MỚI

Lọc CP theo tín hiệu PTKT

#Chuyên gia

24HMONEY đã kiểm duyệt

Vì sao nhiều người thành công khi quản lý quỹ đầu tư hoặc làm quản lý trong tổ chức nhưng thất bại khi đầu tư cá nhân hoặc khởi nghiệp?

Nguyên nhân có thể được giải thích thông qua các yếu tố tâm lý, cấu trúc môi trường, và sự khác biệt về nguồn lực.

1. Sự khác biệt về động lực và áp lực tâm lý (Behavioral Economics)

Khi quản lý quỹ đầu tư hoặc làm việc trong một tổ chức, các nhà quản lý thường hoạt động dưới một bộ quy tắc và mục tiêu rõ ràng, với áp lực từ bên ngoài (nhà đầu tư, cấp trên) để đạt hiệu suất ổn định.

Điều này buộc họ phải tuân thủ kỷ luật và giảm thiểu rủi ro cá nhân. Tuy nhiên, khi đầu tư bằng tiền riêng hoặc khởi nghiệp, áp lực chuyển từ bên ngoài sang bên trong, dẫn đến các hành vi cảm xúc không kiểm soát được.

Khoa học: Nghiên cứu trong kinh tế học hành vi (Behavioral Economics), như của Daniel Kahneman và Amos Tversky, chỉ ra rằng con người thường bị ảnh hưởng bởi "hiệu ứng sở hữu" (endowment effect) và "ác cảm mất mát" (loss aversion).

Khi dùng tiền của người khác, họ có thể đưa ra quyết định khách quan hơn, nhưng với tiền cá nhân, nỗi sợ mất mát cá nhân khiến họ ra quyết định thiếu lý trí—hoặc quá thận trọng, hoặc quá mạo hiểm.

Lịch sử: Một ví dụ là Bernard Baruch, một nhà đầu tư thành công trong vai trò cố vấn tài chính vào đầu thế kỷ 20, nhưng khi tự đầu tư cá nhân, ông từng chịu tổn thất lớn vì để cảm xúc chi phối trong cuộc khủng hoảng 1929.

2. Hệ thống hỗ trợ và nguồn lực (Organizational Advantage)

Khi làm quản lý quỹ hoặc trong tổ chức, họ có đội ngũ phân tích, dữ liệu chuyên sâu, và công cụ hỗ trợ ra quyết định. Ngược lại, khi tự đầu tư hoặc khởi nghiệp, họ thường thiếu đi mạng lưới này, dẫn đến việc đánh giá sai rủi ro hoặc cơ hội.

Khoa học: Lý thuyết "Bounded Rationality" (Tính hợp lý giới hạn) của Herbert Simon cho thấy con người chỉ ra quyết định tốt khi có đủ thông tin và tài nguyên. Trong môi trường tổ chức, họ được hỗ trợ để vượt qua giới hạn này, nhưng khi tự làm, họ dễ rơi vào tình trạng thiếu thông tin hoặc quá tải.

Lịch sử: Nhiều nhà quản lý quỹ nổi tiếng như George Soros có đội ngũ chuyên gia hỗ trợ khi điều hành Soros Fund Management, nhưng nếu thiếu đi cấu trúc đó, ông từng thừa nhận rằng những quyết định cá nhân của mình đôi khi không đạt hiệu quả tương tự.

3. Quản lý rủi ro vs. Chấp nhận rủi ro (Risk Tolerance)

Quản lý quỹ đòi hỏi kỹ năng giảm thiểu rủi ro để bảo vệ tài sản của người khác, trong khi khởi nghiệp hoặc đầu tư cá nhân thường yêu cầu chấp nhận rủi ro cao hơn để đạt được thành công lớn. Sự chuyển đổi từ tư duy "bảo toàn" sang "đột phá" không phải ai cũng làm được.

Khoa học: Nghiên cứu của John Neumann và Oskar Morgenstern trong lý thuyết trò chơi (Game Theory) chỉ ra rằng con người có xu hướng thay đổi chiến lược tùy theo mức độ rủi ro cá nhân. Khi rủi ro thuộc về bản thân, họ có thể trở nên quá bảo thủ hoặc quá liều lĩnh, thay vì duy trì sự cân bằng như khi làm việc cho người khác.

Lịch sử: Một ví dụ là John Meriwether, người sáng lập quỹ Long-Term Capital Management (LTCM). Ông rất thành công khi quản lý quỹ nhờ chiến lược rủi ro được kiểm soát chặt chẽ, nhưng khi quỹ sụp đổ năm 1998, áp lực cá nhân và tham vọng đã dẫn đến thất bại lớn.

4. Kỹ năng chuyên biệt không phù hợp với bối cảnh mới (Contextual Skill Mismatch)

Quản lý giỏi trong một tổ chức không đồng nghĩa với việc có kỹ năng khởi nghiệp. Quản lý thường đòi hỏi khả năng vận hành hệ thống sẵn có, trong khi khởi nghiệp yêu cầu sáng tạo, thích nghi

với sự không chắc chắn và khả năng tự lực.

Khoa học: Lý thuyết "Core Competencies" của C.K. Prahalad và Gary Hamel cho rằng mỗi cá nhân có năng lực cốt lõi phù hợp với một vai trò cụ thể. Nhà quản lý giỏi trong môi trường có cấu trúc không nhất thiết có kỹ năng "doanh nhân" để đối mặt với sự hỗn loạn ban đầu của khởi nghiệp.

Lịch sử: Nhiều CEO thành công khi điều hành công ty lớn (như Lee Iacocca tại Chrysler) nhưng thất bại khi cố gắng tự khởi nghiệp hoặc đầu tư cá nhân, vì họ quen dựa vào hệ sinh thái tổ chức hơn là tự xây dựng từ đầu.

5. Ảo tưởng về khả năng kiểm soát (Illusion of Control)

Khi thành công trong vai trò quản lý, họ dễ rơi vào "hiệu ứng Dunning-Kruger"—đánh giá quá cao khả năng của mình—và tin rằng họ có thể áp dụng thành công đó vào mọi tình huống. Nhưng thực tế, thành công trước đó thường nhờ vào hoàn cảnh, không phải khả năng tuyệt đối.

Khoa học: Các nghiên cứu tâm lý học của David Dunning và Justin Kruger chỉ ra rằng người có năng lực trong một lĩnh vực thường tự tin thái quá khi bước sang lĩnh vực mới, dẫn đến sai lầm nghiêm trọng.

Lịch sử: Một trường hợp điển hình là các nhà quản lý quỹ đầu cơ trong thập niên 1980-1990, như Victor Niederhoffer, thành công lớn khi quản lý tiền của người khác, nhưng phá sản khi tự đầu tư vì quá tự tin vào chiến lược cũ.

Như vậy, sự thất bại này không phải do thiếu năng lực, mà do sự thay đổi về bối cảnh: từ môi trường có cấu trúc, hỗ trợ, và ít rủi ro cá nhân sang môi trường tự do, không chắc chắn, và phụ thuộc hoàn toàn vào bản thân. Khoa học cho thấy con người dễ bị chi phối bởi cảm xúc, giới hạn thông tin, và sự không phù hợp giữa kỹ năng với tình huống.

Lịch sử minh chứng rằng ngay cả những người giỏi nhất cũng có thể thất bại khi bước ra khỏi "vùng an toàn" quen thuộc của mình. Để thành công trong cả hai vai trò, họ cần nhận thức rõ những khác biệt này và điều chỉnh cách tiếp cận phù hợp.