả XĐ.

Anh nhắc lại với tôi sau giải phóng Sài Gòn, công suất phát điện cả nước chỉ mới vào khoảng 1.200 MW, sau 44 năm Việt Nam đã có 48.000MW, tăng hơn 44 lần và theo tổng sơ đồ phát triển mới được công bố thì đến năm 2025 tổng công suất phát điện phải là 90.000 MW, nghĩa là gấp đôi hiện nay; đến năm 2030 sẽ lên đến 130.000MW. Nguồn thủy điện, nguồn khí đồng hành, nguồn điện gió, điện mặt trời tuy còn rất khiêm tốn, song đã đóng góp được vào việc cung cấp điện cho cả nước đi đôi với bảo vệ môi trường. Năng lượng tái tạo đang là một hướng phát triển mạnh của ngành điện lực Việt Nam.

Kinh tế tư nhân càng được khẳng định vị thế

Trải qua những cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính toàn cầu, Việt Nam vẫn tỏ ra đầy bản lĩnh, giữ vững được đà tăng trưởng cao nhờ đã tìm ra những bước đột phá mới cho riêng mình. Đó là sự đổi mới thể chế phù hợp nền kinh tế thị trường và hội nhập toàn cầu với một nền tài chính minh bạch, ổn định cùng hệ thống luật pháp được sửa đổi, hoàn thiện.

Cụm từ "đổi mới thể chế" nghe rất đơn giản, nhưng là cả một quá trình đấu tranh, chuyển biến sâu sắc của ý thức hệ bao cấp, quan liêu, hách dịch, cửa quyền, tham nhũng... thích nghi với cơ chế thị trường theo thông lệ quốc tế cùng những quy định của WTO và các hiệp định thương mại đã ký kết.

Những chuyển biến trong quản lý vĩ mô, hành động quyết liệt của chính phủ, theo quan điểm điều hành "phục vụ doanh nghiệp và nhân đân", tháo gỡ mọi cản trở trong sản xuất kinh doanh, tạo thuận lợi cho kinh tế tư nhân phát triển đã nhanh chóng tạo nên sự bứt phá ngoạn mục của nhiều ngành, mạnh dạn đổi mới công nghệ, mạnh dạn mở rộng công cuộc lập nghiệp cho lực lượng lao động và tri thức trẻ... đưa số lượng doanh nghiệp tư nhân tăng nhanh hàng năm. Đến nay đã có trên 600.000 doanh nghiệp tư nhân hoạt động khá ổn định.

Tuy còn nhiều bất cập, cản trở đang khẩn trương được tháo gỡ, dự kiến đến năm 2020 Việt Nam sẽ có trên một triệu doanh nghiệp tư nhân đưa tỷ trọng GDP của khối này lên 50%, sử dụng trên 80% lực lượng lao động. Trong khi khối doanh nghiệp nhà nước chỉ chiếm tỷ trọng GDP trên dưới 30%, cổ phần hóa còn chậm, nhưng những đổi thay quản lý vốn, tăng cường thanh kiểm tra, đổi mới tổ chức quản lý ở các tập đoàn lớn đã có nhiều chuyển biến, tạo được sự tăng trưởng, hiệu quả hơn. Những doanh nghiệp nhà nước đã cổ phần hóa thành công như Vinamilk, Bia Sài Gòn... đang thu hút được nhiều nhà đầu tư nước ngoài, luôn dẫn đầu trên thị trường chứng khoán.

Ký giả XĐ tâm sự với tôi nhiều suy nghĩ về đất nước: - Có thể nói Việt Nam đã sớm tiếp cận cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 khi đầu tư lớn cho việc áp dụng công nghệ cao vào chế tạo, chế biến, chăn nuôi, trồng lúa, trồng rau hoa quả đủ tiêu chuẩn xuất khẩu vào những thị trường khó tính nhất như Mỹ, Nhật, Úc, EU... đưa những thương hiệu Việt Nam tràn ngập các siêu thị thế giới từ quả xoài, quả thanh long, cà phê, hồ tiêu, lúa gạo, con cá, con tôm, hàng may mặc... đến những chiếc điện thoại, tivi Samsung sản xuất tại Việt Nam... và cả những hãng hàng không tư nhân giá rẻ của Việt Nam đã tạo nên những ấn tượng rất sâu đậm đầy sức hấp dẫn.

Thật hiếm có việc hãng Truyền hình CNN quảng cáo miễn phí cho Việt Nam khi giới thiệu "bún chả OBAMA" và vẻ đẹp Hà Nội trong cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Triều 2... Tổng thống Mỹ Donal Trump nhiều lần ca ngợi Việt Nam.

Việc thay đổi cơ cấu tăng trưởng, giảm xuất khẩu thô tài nguyên, thay bằng hàng hóa đã qua chế biến tăng nhanh xuất khẩu nông hải sản, hàng công nghệ cao, đưa dịch vụ, du lịch thành ngành công nghiệp không nhà máy là một nỗ lực sáng tạo rất hiệu quả tuy còn những hạn chế, chưa khai thác hết thế mạnh về văn hóa, thiên nhiên ưu đãi.

Từ vài triệu USD xuất nhập khẩu sau năm 1975 nay tổng kim ngạch nước ta đã lên đến 500 tỷ USD/năm quả là một kỳ tích, nhất là giữ được sự ổn định giá cả và giá trị đồng tiền Việt Nam, tỷ giá so với USD tăng hợp lý nên dù thu nhập của người dân chưa cao, lương còn thấp nhưng đại đa số nhân dân đã có cuộc sống đầy đủ với nhiều tiện nghi sinh hoạt tiên tiến. Cơ sở hạ tầng, đời sống văn hóa, y tế cũng có nhiều tiến bộ vượt bậc.

Việt Nam đang trở thành một công xưởng lớn của thế giới mà nguồn nhân lực giá rẻ không còn là thế mạnh, đòi hỏi sự đầu tư lớn cho quy hoạch đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao có đầy đủ tri thức, tay nghề, am hiểu công nghệ hiện đại. Hy vọng rằng với quyết tâm hiện đại hóa đất nước, Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng kinh tế trên 7% trong năm nay và giữ vững đà tăng trưởng trong các năm tới.