Vì sao nhiều người Mỹ nhớ kinh tế thời Trump?

Kinh tế Mỹ dưới thời Tổng thống Biden được đánh giá vững mạnh, nhưng lạm phát khiến nhiều người cảm thấy cuộc sống không thoải mái như trước đây.

Năm 2018, Jonathan và Trista Schmier cảm thấy nền kinh tế ổn đến mức họ có thể thử liều lĩnh một lần. Cả hai bỏ việc quản lý bất động sản và mở một nhà hàng có tên Rustic Burger ở Fayetteville, North Carolina.

Trista Schmier từ lâu đã muốn sở hữu một nhà hàng. Anh thiết kế thực đơn với 20 loại burger. Hai vợ chồng không khó khăn trong việc tuyển nhân viên, với mức lương khởi điểm 9 USD một giờ. Giá thực phẩm khi đó cũng dễ chịu, giúp họ duy trì 9,99 USD cho combo gồm burger, khoai tây chiên và nước uống.

Một năm sau, họ mở thêm chi nhánh. Năm 2020, khi cả hai có kế hoạch mở cửa hàng thứ 3, Covid-19 ập đến. Hai năm sau đó, họ phải đóng hết các nhà hàng và quay về công việc cũ. Gia đình Schmier khó tìm nhân viên đáng tin cậy và cũng không thể trả đến 14 USD một giờ để cạnh tranh với các nhà hàng khác. Giá thực phẩm cũng tăng mạnh. Cánh gà và vỏ burger đắt hơn gấp đôi, còn thịt bò dùng làm nhân burger tăng gấp rưỡi.

"Chúng tôi không thể cứ tăng giá mãi. Khách hàng rất bực mình rồi", Jonathan Schmier nói. Anh cho biết khách hàng đã phản ứng khi anh tăng giá combo burger lên 10,99 USD.

Jonathan và Trista Schmier tại nhà hàng Rustic Burger. Ảnh: USA Today

Gia đình Schmier là một trong hàng triệu người Mỹ cho rằng nền kinh tế mạnh hơn dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump. Vì thế, họ muốn ông tái đắc cử để được sung túc trở lại.

Một khảo sát cuối tháng 6 của CNN cho thấy khoảng 51% cử tri được hỏi nói rằng tin tưởng Trump điều hành kinh tế hơn. Tỷ lệ này với Tổng thống Mỹ Joe Biden là 32%. Khảo sát khác cách đây vài ngày của Pew Research Center cũng chỉ ra 54% người tham gia tin Trump có các quyết định tốt hơn cho nền kinh tế. Tỷ lệ này với Biden là 40%.

Carroll Doherty, Giám đốc nghiên cứu chính trị tại Pew, cho biết người Mỹ hiện cảm nhận về nền kinh tế tương tự những tháng đầu tiên khi Covid-19 xuất hiện. Thời điểm tháng 4/2020, chỉ 23% người dân cho rằng nền kinh tế ở trạng thái "tốt" và "tuyệt vời". Khi đó, phần lớn nước Mỹ bị phong tỏa và hàng triệu người thất nghiệp.

Trước khi đại dịch xuất hiện, kinh tế dưới thời Trump khá vững mạnh. Thực tế, khi nhậm chức năm 2017, ông thừa hưởng nền kinh tế vốn đã tích cực từ trước đó. Thị trường việc làm lúc này ghi nhận chuỗi tăng trưởng dài kỷ lục. Trong 3 năm (1/2017-2/2020) Mỹ có thêm trung bình 181.000 việc làm mới mỗi tháng. Tỷ lệ thất nghiệp ở mức thấp nhất 50 năm, tại 3,5%. Mức thất nghiệp của người da màu cũng xuống thấp kỷ lục là 5,3%. Dù vậy, tỷ lệ này dưới thời Biden thậm chí còn thấp hơn, khoảng 4,8% đầu năm 2023.

Thu nhập trung bình của các hộ gia đình Mỹ tăng mạnh nhất trong hơn 4 thập kỷ, lên kỷ lục 68.700 USD năm 2019, theo Cục Thống kê Mỹ. Hộ nghèo cũng giảm còn 10,5% - thấp nhất 60 năm. Dưới thời Trump, thị trường chứng khoán cũng ghi nhận chuỗi tăng dài nhất lịch sử. Tuy nhiên, Wall Street vốn đã tăng tốc từ khi cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama nhậm chức nhiệm kỳ 2.

Xét theo nhiều góc độ, nền kinh tế dưới thời Biden cũng mạnh. Tổng thống Mỹ nhậm chức khi đại dịch vẫn hoành hành. Dù vậy, các chính sách hỗ trợ đã giúp nước này bùng nổ tiêu dùng trong và sau đại dịch. Tiêu dùng là lực đẩy cho nền kinh tế lớn nhất thế giới vài năm qua, dù lạm phát và lãi suất đều cao nhất hàng thập kỷ. Nguyên nhân là người dân tích lũy được số tiền lớn trong đại dịch.

Hai năm qua, thị trường lao động nước này cũng cải thiện đáng kể, vượt giai đoạn đầu nhiệm kỳ của Trump. Tỷ lệ thất nghiệp cũng duy trì dưới 4% trong 27 tháng liên tiếp. Tỷ lệ phụ nữ có việc làm lên cao nhất mọi thời đại hồi tháng 5. Dù vậy, với nhiều người, đặc biệt là những người không thất nghiệp, nền kinh tế không chỉ xoay quanh vấn đề về việc làm. "Lạm phát cũng được quan tâm nhiều", Bernard Yaros - nhà kinh tế học tại Oxford Economics cho biết trên CNN.

Lạm phát Mỹ trong nhiệm kỳ của ông Trump (đỏ) và Biden (xanh). Đồ thị: Reuters

Giá cả tại Mỹ từng tăng vọt do đại dịch và các chính sách hỗ trợ của chính phủ. So với đỉnh điểm 9,1% giữa năm 2022, giá cả đã hạ nhiệt đáng kể. Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) hiện là 3% - thấp nhất 3 năm. Tuy nhiên, điều này vẫn chưa khiến các hộ gia đình Mỹ thấy thoải mái.

So với tháng 2/2020, CPI nước này đang cao hơn 20%. Việc này ăn mòn thu nhập của nhiều người Mỹ, trái ngược với những năm đầu trong nhiệm kỳ Trump. Trước đó, lạm phát ổn định ở mức dưới 3% (2016-2020).

Trong 4 năm Trump điều hành kinh tế, tăng trưởng lương cũng cao nhất 40 năm. Dù vậy, giới phân tích chỉ ra nguyên nhân là 21 triệu người Mỹ mất việc giai đoạn này, chủ yếu trong các ngành trả lương thấp. Vì thế, khi tính toán, lương trung bình lại tăng lên.

"Người dân không nhìn vào sự thay đổi của giá cả, mà chỉ biết giá một vỉ trứng bây giờ cao hơn 2 năm trước. Tôi cho rằng đây là điều khiến Biden gặp bất lợi, trên góc độ điều hành kinh tế", Yaros cho biết trên CNN.

Trong một nghiên cứu đầu năm nay, Yaros cũng cho biết lạm phát đang đè nặng lên tâm lý của cử tri dao động (chưa quyết định bỏ phiếu cho ứng viên nào). Nhóm nghiên cứu của ông tìm ra rằng nếu các cử tri này quan tâm đến vấn đề giá tăng bao nhiêu từ sau khi Biden nhậm chức, Trump có thể thắng cử. Ngược lại, Biden có thể thắng nếu họ đánh giá lạm phát thay đổi thế nào qua từng năm và thu nhập của mình sau khi điều chỉnh theo lạm phát là bao nhiêu.

Ted Southworth (Burlington, North Carolina) đánh giá tài chính cá nhân hiện "khá thoải mái". Tuy nhiên, lạm phát vẫn ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của vợ chồng ông. Họ ít ăn bít tết tại nhà hơn và cũng ít ra ngoài ăn ở nhà hàng sang trọng. Họ vẫn dùng chiếc ôtô cũ thay vì mua cái mới. Southworth từng làm giám đốc mua hàng tại một công ty lắp ráp xe tải và đã nghỉ hưu 15 năm trước. "Tôi tin tưởng vào Trump hơn. Trong nhiệm kỳ của Trump, lạm phát rất thấp. Tôi không nghĩ Mỹ đã kiểm soát được lạm phát", ông nói. Năm 2016 và 2020, ông cũng bỏ phiếu cho Trump.

Becky Cantrell (Land O’ Lakes, Florida) cũng nhận thấy giá cả tăng mạnh mỗi khi đi siêu thị. Gần đây, bà quyết định không mua mayonnaise vì giá tăng 37% so với vài năm trước, lên 7,88 USD một chai. Hãng bán lẻ Dollar Tree cũng chấm dứt chính sách đồng giá 1 USD sau 35 năm và nâng giá với hầu hết sản phẩm lên 1,25 USD từ cuối 2021.

Cantrell từng không tìm được công việc nào đủ chi trả cho sinh hoạt. Vì thế, bà phải làm hai việc cùng lúc. Hồi đầu tháng 3, bà mới tìm được công việc có thu nhập khá hơn. Nhưng Cantrell vẫn dự định bỏ phiếu cho Trump tháng 11 này. "Mọi thứ đều rẻ hơn trước khi Biden trở thành Tổng thống", bà cho biết.