Tự nhận thức là nền tảng của sự phát triển và thành công của cá nhân

Daniel Goleman gọi self-awareness là 'nền tảng' của trí tuệ cảm xúc.

Trưa nay không ăn gì. Thường khi bụng rỗng con người không nghĩ được những thứ cao xa. "Dân dĩ thực vi thiên" hay nói như J.P.Sartre "Trước một đứa trẻ sắp chết, Buồn Nôn chẳng có cân lượng nào”. Tuy nhiên với riêng tôi, UnD, thì bụng rỗng hay nhịn lâu dài luôn khiến tinh thần thanh tịnh và đầu óc sáng rõ. UnD từng là một vị "tư tế" cách đây ngàn kiếp trước.

Khi bạn không ăn, tất cả các giác quan của bạn được đánh thức. Bạn có thể đánh hơi được mùi thức ăn cách đấy vài chục thước. Vị giác nhạy bén cả với vị của nước lọc uống vào. Nói cách khác, chức năng nhận thức về thân thể (cảm thọ) được kích hoạt.

Trí tuệ cảm xúc bao gồm bốn năng lực cơ bản, hoặc các lĩnh vực tinh thần. Đó là:

Tự nhận thức (Self-Awareness)

Tự điều chỉnh (Self-Regulation)

Nhận thức xã hội (Social Awareness)

Quản lý mối quan hệ (Relationship Management)

Tôi cũng từng nghĩ tự nhận thức chỉ được phát triển qua việc thực hiện minh thức, từ dùng của TS Lê Nguyên Phương cho từ tiếng Anh Mindfulness. Mặc dù, thực hành minh thức sẽ làm tăng trưởng tự nhận thức nhưng thời gian xếp bằng, tập trung hoặc quán chiếu khoảng một giờ là không đủ. Sau thời gian tỉnh thức này thì có đến 23 giờ mất "chánh niệm" và như vậy khả năng về Metacogition (thinking about thinking) của bạn giảm đáng kể.

Với một kẻ hoạt động bằng tư duy, kiếm tiền bằng việc cho lời khuyên, một công nhân tri thức (knowledge worker), bạn luôn muốn có những tư duy nhạy bén, sắc sảo, logic và cởi mở. Tuy nhiên, trong bản thân mỗi người luôn tồn tại các giới hạn khó vượt qua. Rào cản bản thể không là một vấn đề nghiêm trọng nhưng việc không nhận thức được nó lại gây ra những vấn đề trầm trọng.

Khi bạn nghĩ, bạn thường cuốn vào bản thân suy nghĩ này và đồng hóa mình với suy nghĩ. Như thế, bất kể các quan điểm, niềm tin nào trái với các "sự thực" của bản thân mình đều gây ra một "Cognitive Dissonance", sự khó chịu về mặt tâm lý nhận thức. Lúc này, bạn sẽ cho đối phương là kẻ không biết gì, ngu ngốc hoặc thiếu hiểu biết. Nhưng những vấn đề controversial thì lại luôn tồn tại những quan điểm trái ngược. Vấn đề không phải là bạn cực đoan. Cực đoan bảo vệ thành quả, lập trường của mình cũng OK. Nhưng bạn không biết rằng mình đang khó chịu, không tự nhận thức được và điều này mới đáng lo ngại.

Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn tự nhận thức là gì và nó phục vụ những mục đích gì. Goleman đề xuất rằng, một mặt, nó là một trong bốn thành phần bao gồm trí tuệ cảm xúc như phía trên. Mặt khác, tự nhận thức bản thân là một tập hợp của ba năng lực sau:

- Nhận thức về cảm xúc (Emotional awareness): nhận biết cảm xúc của bạn và ảnh hưởng của chúng đối với bạn và những người khác.

- Tự đánh giá chính xác (Accurate self-assessment) nhận ra điểm mạnh và giới hạn của bạn một cách khách quan thay vì xem chúng qua lăng kính của sự nghi ngờ bản thân quá mức chẳng hạn.

- Tự tin (Self-Confidence) có ý thức về giá trị bản thân và năng lực không dễ bị lung lay bởi hoàn cảnh.

Quan điểm cho rằng sự tự nhận thức là cần thiết để phát huy hết tiềm năng của chúng ta được hỗ trợ thêm bởi "lý thuyết tự quyết"(self-determination theory- SDT). Được phát triển bởi Edward L. Deci và Richard M. Ryan. SDT được coi là “lý thuyết vĩ mô về động lực và tính cách con người”, xác định cách các nhà tâm lý học nhìn nhận sự phát triển và động lực cá nhân ngày nay.

SDT thừa nhận rằng tất cả con người đều có “xu hướng tăng trưởng cố hữu”. Để thúc đẩy những khuynh hướng này và tạo ra những hoàn cảnh tối ưu cho sự phát triển, bất kỳ cá nhân nào cũng cần phải đáp ứng ba nhu cầu tâm lý sau đây:

Sự liên đới trong thân phận người: "mọi người cần có cảm giác thân thuộc và kết nối với những người khác."

Quyền tự chủ: “mọi người có nhu cầu cảm thấy rằng họ là người làm chủ vận mệnh của mình và có ít nhất một số quyền kiểm soát cuộc sống; quan trọng nhất, mọi người có nhu cầu cảm thấy rằng họ đang kiểm soát hành vi của chính mình ”.

Năng lực: “liên quan đến thành tích, kiến thức và kỹ năng của chúng ta; mọi người có nhu cầu xây dựng năng lực và phát triển khả năng làm chủ các nhiệm vụ quan trọng đối với mình.”

"Sóng bắt đầu từ gió

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa

Khi nào ta yêu nhau"

Hiểu chính mình (know thyself) luôn là trọng tâm của các vấn đề phát triển cá nhân và tự nhận thức là bước đầu của hành trình ấy.