Vàng, ngoại tệ đã hình thành thị trường ngầm do hạn chế trong quản lý

Theo Ủy ban Kinh tế Quốc hội, quản lý thị trường vàng còn nhiều bất cập, giá vàng trong nước và thế giới chênh lệch lớn, tình trạng buôn lậu vàng diễn biến phức tạp, thậm chí hình thành thị trường ngầm về giao dịch vàng, ngoại tệ.

Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh.

Ý kiến trên được phản ánh tại báo cáo thẩm tra đánh giá bổ sung kết quả thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2023; tình hình thực hiện những tháng đầu năm 2024, của Ủy ban Kinh tế Quốc hội.

Trình bày nội dung này trong phiên họp sáng 13/5 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Uỷ ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh đề nghị Chính phủ quan tâm, đánh giá kỹ hơn một số vấn đề, trong đó có quản lý thị trường vàng.

“Quản lý thị trường vàng còn nhiều bất cập, giá vàng trong nước và thế giới chênh lệch lớn, tình trạng buôn lậu vàng diễn biến phức tạp”, ông Thanh nêu.

Theo Ủy ban Kinh tế, thị trường vàng có nhiều biến động, chỉ số giá vàng trong nước bình quân 4 tháng đầu năm tăng 20,8% so với cùng kỳ khi giá vàng thế giới tăng cao kỷ lục.

Có ý kiến cho rằng, ngoài yếu tố biến động tình hình kinh tế thế giới và bất ổn địa chính trị, một số hạn chế trong quản lý hoạt động kinh doanh vàng, ngoại tệ đã hình thành thị trường ngầm (giao dịch mà không có sự kiểm soát, thống kê của Nhà nước) về giao dịch vàng, ngoại tệ từ lâu với quy mô giao dịch lớn, phức tạp và khó kiểm soát. Nhất là hành vi ưa thích vàng, ngoại tệ ngày càng gia tăng, nhưng chưa được điều chỉnh phù hợp, có thể ảnh hưởng đến công tác điều hành kinh tế vĩ mô, ổn định thị trường, phản ánh qua tình hình buôn lậu vàng, ngoại tệ, tội phạm gia tăng; tỷ giá niêm yết chính thức trong một số giai đoạn thấp hơn nhiều so với thị trường tự do; mua bán ngoại tệ phổ biến ở các tiệm vàng.

Hàng loạt con số được đưa ra để minh chứng cho nhận định này. Đó là, theo Hội đồng vàng thế giới (WGC, 2023), ở Việt Nam, 81% nhà đầu tư đã từng đầu tư vào vàng và cho biết họ sẽ xem xét đầu tư vào vàng một lần nữa, chỉ số này cao hơn Trung Quốc (72%), Ấn Độ (67%), và toàn cầu (45%). Bên cạnh đó, năm 2022, Việt Nam tiêu thụ 43 tấn vàng, tăng 37% so với năm 2021, cao nhất khu vực ASEAN.

Còn theo Bộ Công an, mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới ở mức cao dẫn đến tình trạng buôn lậu vàng vào Việt Nam, gia tăng hoạt động tội phạm, gây bất ổn tình hình an ninh trật tự xã hội, ảnh hưởng an ninh tiền tệ, nhất là các tỉnh biên giới.

Bên cạnh giá vàng, cơ quan thẩm tra còn lưu ý, thị trường tài chính, tiền tệ còn tiềm ẩn rủi ro, thách thức, nợ xấu tăng. Tăng trưởng tín dụng thấp trong bối cảnh mặt bằng lãi suất đã giảm cho thấy khả năng tiếp cận và hấp thụ vốn của doanh nghiệp còn hạn chế; tín dụng xanh cho phát triển bền vững còn gặp nhiều thách thức. Xu hướng nợ xấu gia tăng đã buộc các tổ chức tín dụng phải có giải pháp kiểm soát chặt chẽ hơn hoạt động cho vay để giảm bớt rủi ro.

Tỷ giá biến động bất thường ảnh hưởng đến hoạt động của doanh nghiệp. Thị trường trái phiếu doanh nghiệp vẫn chưa thể phục hồi hoàn toàn khi các nhà đầu tư chưa có đủ niềm tin, gia tăng áp lực trả nợ các trái phiếu đến hạn của nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là nhóm bất động sản, càng gây khó khăn đến hoạt động kinh doanh.

Theo Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia, tỷ lệ nợ xấu bình quân toàn hệ thống báo cáo theo Thông tư số 11/2021/TT-NHNN cuối tháng 2/2024 khoảng 4,86% (cuối năm 2023: 4,59%; cuối năm 2022: 2,05%). Dư nợ xấu tăng 8,7% so với cuối năm 2023 (cùng kỳ năm 2023 tăng 20,3%), trong đó tăng chủ yếu ở các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo (tăng 15,6%); bán buôn, bán lẻ, sửa chữa ô tô, xe máy (tăng 10,5%); hoạt động kinh doanh bất động sản (tăng 10,0%); hoạt động làm thuê các công việc trong hộ gia đình, sản xuất sản phẩm và dịch vụ tự tiêu dùng của hộ gia đình (tăng 5,7%).

Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng/nợ xấu trong cho vay tổ chức kinh tế và cá nhân bình quân toàn hệ thống là 80,7%, giảm so với cuối năm 2023 (83,4%) . Tỷ lệ nợ xấu năm 2024 dự kiến tiếp tục xu hướng tăng của năm 2023 và tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng so với nợ xấu giảm do hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp chậm được cải thiện và thị trường bất động sản có tín hiệu phục hồi nhưng còn khó khăn.

Uỷ ban Kinh tế nhìn nhận, tín dụng những tháng đầu năm tăng trưởng thấp, trong đó 2 tháng đầu năm tăng trưởng âm và có sự phục hồi nhẹ trong tháng 3. Đến ngày 5/4/2024 tín dụng tăng thấp (0,95%) trong bối cảnh mặt bằng lãi suất đã giảm cho thấy khả năng tiếp cận vốn của doanh nghiệp và khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế còn gặp nhiều thách thức.

Có ý kiến cho rằng nguyên nhân chủ yếu là do nợ xấu và rủi ro nợ xấu tăng khiến các ngân hàng thương mại thận trọng hơn trong cho vay; nhiều doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường hoặc thu hẹp sản xuất do khó khăn thiếu đơn hàng; nhiều yếu tố đầu vào, chi phí sản xuất, kinh doanh cao nên không có nhu cầu vay vốn; người dân tăng dự phòng và giảm vay chi tiêu.

Về tín dụng xanh cho phát triển bền vững, thực tế cho thấy các ngân hàng còn gặp nhiều khó khăn trong thúc đẩy phát triển tín dụng xanh, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là thiếu hành lang pháp lý khiến tín dụng xanh chưa thể phát triển mạnh, chất lượng đội ngũ cán bộ ngân hàng trong công tác thẩm định tín dụng xanh còn yếu, chưa đáp ứng tiêu chuẩn, việc xây dựng quy trình nội bộ của ngân hàng khi phân loại và xây dựng khung về tín dụng xanh, tích hợp các vấn đề rủi ro Môi trường, Xã hội và Quản trị (ESG) vào khung rủi ro chung của ngân hàng còn gặp nhiều khó khăn. Ngoài ra, còn có một số thách thức như hệ thống dữ liệu về môi trường, xã hội chưa đồng nhất, chưa tập trung, khó khăn trong báo cáo số liệu về phát triển bền vững.

Cơ quan thẩm tra cũng lưu ý tỷ giá tăng cao ngoài dự báo (ngày 2/1/2024 tỷ giá trung tâm của NHNN công bố là 23.848 đồng thì đến 9/5/2024 là 24.265 đồng) khiến doanh nghiệp thêm nhiều khó khăn. Tính chung 4 tháng đầu năm, tỷ giá liên ngân hàng tăng 4,39%, tỷ giá trung tâm tăng 1,59% chủ yếu là do sự tăng giá của đồng USD, chênh lệch lãi suất VND - USD vẫn duy trì ở mức âm; nhu cầu thanh toán ngoại tệ tăng lên cùng với đà tăng của nhập khẩu.

Tỷ giá USD bán ra tại các ngân hàng thương mại có xu hướng tăng, thậm chí có thời điểm có ngân hàng đã vượt 25 nghìn đồng/USD, dự báo tiếp tục chịu áp lực tăng trong thời gian tới, cơ quan thẩm tra nhìn nhận.