Tỷ phú Bill Gates đầu tư hàng triệu USD vào thịt giả:"Bom xịt" phương Tây có thành "bom tấn" ở Việt Nam?

Từng thu hút hàng tỷ USD đầu tư từ các ông lớn nhưng giờ đây, thịt giả (fake-meat) dần trở thành bom xịt trong giới start-up.

Nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của ngành chăn nuôi động vật đến môi trường và sức khỏe con người, nhiều nhà đầu tư cũng như các start-up đã dành sự quan tâm đến việc sản xuất thịt giả (fake-meat). Vào năm 2011, một start-up sử dụng công nghệ để sản xuất ra thịt từ thực vật, Impossible Foods đã gọi thành công số vốn khổng lồ: 1,5 tỷ USD. Trong đó có nhiều nhà đầu tư nổi tiếng như Jay-Z, Trevor Noah, Katy Perry hay tỷ phú Bill Gates.

Đối thủ của Impossible Foods là Beyond Meat, một start-up fake-meat khác cũng được đầu tư bởi Bill Gates và nam diễn viên Leonardo DiCaprio.

Cả hai công ty này đều sử dụng các nguyên liệu có nguồn gốc thực vật như đậu, gạo, đậu Hà Lan, đậu nành, khoai tây, chất béo tự nhiên từ dầu dừa... để tạo ra các sản phẩm thịt tổng hợp có mùi vị và cấu trúc giống thịt thật.

Nhu cầu về các sản phẩm thay thế thị động vật đạt đỉnh điểm với đợt IPO của Beyond Meat vào năm 2019, trở thành startup IPO thành công nhất thời điểm đó kể từ cuộc khủng hoảng năm 2008. Cổ phiếu của công ty đã tăng giá trị gần gấp 10 lần chỉ trong 2 tháng, vốn hóa thị trường đạt mức cao nhất gần 14 tỷ đô la. Vào thời hoàng kim, cổ phiếu của Beyond Meat được giao dịch với mức định giá cao, gấp tới 122 lần doanh thu.

Bom xịt

Thế nhưng hàng loạt đối thủ cạnh tranh cũng nhảy vào thị trường mới manh nha này, rồi tiếp đó đại dịch Covid-19 ập tới. Hậu quả là ngành thịt chay tụt dốc. Số liệu của hãng nghiên cứu IRI cho thấy doanh số thịt chay bán tại các siêu thị đã giảm 14% trong 52 tuần tính đến ngày 4/12/2022.

Cổ phiếu của Beyond Meat giảm mạnh.

Cổ phiếu của Beyond Meat cũng đã giảm mạnh 94% kể từ thời điểm năm 2019. Gần đây, công ty cũng công bố khoản lỗ lên tới 59 triệu USD trong quý 1/2023, trong khi doanh thu giảm 16% xuống còn 92 triệu USD. Ngoài ra, công ty còn sở hữu khoản nợ ròng 1,1 tỷ USD. Để giải quyết vấn đề này, Beyond Meat đã công bố kế hoạch huy động 200 triệu USD thông qua việc bán cổ phiếu.

Bên cạnh đó, hãng cũng phải sa thải hơn 20% số lao động trong năm 2022, mất hơn một nửa số lãnh đạo điều hành cũng như dừng hàng loạt dự án sản phẩm mới. Các đối tác của Beyond Meat như KFC, Pizza Hut hay MCDonald’s cũng không đưa fake-meat thành sản phẩm chính lâu dài trên thực đơn của mình.

Trong khi đó, đối thủ của Beyond Meat, Impossible Foods, được cho là cũng đang lên kế hoạch cắt giảm việc làm, mặc dù đạt doanh thu kỷ lục vào năm 2022. Ngoài ra, JBS - một gã khổng lồ về thịt của Brazil đã đóng cửa mảng kinh doanh thực phẩm có nguồn gốc từ thực vật có trụ sở tại Hoa Kỳ, Planterra Foods chỉ hai năm sau khi ra mắt.

Tại sao thị trường thịt chay dần trở thành “bom xịt”?

Thứ nhất, thịt có nguồn gốc thực vật không giành được khách hàng.

Tại Hoa Kỳ, doanh số bán các sản phẩm thay thế thịt có nguồn gốc thực vật đã chững lại, mặc dù doanh số bán hàng đã tăng đột biến trong thời gian ngắn do người dân tăng nhu cầu dự trữ trong đại dịch. Theo Hiệp hội Thực phẩm từ Thực vật, tổng doanh thu được tạo ra từ việc bán fake-meat hầu như không thay đổi trong hai năm qua. Tuy nhiên, doanh số bán hàng giảm 8% so với cùng kỳ.

Điều quan trọng là việc tăng giá đã giúp tăng số liệu doanh thu, nhưng khối lượng bán hàng vẫn tiếp tục giảm. Nhìn chung, việc doanh số bán hàng không tăng trưởng bền vững cho thấy thịt có nguồn gốc thực vật đang đối mặt với một số thách thức trong việc thuyết phục người tiêu dùng chấp nhận nó như một sản phẩm chính trong chế độ ăn uống của họ.

Thứ hai, thịt làm từ thực vật đắt hơn thịt thật, khiến fake-meat kém hấp dẫn hơn đối với người tiêu dùng. Bên cạnh đó, ngay cả những người ăn chay cũng đang lựa chọn các loại protein có nguồn gốc thực vật đơn giản hơn như đậu phụ hoặc hạt diêm mạch vì chúng rẻ hơn so với thịt chay.

Thứ ba, thị trường thịt chay ngày càng trở nên đông đúc, với hơn 60 công ty sản xuất thịt từ thực vật, mỗi công ty tạo ra doanh thu bán lẻ hơn 500.000 USD, theo số liệu từ The Good Food Institute. Sự cạnh tranh khốc liệt này khiến những người mới tham gia khó tạo ra sự khác biệt trong khi các công ty đã có chỗ đứng cũng gặp khó trong việc duy trì tốc độ tăng trưởng và lợi nhuận.

Giờ đây các tỷ phú và chuyên gia đang đầu tư vào dự án mới thay thịt chay, đó là sản xuất thịt nhân tạo trong phòng thí nghiệm (Cellular Meat). Các nhà khoa học sử dụng tế bào thịt tươi và nuôi chúng trong môi trường nhân tạo để tạo ra thịt hoàn chỉnh mà không cần giết mổ.

Theo Bloomberg, các startup của ngành này đã gọi vốn được đến 2,6 tỷ USD từ những nhà tài trợ sừng sỏ nhất như Bill Gates, Leonardo Dicaprio cho đến nhà sáng lập Mackey của Whole Foods. Tuy nhiên liệu thịt nhân tạo có trở thành một “bom xịt” thịt chay thứ 2 hay không thì vẫn cần thời gian để chứng minh.

Cơ hội cho fake-meat tại thị trường Việt Nam?

Với xu hướng của ngày càng tăng của người tiêu dùng, đặc biệt là giới trẻ đối với các sản phẩm từ thực vật và sự quan tâm đối với sức khỏe và môi trường, fake-meat dần được quan tâm hơn tại Việt Nam.

Tuy nhiên, để thịt có nguồn gốc từ thực vật tiếp cận rộng rãi đến người tiêu dùng và được chấp nhận thành một nguyên liệu phổ biến tại đây thì vẫn còn là một chặng đường dài phía trước, bởi ba thách thức chính: văn hóa truyền thống, tiêu chuẩn khẩu vị cao của người dân bản địa và giá thành cao.

Người Việt coi thịt là một loại thực phẩm bổ dưỡng, được sử dụng hầu như trong mọi bữa ăn hàng ngày, đồng thời cũng là một thứ gắn liền với truyền thống thờ cúng tổ tiên. Có truyền thống làm nông và chăn nuôi, các gia đình Việt cũng yêu thích ăn thực phẩm tươi ngon sẵn có tại địa phương hơn là các thực phẩm chế biến sẵn.

Bên cạnh đó, thịt từ thực vật có giá thành cao so với các món ăn truyền thống của người Việt. Ngay cả ở Mỹ hay Canada hiện nay, fake-meat cũng đắt hơn thịt bò. Trong khi đó, các món ăn đa dạng, phù hợp với khẩu vị người Việt lại có giá thành mềm hơn rất nhiều, chẳng hạn như ổ bánh mì thịt chả chỉ có giá 15.000 - 20.000 VNĐ.